Χρήστος Καρασαββίδης: «Τα μαθηματικά του Καραθεοδωρή αποτέλεσαν εφαλτήριο στις αναζητήσεις μου»

Ήταν 2 Φεβρουαρίου 1950 όταν στο Μόναχο έπαψαν τα εγκεφαλικά κύτταρα του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή να δημιουργούν και να μεγαλουργούν στην επιστήμη των μαθηματικών. Επτά δεκαετίες αργότερα, η Ομάδα Τέχνης «Fabrica Athens», υπό την σκηνοθετική οπτική και καθοδήγηση του Χρήστου Καρασαββίδη, ανεβάζει στη σκηνή όχι την βιογραφία του, αλλά το ιδιοφυές μυαλό, μέσα σε μία πραγματικότητα απορρίψεων και κοινωνικών μεταβολών.

Η επιστήμη των μαθηματικών εμπλουτίστηκε και άνοιξε νέους ορίζοντες. Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή διαμορφώνει νέα θεωρήματα, επεξεργάζεται εξ αρχής παλαιότερα και ασχολείται με ζητήματα θερμοδυναμικής στην φυσική. Τα αποτελέσματα των ερευνών του εξακολουθούν να αξιοποιούνται έως τις μέρες μας. Για την παράσταση, τα κίνητρα αυτής και τους στόχους, συζητήσαμε με τον σκηνοθέτη Χρήστο Καρασαββίδη.

Καταρχάς, µιλήστε µας για την απόφαση, όπως ασχοληθήκατε µε τον επιστήµονα Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή. Ποιο το κίνητρο αυτής και ποιοι οι στόχοι; 

Είµαι αναφανδόν υπέρµαχος της επιστήµης και της τεχνολογίας, θεωρώ πως είναι όχι µόνο ένας τρόπος να κατανοήσουµε καλύτερα και πιο «πραγµατικά» τον κόσµο γύρω µας αλλά και η απόλυτη προσπάθεια να εξερευνήσουµε το ανθρώπινο µυαλό, αυτόν τον ανυπέρβλητο γρίφο. Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή και η µάχη του µε τους αριθµούς ήταν για µένα µια θεµατική που θα µου επέτρεπε να νιώσω πιο οικεία λόγω της καταγωγής του αυτή την µαθηµατική αναζήτηση. 

Πως αντιλαµβάνεστε την αποδοχή του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή στο εξωτερικό και την άρνησή του από το καθηγητικό κατεστηµένο στην Ελλάδα; Με ποιο τρόπο αναδεικνύεται αυτή την πτυχή της πορείας του;

Νοµίζω πως είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα ενός ανθρώπου που έφυγε από τη Γερµανία ως Έλληνας κι οι Έλληνες τον υποδέχτηκαν σαν Γερµανό. Κι εκεί έγκειται η βασική διαφορά θεώρησης των πραγµάτων των δύο χωρών. Από τη µία έχουµε τον Καραθεοδωρή τον παγκόσµιο επιστήµονα κι από την άλλη τον Κωνσταντίνο που «απέρριψε» την ελληνική θρέψη. Είτε λόγω µιας αντιγερµανικής φιλοσοφίας από µεριάς των Ελλήνων, καθώς µόλις είχε προηγηθεί ο Μεγάλος Πόλεµος, είτε λόγω µιας κυτταρικής αντίληψης να υποτιµούµε κάθε τι ξενόφερτο, ο Καραθεοδωρή βρέθηκε κι αυτός να αντιτίθεται στο πανεπιστηµιακό κατεστηµένο. 

Ποια η σχέση των µαθηµατικών µε την ποίηση; Πώς την αντιλαµβάνεστε στο έργο; 

Κατά τη γνώµη µου, η ποίηση ενυπάρχει σε καθετί, σε κάθε τέχνη, σε κάθε επιστήµη, σε κάθε σχέση και συναίσθηµα. Κι αν θέλουµε να το πάµε παραπέρα, οι άνθρωποι δηµιούργησαν τους αριθµούς για να εξηγήσουν όχι µόνο όσα βλέπουν, χρήµατα κι αντικείµενα, αλλά κι όσα δεν βλέπουν, από έναν ολόκληρο µικροσκοπικό κόσµο µέχρι το αχανές διάστηµα. Επαγωγικά, λοιπόν, η ποίηση λειτουργεί για να εξηγεί όχι µόνο την εικόνα αλλά κυρίως και βαθύτερα το ανθρώπινο συναίσθηµα. 

Πώς ορίζεται η ιδιοφυΐα και ποια τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή;  Με άλλα λόγια, πώς «αναγνώσατε» την ιστορία του; 

Ίσως ιδιοφυΐα να ορίζεται ο νους που σκέφτεται διαφορετικά, που βλέπει γαλάζιο όταν όλοι τυφλώνονται στο µαύρο, που διακρίνει έρωτα σε πρόσωπα µουντά, ο νους που ονειροπολεί, που ρίχνει τα παραµύθια στη φωτιά και τα τραγούδια στα κύµατα. Δεν ξέρω και δεν νοµίζω πως ο Καραθεοδωρή ήταν αυτό το είδος της διάνοιας, αυτό που πρεσβεύει ένας Σέξπιρ, ένας Μαγκρίτ, ένας Ραχµάνινοφ ή ακόµη και ο Αϊνστάιν,  

ένας ατόφιος καλλιτέχνης της φυσικής. Ο Καραθεοδωρή αντιθέτως είχε κάτι άλλο σπουδαίο, αρκετά πιο δοµηµένο και τεχνοκρατικό: κατάφερε να συστηµατοποιήσει και να εξηγήσει έννοιες ήδη γνωστές όπως η εντροπία και να µπορεί να τις κοινωνήσει σε όλη την επιστηµονική κοινότητα -ίσως γι΄ αυτό, στα χρόνια του, να θεωρούταν ένας από τους κορυφαίους καθηγητές παγκοσµίως. Κι αυτό αναµφισβήτητα είναι µια µορφή εξαίρετης ευφυΐας. 

Ποια τα όρια της σκέψης γύρω από τη ζωή και το θάνατο; Πώς τα αντιµετώπισε ο επιστήµονας και µε ποιο τρόπο τα προσεγγίζετε σκηνοθετικά εσείς;

Η ίδια του η επιστήµη έθαλε ανάµεσα σ΄αυτό το αιώνιο δίπολο, τη µάχη µεταξύ ζωής και θανάτου, µεταξύ έρωτα και πολέµου. Καταπιάστηκε αρκετά χρόνια µε την αποκωδικοποίηση της έννοιας της εντροπίας, της ροπής των συστηµάτων να χάνουν µέρος της ενέργειάς τους και σιγά σιγά να σβήνουν. Και µόνο ως αναγωγή στις ανθρώπινες σχέσεις αλλά και στην ανθρώπινη ύπαρξη εν γένει, έχει µια σπουδαιότητα. Όλη η παράσταση λοιπόν καταπιάνεται µε και περιστρέφεται γύρω από τον έρωτα, τις σχέσεις, το µυαλό. 

Μέσα από το έργο δεν επιδιώκετε να αναπαράγετε τα µαθηµατικά αποτελέσµατα των ερευνών του,  αλλά επεκτείνετε τη σκέψη του γύρω από την ανθρώπινη υπόσταση. Πώς εξετάζετε αυτούς τους όρους; 

Δεν µε απασχολούσε καθόλου να κάνω µια βιογραφική παράσταση για τον Καραθεοδωρή. Κι αν θέλουµε να το πούµε πιο κυνικά, δεν είχε µια προσωπική ζωή που θα είχε το παραµικρό ενδιαφέρον -µάλλον αδιάφορη θα την έλεγε κάποιος. Από την άλλη δεν ήθελα εξίσου να κάνω µια ελιτίστικη επιστηµονική παράσταση, γεµάτη ακατανόητους για το ευρύ κοινό όρους. Ανέκαθεν καταπιανόµουν µε τον έρωτα στις παραστάσεις µου, µε τις ανθρώπινες αδυναµίες, τα πάθη, την αγάπη και το µίσος. Τα µαθηµατικά του Καραθεοδωρή αποτέλεσαν για µένα εφαλτήριο ώστε να «επιστηµονικοποιήσω καλλιτεχνικά» -συγγραφικά και σκηνοθετικά- όλες αυτές µου τις αναζητήσεις. 

Ποιες δυσκολίες, σκηνοθετικά, συναντήσατε στην προσπάθειά σας να αποτυπώσετε την ιδιαιτερότητα της σκέψης του; 

Η δυσκολία έγκειτο στο να κάνουµε οικεία στο κοινό την εξεζητηµένη σκέψη ενός µεγάλου επιστήµονα και να την ανάγουµε σε έννοιες και σε συναισθήµατα. Με τη διαφορά πως δεν προσπαθήσαµε να απλοποιήσουµε τα µαθηµατικά, αλλά να εξυψώσουµε τα συναισθήµατα και τις σχέσεις. Τα πάντα σε αυτή την παράσταση είναι συµβολικά. Ακόµα κι αν κάποιος νιώθει πως δεν υπάρχει αρκετός Καραθεοδωρή στην παράσταση, η σκέψη του διακατέχει κάθε της σκηνή. 

Η πεντάδα ηθοποιών που συµµετέχουν πώς προσέλαβαν το έργο και την ταυτότητα του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή; Επιτυγχάνεται η ενσυναίσθηση µε το περιεχόµενο και το πρόσωπο του έργου; 

Δεν λειτουργήσαµε µε την κλασική σχέση σκηνοθέτη-ηθοποιών σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη της παράστασης. Δουλέψαµε συνεργατικά ως οµάδα, διαβάζαµε κείµενα σχετικά και άσχετα, δοκιµάζαµε αυτοσχεδιασµούς που πρότεινε κάθε ηθοποιός, σκεφτόµασταν αρκετά επαγωγικά και δηµιουργικά. Και από τη στιγµή που σε αυτή την παράσταση δεν υπάρχουν συγκεκριµένοι ρόλοι, δεν κάνει κάποιος τον Καραθεοδωρή ή κάποια άλλη προσωπικότητα, υπάρχει αρκετή αφήγηση, όλα έγιναν κατά τη γνώµη µου καλύτερα. Μπήκαµε όλοι στη σκέψη του, όχι στη ζωή του. 

Έχει ενδιαφέρον η εποχή στην οποία µεγαλουργεί ο ίδιος. Ενδυµατολογικά, σκηνογραφικά,  σκηνικά και µουσικές, µε ποιο τρόπο την αναδεικνύουν;  

Ο Καραθεοδωρή βίωσε την περίοδο της Μπελ Επόκ στη µήτρα της, στο κέντρο της Ευρώπης. Έζησε από πρώτο χέρι, όχι µόνο τα χρόνια των ονείρων και των µεγάλων ελπίδων αλλά και τα χρόνια της φρίκης του Πρώτου Παγκοσµίου Πολέµου (και στη συνέχεια του ακόµη χειρότερου Δευτέρου Παγκοσµίου) όπως και της Μικρασιατικής Καταστροφής, περίοδος στην οποία έγινε κυριολεκτικά στάχτη και το µεγάλο του όραµα, το Ιωνικό Πανεπιστήµιο, το οποίο πυρπολήθηκε πριν καν λειτουργήσει. Επειδή ακριβώς δεν λειτουργήσαµε βιογραφικά, δεν επιλέξαµε µια ενδυµατολογική αναπαράσταση της εποχής αλλά κινηθήκαµε σε σύγχρονους δρόµους. Το ίδιο σκηνογραφικά και φυσικά µουσικά. Χωρίς όµως κατά την άποψή µου, να προδίδουµε στο ελάχιστο την ονειροπόληση εκείνων των χρόνων.

Φωτογραφίες από την παράσταση: Γιάννης Πουλημένος

Info: «Το τελευταίο θεώρημα – Constantin Carathéodory», από τις 11 Μαρτίου, κάθε Παρασκευή και Σάββατο στις 21:00, για 16 παραστάσεις, στον Τεχνοχώρο Φάμπρικα (Μεγ. Αλεξάνδρου 125 &Ευρυμέδοντος, Κεραμεικός / 2103411651). Εισιτήρια στη viva.gr.

Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.