Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ανακοινώνει τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία 2021 (για τις εκδόσεις 2020) σε εφαρμογή της νομοθεσίας που διέπει τον θεσμό των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων (Ν. 3905/23-12-2010, Άρθρο 40).
Στη συνεδρίαση της 3ης Μαρτίου 2022, η Επιτροπή Απονομής Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων 2021 για το έτος 2020, κατέληξε στις εξής αποφάσεις:
Συγκεκριμένα σήμερα ανακοινώνονται τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας 2021 (Βραβεία Μυθιστορήματος, Διηγήματος-Νουβέλας, και Ποίησης), τα Κρατικά Βραβεία Δοκιμίου – Μαρτυρίας 2021 (Βραβεία Δοκιμίου-Κριτικής και Μαρτυρίας-Βιογραφίας-Χρονικού-Ταξιδιωτικής Λογοτεχνίας), το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα 2021, το Ειδικό Θεματικό Βραβείο 2021 (για βιβλίο που προάγει σημαντικά τον διάλογο πάνω σε ευαίσθητα κοινωνικά θέματα), καθώς και η απονομή τιμητικής διάκρισης σε περιοδικά.
Το Βραβείο Μυθιστορήματος απονέμεται κατά πλειοψηφία εξ ημισείας στα βιβλία του Νίκου Δαββέτα, Άντρες χωρίς άντρες (εκδόσεις Πατάκη) και της Λουίζας Παπαλοΐζου, Το βουνί (εκδόσεις Το Ροδακιό).
Το μυθιστόρημα του Δαββέτα έχει ως κεντρικό θέμα το «σφαγείο» της οικογένειας, τοποθετώντας τη σχέση πατέρα-γιου σε ψυχαναλυτικό και ιστορικό υπέδαφος. Πρόκειται για έργο εξαιρετικής αφηγηματικής οικονομίας και γοργής αφήγησης που αιχμαλωτίζει τον αναγνώστη, με δυνατή πλοκή, ανατροπές και πειστικούς χαρακτήρες, ενώ με ακρίβεια στη χρήση του ιστορικού υλικού αποτυπώνει λεπτομερώς τη «δομή της αίσθησης» και την ατμόσφαιρα της μεταπολεμικής και μεταδικτατορικής εποχής. Πλούσιες είναι επίσης οι θεματικές του εξακτινώσεις: μνήμη, ερωτική επιθυμία, συναισθήματα, οικογενειακά τραύματα, βία, σώμα και ιστορία. Το μυθιστόρημα ενσωματώνει στοχαστικά και τον προβληματισμό για τη διαδικασία της συγγραφής.
Το εκτενές, σπονδυλωτό και πολυφωνικό μυθιστόρημα της Παπαλοΐζου, βασισμένο σε σοβαρή έρευνα, ακτινογραφεί σε βάθος την κυπριακή ταυτότητα και τη δυναμική της ιστορίας στην ταραχώδη πορεία της Κύπρου. Πρόκειται για έργο με αξιοσημείωτη συνθετική ικανότητα, δομική αρτιότητα, λεπτοδουλεμένη ύφανση της πλοκής, ποικίλους αφηγηματικούς τρόπους (μονόλογος, επιστολή, ημερολόγιο), γλώσσα-θησαυρό και περιγραφική δεινότητα. Το πατριδογνωστικό μυθιστόρημα της Παπαλοΐζου προσωπογραφεί με γενναιότητα και χωρίς εξωραϊσμούς την Κύπρο, σχολιάζοντας τη σχέση του τόπου με την παράδοση και με το ξένο στοιχείο. Με αφορμή το μυθιστόρημα η Επιτροπή σημειώνει και την ιδιαίτερα αξιόλογη παρουσία Κυπρίων συγγραφέων τα τελευταία χρόνια στην ελληνική λογοτεχνική σκηνή.
Το Βραβείο στην κατηγορία Διήγημα-Νουβέλα απονέμεται κατά πλειοψηφία εξ ημισείας στον Θανάση Χατζόπουλο για το βιβλίο Ιστορικός ενεστώς (εκδ. Πόλις) και στον Χρήστο Χρηστίδη για το βιβλίο Γυμνός (Εκδόσεις Εντευκτηρίου).
Ο χρόνος στις ιστορίες του Θανάση Χατζόπουλου σαν να συμβαίνει, αλλά να μην έχει συντελεστεί. Υφίσταται για να μας υπενθυμίζει όσα έγιναν και μας έφεραν ως εδώ, όσα πρόκειται να συμβούν, όσα είναι να ξανασυμβούν. Θυμίζουν οι ιστορίες του ιστορίες βγαλμένες από κάποιο αστυνομικό δελτίο, από την Ιστορία του τόπου, από τα «Κοινωνικά» των εφημερίδων και τα κηδειόχαρτα της μνήμης. Ο Ιστορικός ενεστώς είναι ένα υβριδικό συνονθύλευμα «λοξών» ιστοριών που αναδεικνύουν όσα χάνονται στον χρόνο, εκείνα τα ασήμαντα που καθόρισαν τον ρου της ζωής των ηρώων και των ηρωίδων, τα λησμονημένα γεγονότα που στιγμάτισαν την κοινή μας μοίρα, «τα συμβάντα που κινητοποιούν την αδρανή ύλη της ζωής». Ο Θανάσης Χατζόπουλος, επίμονος γραφιάς, με ήδη αξιοσημείωτη διαδρομή στα ελληνικά Γράμματα, δεν υποχωρεί μπροστά σε αυτή την αδράνεια· τροφοδοτεί τη ρήξη, ακόμα κι αν εκείνη οδηγήσει στη θανή, στον αιώνιο, αναπότρεπτο, αλλά οιονεί παρηγορητικό ύπνο.
Η νουβέλα του Χρήστου Χρηστίδη πραγματεύεται τη συνθήκη του θάνατου, ή την πορεία προς το θνήσκειν και την τελευταία κατοικία, με έναν πρωτότυπο τρόπο, προκρίνοντας προσέγγιση δυστοπική. Ήρωες, ένας άντρας που συνοδεύει έναν γηραιότερο σε αναπηρικό καρότσι, οι οποίοι, μετά την υποχρεωτική προσγείωση του σκάφους στο οποίο επέβαιναν, αναγκάζονται να αποβιβαστούν σε μια πόλη που δεν (ανα)γνωρίζουν. Κάποια πράγματα μοιάζουν, ωστόσο, πολύ οικεία. Οι μνήμες του γηραιότερου άντρα αρχίζουν να συντονίζονται με το παρόν. Οι δύο άντρες συναντούν διάφορα ενδιαφέροντα πρόσωπα που εμμέσως τους προειδοποιούν ότι ήρθαν σε μια νεκρόπολη, από την οποία δεν μπορούν να (δια)φύγουν. Η γραφή του Χρηστίδη, ωστόσο, διακρίνεται από χαρίεσσα άνεση, σπαρταριστούς διαλόγους έμπλεους χιούμορ, ενώ η καταβύθιση στα μύχια της ύπαρξης εκβάλλει στην αφηγηματική επιφάνεια ως διαπίστευση ταυτοτήτων σε μετεωρισμό.
Το Κρατικό Βραβείο Ποίησης 2021 (εκδόσεις 2020) απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Διονύση Καψάλη για τη συλλογή του Σημειώσεις για τη μουσική του κόσμου (εκδ. Άγρα), όπου ο ποιητής, όπως σημειώθηκε, με έναν ήρεμο στοχασμό για τον χρόνο, την ομορφιά, τον πόνο, τις στιγμές αθανασίας, επιβεβαιώνει τη διαυγή προσωπική φωνή του, φωνή κατασταλαγμένη και εν προκειμένω κουβεντιαστή, συνομιλούσα δικαιωματικά με ένα ευρύ διακειμενικό πλαίσιο. Ο Διονύσης Καψάλης κοιτάζει από την πίσω πλευρά του λόφου τη μοναξιά και τον θάνατο. Σε ελεγειακό τόνο συνομιλεί με τη νύχτα, το σκοτάδι και τη σιωπή, αλλά και με αγαπημένες ποιητικές ή καλλιτεχνικές μορφές (Λάρκιν, Καβάφης, Δάντης, Κόλριτζ, Κοσμάς Ξενάκης κ.ά), ενσωματώνοντας χωρίς πόζα στην ποιητική του φωνή γερές δόσεις λογιοσύνης ως παρηγορητική συντροφιά για τη μεγάλη διαδρομή προς το τέλος.
Συζητήθηκε επίσης και τέθηκε σε ψηφοφορία η συλλογή της Μαρίας Λαϊνά Ό,τι έγινε. Άνθρωποι και φαντάσματα (εκδ. Πατάκη), καθώς, όπως σημειώθηκε, η Λαϊνά, σε έναν ιδιότυπο απολογισμό ζωής και ύπαρξης, συνέθεσε μια συλλογή ολιγόστιχων ποιημάτων, όπου η λεπτότητα των αισθημάτων και των αισθήσεων εκφράζεται με στίχους ακαριαίας λειτουργικότητας. Με το Ό,τι έγινε. Άνθρωποι και φαντάσματα, με δραματικότητα, αυτοαναφορικότητα και εξομολογητικό τόνο, συνοψίζει μία μακρά και γόνιμη ποιητική διαδρομή.
Το Βραβείο Δοκιμίου – Κριτικής απονέμεται κατά πλειοψηφία στην Χριστίνα Κουλούρη για το έργο της Φουστανέλες και χλαμύδες. Ιστορική μνήμη και εθνική ταυτότητα 1821-1930 (εκδόσεις Αλεξάνδρεια).
Μελετάται η πρόσληψη της Επανάστασης του 1821 στην ιστορική μνήμη και η επιρροή που άσκησε στον σχηματισμό της εθνικής ταυτότητας από το 1821 έως το 1930. Η συγγραφέας συμβουλεύεται δύο μεγάλες κατηγορίες «μη κειμενικών» πηγών· η μία περιλαμβάνει αναπαραστάσεις της Επανάστασης, ελαιογραφίες, λιθογραφίες, ξυλογραφίες, φωτογραφίες αλλά και ανδριάντες, ηρώα και μνημεία πεσόντων. Η άλλη, τις τελετές που οργανώνονται για να τιμήσουν προσωπικότητες του Αγώνα και ιστορικά δρώμενα σε δημόσιους χώρους που τελούνται με την ίδια στόχευση. Διερευνάται πώς οι ανωτέρω πολιτισμικές πρακτικές που αποσκοπούσαν στην απομνημόνευση, μνημειοποίηση και αναπαράσταση του ιστορικού παρελθόντος συνετέλεσαν στην διαμόρφωση μιας νεωτερικής ιστορικής συνείδησης.
Συζητήθηκε, επίσης, και συμπεριλήφθηκε στην τελική ψηφοφορία η μελέτη της Έφης Γαζή, Άγνωστη χώρα. Ελλάδα και Δύση στις αρχές του 20ου αιώνα (εκδόσεις Πόλις).
Η συγγραφέας με επιστημονική πληρότητα επιχειρεί να χαρτογραφήσει μια «άγνωστη χώρα», με πυξίδα τις κυρίαρχες αντιλήψεις για το τι είναι «Ελλάδα» και «Έλληνες», στο τέλος του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα. Η χαρτογράφηση αυτή πραγματοποιείται με άξονα το έργο και τη σκέψη τριών εμβληματικών μορφών αυτής της περιόδου: τον σπουδαίο Αργύρη Εφταλιώτη, τον Περικλή Γιαννόπουλο και τον Ίωνα Δραγούμη. Η Έφη Γαζή μελετά τις τις συγκλίνουσες και τις αποκλίνουσες απόψεις τους –– για τα θέματα πολιτιστικής ταυτότητας, την ξενομανία (φραγκολατρεία) και τον μιμητισμό, την ελληνική πνευματική παραγωγή, την εθνική αναδημιουργία, τον «αυθεντικό» λαϊκό πολιτισμό.
Το Βραβείο Μαρτυρίας, Χρονικού, Βιογραφίας και Ταξιδιωτικής Λογοτεχνίας απονέμεται κατά πλειοψηφία στους Στράτο Ν. Δορδανά και Βάιο Καλογρηά για το βιβλίο τους Οι ζωές των άλλων. Η Στάζι και οι ΄Ελληνες πολιτικοί πρόσφυγες στην Ανατολική Γερμανία (1949-1989) (εκδόσεις Επίκεντρο). Πρόκειται για μια εις βάθος έρευνα σε μία όχι ως τώρα φωτισμένη περίοδο της δεκαετίας του ’40. Οι συγγραφείς ερεύνησαν μεγάλο αριθμό αρχείων και ανέδειξαν με νηφαλιότητα και επάρκεια την παρουσία και τον ρόλο των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων στην Ανατολική Γερμανία καθώς και τη συμμετοχή κάποιων από αυτών στις μυστικές υπηρεσίες της Στάζι. Το βιβλίο παρέχει εντυπωσιακή τεκμηρίωση, μελετάει την υποδοχή και την ερμηνεία αυτών των γεγονότων από τον Τύπο, τον ελληνικό και τον γερμανικό (Δυτική και Ανατολική Γερμανία) και απαντά σε μια ευρύτερη, διεθνή τάση για έρευνα σε υποφωτισμένες περιοχές του Ψυχρού Πολέμου. Εμπλουτίζει τόσο την ελληνική όσο και τη διεθνή βιβλιογραφία.
Συζητήθηκε επίσης το βιβλίο της Βάνας Μπουσέ, Η καθημερινή ζωή στην Ελλάδα του Όθωνα (εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας) για την παροχή νέων ερμηνευτικών προσεγγίσεων μέσα από ενδελεχή έρευνα στην καθημερινότητα του 19ου αιώνα.
Το Κρατικό Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου/ης Συγγραφέα 2021 έως 35 ετών απονέμεται κατά πλειοψηφία εξ ημισείας στον Φοίβο Οικονομίδη (γεν. 1997) για το μυθιστόρημα Βορράς (εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας) και στον Σπύρο Γούλα (γεν. 1991) για την ποιητική συλλογή Τα περσινά τους βάζουν για καλά (εκδ. Πόλις).
Ο μεν Φοίβος Οικονομίδης, που φλερτάρει με τη λογοτεχνία του φανταστικού, μιλά με ψυχογραφική διάθεση για το ρευστό και κατακερματισμένο ήθος της εποχής, με την ιστορία να συγκροτείται γύρω από την αναμενόμενη σύγκρουση της γης με έναν πλανήτη. Γράφει με ευαισθησία για τις υπαρξιακές περιδινήσεις και τις αναζητήσεις της ευτυχίας της γενιάς του, με πρόσχημα μια μελλοντολογική δυστοπία.
Ο Σπύρος Γούλας, από πλευράς του, χαρακτηρίζεται από παιγνιώδη γραφή, νοηματική πύκνωση, έκκεντρη έως ανατρεπτική διαπίστευση των «αναμενόμενων», συνεχείς ανατροπές μέσα στο ίδιο ποίημα και από ποίημα στο επόμενο, χιούμορ, γλωσσικές επανεφευρέσεις. Αυτά τα μέσα, σε προσεγμένη δοσολογία που κρατούν υψηλά τη θερμοκρασία των συναισθημάτων, συστήνουν και συνιστούν ένα κόσμο των ανθρωπίνων θρυμματισμένο, ένα ρούχο που μέσω της ποιητικής υφάνσεως ράβεται, όπως, άλλωστε, και η φωτογραφία του εξωφύλλου σηματοδοτεί.
Και οι δύο βραβευθέντες καταθέτουν γραφή που αφήνει σαφείς υποσχέσεις και ―γιατί όχι;― ελπίδες.
Το Ειδικό Βραβείο σε συγγραφείς που τα βιβλία τους προάγουν τον διάλογο πάνω σε ευαίσθητα κοινωνικά ζητήματα απονέμεται κατά πλειοψηφία εξ ημισείας στον Παναγιώτη Χατζημωυσιάδη για το έργο του Έξοδα νοσηλείας (εκδόσεις Ενύπνιο) και στον Δημήτρη Χριστόπουλο για το έργο του Τζίντιλι (εκδόσεις Το Ροδακιό).
Το μυθιστόρημα του Χατζημωυσιάδη με ιαματική γραφή, βαθύ ανθρωπισμό και αίσθημα ηθικής ευθύνης θεματοποιεί τη σχέση νοσηλευτή και ασθενούς. Οι εξομολογητικοί μονόλογοι γύρω από τη μοναξιά, την ασθένεια, τον θάνατο, τη φθορά και τα τραύματα ψηλαφούν με συγκινητική αμεσότητα δημόσια και ιδιωτικά πάθη, καθώς το μυθιστόρημα, συνομιλώντας έμμεσα με τη συνθήκη της πανδημικής κρίσης, προεκτείνει το βλέμμα στην κοινωνική νοσηρότητα. Η ασθένεια παρουσιάζεται ως αναστοχαστική αφορμή ανακάλυψης του εαυτού και της αλήθειας, ως αναμέτρηση με το παρελθόν, τους φόβους και τις ελπίδες.
Το μυθιστόρημα του Χριστόπουλου αφουγκράζεται τους ανέμους της ιστορίας και θεματοποιεί τη σχέση των κατοίκων ενός ορεινού χωριού της περιβαλλοντικά επιβαρυμένης από τον λιγνίτη αλλά και ιστορικά ρημαγμένης από τον εμφύλιο και τη μετανάστευση Πτολεμαΐδας με τη γη. Ο βιασμός της φύσης και η εκδίκησή της αποδίδονται με ευαισθησία, ρεαλισμό και λυρισμό σε ένα πολυφωνικό μυθιστόρημα με οικολογικό πρόσημο και πολλά στοιχεία εφιαλτικής κοινωνικής δυστοπίας.
Η επιτροπή
- Άλκηστις Σοφού, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Νεοελληνικού Ινστιτούτου στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, Μέλος ΔΕΠ, Πρόεδρος
- Σοφία Ντενίση, Καθηγήτρια Ιστορίας και Κριτικής της Λογοτεχνίας στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, Μέλος ΔΕΠ, Αντιπρόεδρος
- Ελένη Παπαργυρίου, Επίκουρη Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών, Μέλος ΔΕΠ (συμμετοχή έως τον Δεκέμβριο 2021)
- Δημήτρης Νόλλας, Συγγραφέας
- Ηλίας Καφάογλου, Συγγραφέας
- Δημήτρης Αθηνάκης, Συγγραφέας
- Νίκος Βατόπουλος, Κριτικός
- Κωνσταντίνος Καραβίδας, Διδάσκων στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Κριτικός
- Ευτυχία Παναγιώτου, Κριτικός
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
