Από τα καφενεία του Αγρινίου έως τα καφενεία των Αθηνών, υπό τη σκιά μίας παρτίδας τάβλι, δύο εκπρόσωποι της ελληνικής κοινωνίας καταστρώνουν σχέδια για την οικονομική τους επιτυχία. Η τελευταία εγγυάται την εύκολη ζωή· τη ζωή δίχως έγνοιες, προβληματισμούς και αγωνίες του καθημερινού επιούσιου. Ωστόσο, όσο το παιχνίδι συνεχίζεται και οι συζητήσεις επενδύουν στη βούληση για ολική ανεξαρτησία τόσο διολισθαίνουν στις ψευδαισθήσεις και τις ονειροπολήσεις. Τα σχέδιά τους καταλήγουν σε αδιέξοδο. Μέσα από την οπτική του τελευταίου αναδύονται οι «σκοτεινές» πτυχές της ανθρώπινης υπόστασης, οι περιορισμοί και τα δεσμά, που ολοένα περιστέλλουν τις επιθυμίες. Η ζωή, δίχως περιττά στολίδια και εκκωφαντικές ανακοινώσεις, εμφανίζεται ενώπιον των θεατών στην λιτότητά της.
Η παράσταση «Το τάβλι», έργο του Δ. Κεχαϊδη, σε σκηνοθεσία της Δανάης Σπηλιώτη, αποτυπώνει με τον πλέον ειλικρινή τρόπο αυτή ακριβώς την πραγματικότητα. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, η σκηνοθέτιδα απαντά στις ερωτήσεις μας.
Περιγράψτε μας τις εικόνες και τα συναισθήματα τα οποία αποκομίσατε από την συναναστροφή σας με τον κόσμο των καφενείων Αγρινίου και Αθήνας.
Στο Αγρίνιο υπήρχε μια μεγαλύτερη αμεσότητα. Σαν όλα να ήταν πιο απλά. Μια αυθεντικότητα στις αντιδράσεις του κοινού και έπειτα ο τρόπος που μας προσέγγιζε ο κόσμος, είχε στην πλειοψηφία του μια άνεση οικογενειακή. Έχει να κάνει με την σύνθεση της πόλης. Εκεί όλοι, λίγο πολύ, γνωρίζονται. Θα περάσεις από το καφενείο και θα σε βάλουν στο τραπέζι τους να σε κεράσουν. Το ιδιωτικό- όσο κι αν κρύβεται- ανήκει στο συλλογικό. Βλέπε τα κουτσομπολιά που στις μικρές κοινωνίες ανάβουν. Τέτοια κουτσομπολιά και μικροϊστορίες, ντοκουμέντα ζωών, μοιράζονταν μαζί μας οι θεατές στο τέλος. Και η παράσταση ενσωμάτωνε κάποιες από τις αφηγήσεις, τις συμπεριφορές ή τα ονόματα και πήγαινε παρακάτω, στην επόμενη γειτονιά.
Στην Αθήνα τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Ενώ όλοι χαίρονταν την συνάντηση στο καφενείο, υπήρχε μια μεγαλύτερη συνθετότητα στην πρόσληψη της παράστασης. Πιο υποψιασμένο το κοινό, πιο ανόμοιο, με περισσότερες άμυνες. Η πρωτεύουσα ιδιωτεύει. Παρόλ’ αυτά κατάφερνε να συνδεθεί. Και να θυμηθεί μια άλλη συνύπαρξη πιο παλιά, πιο συλλογική, που πια στην πόλη πάει να εκλείψει. Καμιά φορά σκέφτομαι ότι με αυτήν την παράσταση κάνουμε κάτι σαν μικροπείραμα κοινωνικό και θεατρικό. Πώς μαζευόμαστε; Τι είναι αυτό που μας συνέχει; Πόσο ελεύθεροι ή πρωτοβουλιακοί είμαστε μέσα στον κάθε κοινωνικό ιστό;
«Το τάβλι» είναι το παιχνίδι της τύχης. Τα σχέδια, τα οποία καταρτίζουν οι πρωταγωνιστές, ομοιάζουν με την πορεία της ελληνικής κοινωνίας του 20ου αιώνα;
Ο τρόπος που στέκονται οι ήρωες πάνω από το τάβλι, πριν την παρτίδα, είναι ίδιος με τη στάση ζωής τους. Οι ήρωες στο Τάβλι γίνονται μανιακοί όταν σκέφτονται ότι ίσως μπροστά τους πετάει το σπάνιο εξωτικό πουλί της ευκαιρίας. Στέκονται απέναντι στην ευκαιρία με βία. Θέλουν να την αρπάξουν απ’ τα μαλλιά. Να την γραπώσουν, να πυροβολήσουν το πουλί «που πετάει μία φορά». Αυτή η βίαιη σχέση νομίζω πως προέρχεται από ένα μακροχρόνιο βίωμα του χαμένου. Αυτού που ξέρει πως είναι φυλακισμένος σε μία οικονομική φυλακή και που, αν απλά συνεχίζει να κάνει ότι κάνει, θα μείνει εκεί για πάντα. Στην μετριότητα, τη μιζέρια. Και από την επίγνωση μιας αόρατης αδικίας σε βάρος του. Η πίστη σε ένα δίκαιο, ανθρώπινο σύστημα έχει καταρρεύσει. Η μόνη λύση του: να δραπετεύσει. «θα το σπάσω το τσόφλι» φωνάζει ο Φώντας «και θα βγω απ’ έξω»!
Ταυτίζεται το προφίλ των ηρώων με τις βαθύτερες επιθυμίες του μέσου Έλληνα;
Οι ήρωες θα κάνουν τα πάντα για να ξεφύγουν. Μπορούμε, υπό αυτό το πρίσμα, να δούμε την μανία με τα δάνεια, το χρηματιστήριο, τα αυθαίρετα, τη λαμογιά, τα λαδώματα, το μέσον, τις διαπλεκόμενες σχέσεις, κ.α. Είναι κάτι ραμμένο στην ψυχολογία του Έλληνα. Φυσικά και γνωρίζω πως γενικεύω. Μα κάποια αλήθεια έχει αυτό. Είναι απαράδεκτο και ταυτόχρονα θλιβερό. Οι ήρωες στο Τάβλι μιλώντας για τα θύματα της απάτης τους με βία, είναι αξιολύπητοι, γιατί είναι οι ίδιοι θύματα μίας μεγαλύτερης «απάτης». Λίγοι τα καταφέρνουν. Οι πιο πολλοί πηδούν απλά από τη μία ψευδαίσθηση στην άλλη. Παλεύοντας να κρατήσουν ζωντανό το όνειρο μίας καλύτερης ζωής. Όσο μεγαλώνει η αδικία, τόσο πιο τρελά, βίαια, ακραία τα όνειρα. Παγιδευμένοι στο πλαίσιο του παιχνιδιού. Στο ορθογώνιο τάβλι.
Η οικονομική κρίση και, τώρα, η πανδημία αποτελούν πηγή αντίστοιχων «ευκαιριών» και επιθυμιών;
Πάντα οι άνθρωποι ψάχνουν τρόπους να επιβιώσουν. Το ερώτημα είναι τι θεωρούμε επιβίωση. Τον οικονομικό πλουτισμό, τις ανθρώπινες σχέσεις, τον πνευματικό πλούτο; Την βιωσιμότητα του πλανήτη; Την συμπόρευση με τη φύση; Την επιστημονική πρόοδο; Την ανάπτυξη της παιδείας; Ανάλογα με το ποιές πτυχές του πολιτισμού και του ανθρώπινου τοποθετούμε σε πρωτεραιότητα, δημιουργείται το πεδίο δράσης. Δεν νομίζω πως αν είχαμε όλοι την επιλογή, θα επιλέγαμε το κακό για τον άνθρωπο. Και γι’ αυτό δεν είναι χωρίς ευθύνη οι κυβερνήσεις και οι εξουσίες, που διαμορφώνουν προτεραιότητες και με αυτό τον τρόπο «ηθικές». Βέβαια παραμένει θέμα προσωπικής επιλογής. Πολύ δύσκολης προσωπικής επιλογής. Αν θα θελήσεις να κινηθείς ληστρικά, αρπαχτικά, ή αν θα κάνεις στάση να αναρωτηθείς πως θες να ζεις προσωπικά εσύ. Σήμερα με τον φόβο του θανάτου φανερό, την φτώχια που έρχεται καλπάζοντας, είναι εύκολο να λειτουργήσουν τα αντανακλαστικά του ζώου. Να γίνει το πράγμα μια κούρσα επιβίωσης πατώντας τον άλλο κάτω. Να δούμε, λέει, την κρίση σαν ευκαιρία. Είναι η στρατηγική των εξουσιών. Όμως αν δεν έχεις μια αλήθεια να πεις, κάτι ωραίο να κρατήσεις, αν δεν κρατάς στα χέρια τον άνθρωπο σαν νεογέννητο μωρό, πιστεύω δεν θα βγει. Σε μία εποχή ειρωνική, κοφτερή, απάνθρωπη, όπως όλες θα μου πείτε, σε μία εποχή που οι ιστοί έχουν σπάσει, πρέπει να οικοδομήσουμε ένα άλλο πεδίο. Αρκεί να αλλάξουμε τους κανόνες του παιχνιδιού, ή πρέπει να αλλάξουμε το ίδιο το παιχνίδι;
Ποιο ρόλο διαδραματίζει η συνείδηση στους πρωταγωνιστές του έργου; Ανταποκρίνεται στις ανάγκες της πραγματικότητας;
Την ρευστή συνείδηση, την οριακή ηθική τη βλέπουμε στους ήρωες του έργου. Οι ήρωες απο μία αυλή αθηναϊκή, χαρακτηριστικό στοιχείο της συνύπαρξης των Αθηναίων της εποχής, θέλουν να εκτιναχθούν σε πλούσιους επιχειρηματίες που «θα κάθονται στις πολυθρονάρες τους». Το σχέδιο είναι τρελό. Να φέρουν Αφρικανούς από την Μπιάφρα στην Ελλάδα και να τους εμπορεύονται. Για να μισθώσουν όμως το πλοίο, πρέπει να βρουν 50 χιλιάδες. Έχουν βάλει στο μάτι έναν εύπορο γείτονα. Το σχέδιο λοιπόν είναι να στείλουν την Καλλιόπη, γυναίκα του ενός και αδερφή του άλλου, να μείνει ένα διάστημα μαζί του, και έπειτα να τον εκβιάσουν. Πρόκειται για καθαρή εκπόρνευση και εκβιασμό. Και το σκέφτονται. Το μελετούν. Οι αναστολές του ενός, δεν πατούν πάνω στο ανθρώπινο, μα στο τι θα πει ο κόσμος και στον ρόλο του ως άντρα. Η γυναίκα του η Καλλιόπη είναι μονίμως απούσα από τη σκηνή. «Θες να εκμεταλλευτείς έναν άνθρωπο; βοήθησέ τον» λέει ο Φώντας. Είναι ακραία γεννήματα μιας κοινωνικό -οικονομικής κατάστασης. Οι ήρωες έχουν εμπεδώσει το αδιέξοδο και την αδικία.
Κόλλιας και Φώντας. Αναλύστε μας τους χαρακτήρες. Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές εντοπίζετε;
Ο Φώντας είναι δαιμόνιος επιχειρηματικά. Μαθαίνουμε πως κάνει ευκαιριακά τον μεσίτη. Είναι πύραυλος. Είναι αισιόδοξος. Απόλυτος τζογαδόρος θα λέγαμε. Δεν του περνάει από το νου ότι το σχέδιο μπορεί να μην πετύχει. Έχει απόλυτη, φανατική πίστη. Θέλει να εκτοξευθεί εδώ και τώρα. Είναι ήδη στο πλοίο για την Μπιάφρα. Εύστροφος, γρήγορος, με καθαρό μυαλό και τελείως λάθος πλάνο. Απαράδεκτη φιλοσοφία ζωής. Αγαπά τον Κόλλια ως έναν βαθμό, θέλει να τον εκμεταλλευτεί ως έναν άλλο βαθμό. Ο Κόλλιας είναι πιο ήσυχος. Λαχειοπώλης. Άφραγκος. Κουρασμένος. Είναι θα λέγαμε ο απαισιόδοξος. Υπήρξε ήρωας στην αντίσταση, υποστηρίζει ο ίδιος. Παλεύει να γράψει ένα βιβλίο. Κάτι σαν τα απομνημονεύματά του, με τη βοήθεια μίας δασκάλας, γιατί είναι αγράμματος. Μονίμως παρόν στο έργο είναι το θέμα της ταυτότητας. Και από τους δύο. Ο Κόλλιας θέλει να τυπώσει το βιβλίο του και να μείνει στην ιστορία ως ήρωας και ο Φώντας θέλει να γίνει «μέγας», πάμπλουτος επιχειρηματίας. Και αυτοί οι δύο συνεργάζονται: ο ήρωας των ιδανικών και ο δαιμόνιος επιχειρηματίας. Για να τους δείξουν ολωνών ποιοι είναι αυτοί οι δύο.
Μέσα από το παιχνίδι η βαθύτερη ουσία του ανθρώπου απομαγεύεται και αποκαλύπτεται. Εν τέλει, ο άνθρωπος παραμένει δέσμιος του πρωτογονισμού του;
Ναι. Μου αρέσει πολύ αυτή η εικόνα. Κάνει τα πράγματα πιο απλά, πιο διαυγή. Να φαντάζομαι όλους μας ως ζώα. Όχι με την αρνητική έννοια που συνηθίζεται να παίρνει η λέξη. Να μας φαντάζομαι γεμάτους από ένστικτα και αντανακλαστικά πρωτόγονα. Φυσικά και είναι εκεί. Φυσικά και ανατριχιάζουμε ακόμα στον φόβο να να τρομάξουμε τον εχθρό με τις ορθωμένες τρίχες μας. Τι να κάνουμε; Έτσι είναι. Είναι πολύ σημαντικό να αποδεχτούμε ότι κουβαλάμε μαζί μας το θηρίο. Το θέμα είναι μετά τι κάνουμε με αυτό. Θα το δαμάσουμε, θα γίνουμε μαζί του φίλοι ή θα μας κατακτήσει. Θηρίο και θεός, είμαστε, λέει. Αγριότητα και πολιτισμός. Δεν μου αρέσουν τα δίπολα. Δημιουργούν πολώσεις. Η ζωή δεν έχει δίπολα. Έχει κράματα. Θα τα δω ως ένα συμφιλιωμένα: κράμα θεού+ θηρίου, πολιτισμού+ πρωτογονισμού, ποίησης+ βρωμιάς και ανακατεμένα: ένα θηρίο ποιητής, ένας βρώμικος θεός, ο πολιτισμός της αγριότητας, ή η αγριότητα του πολιτισμού.
Υπάρχει, ωστόσο, και η αισιόδοξη πλευρά της ιστορίας. Πώς αποτυπώνεται αυτή στις ενέργειες και τις σκέψεις των ηρώων;
H αισιοδοξία βρίσκεται στο ακούμπημα, στην παύση του άλλου που καταλαβαίνεις τα πάντα, σε έναν σκοπό που άκουγες απ’ τον πατέρα σου, σε σιωπηλές συνειδητοποιήσεις, στην συνύπαρξη, στην αναγνώριση της βρωμιάς, του πόνου, του αδιέξοδου του άλλου μέσα σου. Ο Φώντας και ο Κόλλιας είναι δύο. Μόνοι, αλλά δύο. Σύντροφοι- δίδυμο- κλόουν- συνεργάτες- συνεργοί. Η αισιοδοξία βρίσκεται στην συνύπαρξη: των δύο ηρώων και έπειτα του κοινού με την παράσταση, των θεατών μεταξύ τους. Είμαστε όλοι συμμέτοχοι στο δράμα. Συναγωνιστές στο φαύλο κύκλο. Που μπορεί να μη σπάσει, αλλά θα είμαστε εκεί μαζί, να παίζουμε μια παρτίδα τάβλι, να τραγουδάμε, να χορεύουμε, να παλλόμαστε μαζί, μαζί να ονειρευόμαστε. Ελεύθεροι φυλακισμένοι σε ένα καλά πλαισιωμένο παιχνίδι.
Info: «Το Τάβλι», του Δημήτρη Κεχαΐδη, από τη θεατρική Ομάδα Roswitha/ Ντίνος Ποντικόπουλος, Θοδωρής Σκυφτούλης. Από Δευτέρα 22 Νοεμβρίου και κάθε Δευτέρα στις 21:00 στο Χαλκιάς Παλλάς, Ψαρών 4, Πλατεία Καραϊσκάκη, Αθήνα. Εισιτήρια στην ticketservices.gr.
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instagram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
