Χρυσάνθη Δούζη: «Η μνήμη βρίσκεται σε μόνιμη μάχη με την λήθη»

Η παράσταση «Εμφύλια έπη» καθρεφτίζει την ελληνική ιστορία από το παρελθόν στο παρόν των σχέσεων εξουσίας, δολοπλοκίας, ναρκισσισμού και προδοσίας. Είναι η μεγεθυμένη εικόνα του χρόνου και των προσώπων, στα οποία αντανακλάται η πολύμορφη αίσθηση της ήττας του ατόμου στο κοινωνικό γίγνεσθαι.

Ένας αγώνας υπόστασης, που καταλήγει στον σπαρασσόμενο ανταγωνισμό της ύπαρξης. Μία συνείδηση εν εγρηγόρσει, η οποία καλεί τον θεατή να συρρικνώσει το «εγώ» ενώπιον των επαναλαμβανόμενων συνεπειών της συλλογικής ευθύνης και συνείδησης.

Πρωταγωνιστείτε στην παράσταση «Εμφύλια έπη». Ποια συναισθήματα σας προκαλεί το άκουσμα της λέξης «εμφύλιος»;

Εμφύλιος. Ματαιότητα. Από τον Άβελ και τον Κάιν μέχρι τις μέρες μας ο εμφύλιος πόλεμος, ο αδελφοκτόνος πόλεμος, είναι μια ιδιαίτερα τραγική σύγκρουση υψηλής έντασης και μίσους με οδυνηρές συνέπειες για τους επιγόνους. Στην Αγγλική της μετάφραση η παράσταση μας τιτλοφορείται fratricide epics και έχει υπότιτλο a greek quartet. Δηλαδή «αδελφοκτόνα έπη» «ένα Ελληνικό κουαρτέτο». Πραγματικά είναι δυσάρεστο να ξαναβλέπεις μέρη της ιστορίας μας από την λιγότερο ένδοξη πλευρά της. Και ιδιαίτερα όταν συνειδητοποιείς ότι οι εμφύλιοι συνεχίζονται σε κάθε ευκαιρία. Όμως από κάθε εμφύλιο όπως λέει  και το έργο μας νικητές και ηττημένοι είναι όλοι χαμένοι. Αλήθεια πόσο θλιβερό. Εμφύλιος πόλεμος. Μάταιος πόλεμος.

Επρόκειτο για θεατρικό έργο μεστό ιστορικών γεγονότων και καταστάσεων. Ποιος ο ρόλος του χρόνου στο έργο; Με ποιο τρόπο γεφυρώνεται το παρελθόν στο παρόν;

Στο έργο η λειτουργία του χρόνου είναι ιδιαίτερη. Σαν αυτό που πολλές φορές αποκαλούμε «τέταρτη διάσταση» να δίνει μια άλλη διάσταση στα ιστορικά γεγονότα. Από τον Νίκο Ζαχαριάδη στον Οδυσσέα Ανδρούτσο και μετά στον Δημήτριο Παλαιολόγο για να τελειώσουμε με τον Αλκιβιάδη που όμως οραματίζεται τους προηγούμενους, στο μέλλον που θα έρθει. Οι μελλοντικοί αιώνες όμως για τον Αλκιβιάδη είναι ήδη παρελθόν για το δικό μας παρόν. Αυτή η λειτουργία του χρόνου στην παράσταση νομίζω δίνει μια άλλη διάσταση στα γεγονότα. Υπάρχει μάλιστα και η ίδια γυναίκα, που είναι κάτι σαν έκφραση του συλλογικού υποσυνείδητου, που συνομιλεί με τους ήρωες και τους προκαλεί σε μια μετα-θάνατο εξομολόγηση. Η δύναμη της ποίησης μεταμορφώνει σε μια ιδιαίτερη θεατρική παράσταση ένα κείμενο που η επιστημονική του βάση είναι δεδομένη.

Ποιος ο ρόλος της προσωπικότητας στην ιστορία; Πώς αυτός αποτυπώνεται στην παράσταση;

Ανέκαθεν οι κοινωνικές ομάδες ζητούσαν και έβρισκαν τις φυσιογνωμίες αυτές που θα εξέφραζαν, ως ηγέτες, την ομάδα. Μικρές ή μεγαλύτερες ομάδες εύρισκαν τον επικεφαλής που θα αντιπροσώπευε την ομάδα. Πολλές φορές οι φυσιογνωμίες αυτές έχοντας ηγετικά χαρίσματα, με περισσή αλαζονεία και ναρκισσισμό, δημιουργούσαν ή  εύρισκαν  φανατικούς οπαδούς και καταλάμβαναν την εξουσία που θεωρούσαν ότι δικαιωματικά τους ανήκει, παίζοντας ένα ρόλο ελέω Θεού. Βεβαίως η πτώση τις περισσότερες φορές είναι το ίδιο εκκωφαντική και παταγώδης όσο και η ναρκισσιστική τους παρουσία στα ιστορικά δρώμενα. Στην παράσταση μας η έντονη παρουσία ηχητικών τοπίων με πτώσεις επαναλαμβάνεται σαν ένα λάιτ μοτίβ που εντέλει συνδέει τους ήρωες. 

Η μνήμη μοιάζει να ισορροπεί ανάμεσα κατακερματισμένους κόσμους. Πώς ορίζει η ίδια την στάση των ιστορικών προσώπων στο δράμα το οποίο βιώνουν;

Η μνήμη, βρίσκεται σε μόνιμη μάχη με την λήθη. Επιστρατεύει όπλα με κυριότερο την καταγραφή των γεγονότων για να μην χαθούν από την λήθη. Άλλοτε ατομική και άλλοτε συλλογική καταγραφή. Παρόλα αυτά η λήθη κερδίζει πολλές φορές βρίσκοντας απρόσμενους συμμάχους. Καταστροφές, πυρκαγιές, που μέσα στους αιώνες σβήνουν τις καταγραφές. Όμως ο άνθρωπος σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να κατανοήσει την ταυτότητα του, αγωνίζεται να αφηγηθεί την ιστορία του, τους μύθους του, για να μην ξεχάσει, για να συνεχίσει το ταξίδι του στον χρόνο. Ίσως η ποίηση και η δύναμη της αφηρημένης σκέψης είναι ένας άλλος τρόπος να προσεγγίσουμε τα ιστορικά πρόσωπα και το δράμα τους.

Μεταξύ των ενοτήτων του έργου κυριαρχεί η σχέση εξουσίας και προδοσίας. Πόσο συμβατική είναι αυτή η ερμηνεία στην σύγχρονη καθημερινότητα; 

Μα η εξουσία πολύ συχνά δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς προδοσίες μεγαλύτερες ή μικρότερες. Η εξουσία που θα αρνηθεί την σχέση της με την έννοια της προδοσίας δεν θα παραμείνει για πολύ στην προνομιακή της θέση. 

Η συνειδησιακή πρόκληση του έργου προς τον θεατή είναι δεδομένη. Πόσο έτοιμοι, πιστεύετε, είναι οι πολίτες της ελληνικής κοινωνίας να αντικρύσουν κατάματα την ιστορία;

Στις μέχρι τώρα παραστάσεις μας στην Καλαμάτα αισθάνθηκα ενθουσιασμό και απόλυτα θετικές αντιδράσεις   από τους θεατές. Οι θεατές θεατρικών παραστάσεων το λεγόμενο θεατρικό κοινό δεν έχει κανένα πρόβλημα ακόμα και αν διαφωνεί με θέσεις του έργου να αποδεχθεί την θεατρική μας αφήγηση. Είναι βέβαιο ότι υπάρχουν πολίτες που δεν μπορούν να αποδεχθούν τις δυσάρεστες πλευρές της ιστορικής πραγματικότητας. Προτιμούν την ένδοξη πλευρά του ιστορικού αφηγήματος. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα. Νομίζω σε όλες τις χώρες του κόσμου υπάρχουν οι θεατές που μπορούν να κοιταχτούν στον καθρέφτη και να αναγνωρίσουν τις ατέλειες και άλλοι που ή δεν κοιτάζουν καθόλου τον καθρέφτη ή αν τον κοιτάζουν βλέπουν ένα διαφορετικό είδωλο προσαρμοσμένο στα γούστα τους.

Οι εμφύλιες συρράξεις αποτελούν αντικειμενικό χαρακτηριστικό της μακρόχρονης ελληνικής ιστορίας. Με ποιο τρόπο προσέγγισε ο σκηνοθέτης τα δεδομένα και πώς αντιμετωπίσατε εσείς το υλικό το οποίο είχατε στα χέρια σας;

Ο σκηνοθέτης Γιάννης Μαργαρίτης που συνεργάστηκε στενά με τον συγγραφέα Φαίδωνα Χατζηαντωνίου κατά την διάρκεια συγγραφής του έργου, έχει πολύ ιδιαίτερη σχέση με το κείμενο αφού το συζητούσε συνέχεια με τον συγγραφέα. Νομίζω ότι και στις μεταξύ μας συζητήσεις, αυτό που επανειλημμένα  τόνιζε είναι ότι  πρέπει να προβάλουμε  ότι στις εμφύλιες συρράξεις νικητές και ηττημένοι είναι όλοι χαμένοι.

Θα ήταν δόκιμο να υποστηρίξουμε ότι η παράσταση επιφέρει την πολιτικοποίηση της συνείδησης του θεατή μέσα από το βίωμα της ατομικής ήττας;  

Δεν πιστεύω ότι το θέατρο έχει τόσο μεγάλη δύναμη ώστε να επιφέρει την πολιτικοποίηση συνειδήσεων. Όχι μόνο η δική μας παράσταση. Καμμιά παράσταση δεν μπορεί να επιφέρει τέτοιο αποτέλεσμα. Η πολιτικοποίηση είναι αποτέλεσμα μακρόχρονης διαδικασίας όπου συντελούν πολλαπλοί παράγοντες για να συντελεστεί. Αυτό που ελπίζω να συμβαίνει με την παράσταση μας είναι η πρόσκληση σε αναστοχασμό.

Info: Σάββατο 4 Δεκεμβρίου στις 20:00 στην Αίθουσα Νίκος Σκαλκώτας, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Εισιτήρια στo megaron.gr.

Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instagram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.