Δήμητρα Λουκά: «Οι κανόνες της πατριαρχίας είναι άτεγκτοι και βιώνονται επώδυνα από τις γυναίκες όλων των εποχών»
Στη δεύτερη συλλογή της «Η μούτα και άλλες ιστορίες» (Εκδόσεις Κίχλη) αφηγείται σε δεκαπέντε ιστορίες τη σιωπή των ανθρώπινων παθών, τα τραύματα και τις εμμονές. Κάποιοι από τους ήρωες της, καταφεύγουν στο υπερφυσικό, στον μύθο ή σε αρχέγονες δοξασίες. Ιστορίες που κατά βάση έχουν παρελθόντα χρόνο, υπογραμμίζουν προβληματισμούς βαθιά χαραγμένους στην κοινωνία, όπως η έμφυλη ή η ενδοοικογενειακή βία, διατηρώντας ένα καθημερινό παγκόσμιο φαινόμενο.
Η Δήμητρα Λουκά γεννήθηκε στην Πρέβεζα. Είναι φιλόλογος. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Για το πρώτο της βιβλίο «Κόμπο τον κόμπο» (Κίχλη 2019) τιμήθηκε με το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Πεζογράφου του ηλεκτρονικού περιοδικού Ο Αναγνώστης, ενώ ήταν υποψήφια για το Βραβείο Μένη Κουμανταρέα της Εταιρείας Συγγραφέων.
Αφηγείστε ιστορίες για την τόλμη ή την ατολμία της σιωπής και για την εμπειρία της λύτρωσης μέσα από πάθη των ηρώων. Μιλήστε μας για το νέο σας έργο.
Η συλλογή διηγημάτων μου «Η Μούτα και άλλες ιστορίες» αποτελείται από δεκαπέντε διηγήματα που μιλούν τόσο για τη σιωπή όσο και για τη δύναμη των ανθρώπινων παθών. Οι επιταγές της κοινωνίας στην οποία εκτυλίσσονται οι ιστορίες μου, επιβάλλουν τη σιωπή κυρίως στις γυναίκες, τους απαγορεύουν τρόπον τινά τον λόγο καταδικάζοντάς τες συχνά στην οδύνη της σιωπής και της στέρησης. (Η Μούτα, Αγόρω, Τον θέλω ακόμα) Δεν είναι τυχαίο ότι η τόλμη της φωνής εκπροσωπείται στο βιβλίο από έναν ανδρικό χαρακτήρα, τον χορευτή Σιαμαντάκα, που κατορθώνει με το θράσος του να κερδίσει τη μάχη της ζωής και να γίνει σύμβολο της ισχύος του αντρικού λόγου. Η ζωή πολλών ηρώων μου καθορίζεται και από έντονα πάθη, τραύματα και εμμονές: μια μητέρα χάνει το νεογέννητο παιδί της και τρελαίνεται (Το ρέμα της Μούργας), μια γυναίκα μετά την απώλεια του συζύγου και του γιού της διοχετεύει την αγάπη της στα παιδιά των άλλων (Η μάνα μάνα), ένας ράφτης παραδίδεται στο μοιραίο πάθος του κυνηγιού με απρόβλεπτες συνέπειες (Ο ράφτης), ένας άντρας συνομιλεί με έναν θηλυκό δαίμονα (Το Βιολί). Οι ήρωές μου γενικά ζουν οριακές στιγμές, γιατί η ζωή έχει τον τρόπο να ανατρέπει βίαια την κανονικότητα της καθημερινότητάς τους.
Ποιο ήταν το κίνητρο σας να παρουσιάσετε ιστορίες κάτω από την ομπρέλα της σιωπής των ηρώων;
Δεν υπήρχε συγκεκριμένο κίνητρο ή προγραμματικός στόχος. Στο βιβλίο αυτό ο στόχος έγινε αντιληπτός εκ των υστέρων, όταν η διαδικασία της γραφής είχε ολοκληρωθεί. Όταν ξαναδιάβασα προσεκτικά τα διηγήματά μου, συνειδητοποίησα αίφνης ότι η σιωπή ήταν ένα θέμα που διέτρεχε πολλά από αυτά. Κατάλαβα τότε ότι ασυνείδητα θέλησα να αποκαλύψω όσα είχε θάψει «η εποχή της σιωπής» στον τόπο μου, την Ήπειρο, να μιλήσω για τις γυναίκες που από παιδί έβλεπα να κυκλοφορούν με σφαλισμένα στόματα σαν να ήταν η σιωπή ένα με τη βιολογική τους φύση. Φιγούρες περιφρονημένες που η κοινωνία τους είχε στερήσει τη φωνή, γιατί τη θεωρούσε ελάττωμα. Η λογοτεχνική γραφή αποκάλυψε μπρος στα μάτια μου πράγματα που υπήρχαν μέσα μου και τα οποία ούτε που τα είχα φανταστεί.
Από το πρώτο σας διήγημα «Η Μούτα» μάς εισάγετε στον κόσμο του κλειστοφοβικού, της απόλυτης σιωπής και της βίας. Στις τελευταίες εκθέσεις, παρατηρούνται αυξημένα τα κρούσματα της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας. Μάλιστα, στο διήγημα «Αγόρω», συνοψίζεται, κατ’ έμε, όλη η πατριαρχική αντίληψη που επικρατεί. Ποια η άποψή σας;
Διαβάζοντας τις ιστορίες μου, η πλειονότητα των οποίων εκτυλίσσεται σε έναν παρελθόντα χρόνο, ο αναγνώστης μπορεί πιστεύω να αισθανθεί ότι τα κρούσματα έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας που λαμβάνουν χώρα, τον αφορούν άμεσα καθώς παρατηρούνται αυξημένα και στην εποχή μας. Το περίκλειστο ή κλειστοφοβικό, όπως εσείς το ονομάζετε, σύμπαν των ιστοριών μου όπου η πολλαπλή βία, η σιωπή και τα πάθη σκεπάζουν τα πάντα, είναι κάτι συγκαιρινό που μας καίει πραγματικά όλους. Γι΄ αυτό και οι ιστορίες της Μούτας ή της Αγόρως δεν εξαντλούνται στην ανάγνωση ενός κόσμου που πέρασε ανεπιστρεπτί, αλλά καταπιάνονται με ανθρώπινες τραγωδίες, που ελαφρώς παραλλαγμένες συμβαίνουν και σήμερα μπροστά τα μάτια μας. Οι κανόνες της πατριαρχίας είναι άτεγκτοι και βιώνονται επώδυνα από τις γυναίκες όλων των εποχών.
Γεννηθήκατε στην Πρέβεζα, σ’ έναν πολυπολιτισμικό τόπο με βαριά ιστορία. Οι αναμνήσεις συνδέονται με τα διηγήματα σας;
Είναι γεγονός ότι η γλώσσα, η ιστορία, οι λαϊκοί μύθοι και οι παραδόσεις του γενέθλιου τόπου μου έχουν αφήσει ανεξίτηλο στίγμα στη γραφή μου που είναι σε μεγάλο βαθμό βιωματική. Βουτάω συχνά στη στέρνα της μνήμης. Άλλες φορές ανασύρω από τον βυθό της πολύτιμα υλικά και άλλες δυσκολεύομαι να βρω κάτι που να ερεθίσει το συγγραφικό μου ένστικτο. Στη δεύτερη περίπτωση παίρνει αποκλειστικά τη σκυτάλη η φαντασία. Αλλά και στην πρώτη κάνω πράξη αυτό που λέει ο ήρωάς μου στο διήγημα Ο νεκροθάφτης: “Όσα δεν μπορέσω να τα θυμηθώ ακριβώς, θα τα συμπληρώσει η φαντασία μου.” Φαντασία και μνήμη βαδίζουν πιασμένες χέρι χέρι στα διηγήματά μου.
Ως καθηγήτρια, και δη φιλόλογος, έχετε χρησιμοποιήσει τη θέση σας, ώστε προβάλλετε μηνύματα διαφορετικότητας;
Διδάσκω ελληνική και ξένη λογοτεχνία από μετάφραση στο διεθνές πρόγραμμα του Ιnternational Baccalaureate. Οι μαθητές μου έρχονται σε επαφή με ποικίλες εθνικές λογοτεχνίες και καλούνται να αναπτύξουν τη συγκριτική και ερμηνευτική τους ικανότητα όχι μόνο απέναντι στα κείμενα αλλά και στα πολιτισμικά περιβάλλοντα μέσα στα οποία αυτά έχουν δημιουργηθεί. Η διαφορετικότητα κείται επομένως στην καρδιά της διδακτικής πράξης και η ευαισθητοποίηση των μαθητών μου απέναντι σε αυτή είναι βασικό ζητούμενο.
Ο Βασίλης Βασιλικός έχει πει πως «συγγραφέας είναι μόνο όποιος έχει γράψει 100 βιβλία». Συμμερίζεστε την άποψη του;
Όχι, δεν τη συμμερίζομαι. Εκλαμβάνω τη φράση αυτή ως ένα σχήμα υπερβολής, με το οποίο καταδεικνύεται η ανάγκη της επίμονης ενασχόλησης ενός συγγραφέα με την τέχνη της γραφής. Η γραφή είναι άθλημα. Για να φτάσεις σε υψηλές επιδόσεις οφείλεις σίγουρα να προπονείσαι εντατικά. Δεν πιστεύω ωστόσο ότι πρέπει να γράψεις 100 βιβλία για να θεωρείσαι συγγραφέας. Ο Χουάν Ρούλφο έγραψε μόλις δύο, αλλά αυτά ήταν αρκετά για να αφήσει βαθύ το στίγμα του στην παγκόσμια λογοτεχνία.
Τι σας ώθησε να γράψετε το πρώτο σας διήγημα;
Ανασκαλεύοντας ένα βράδυ τη μνήμη μου θυμήθηκα μια κωφάλαλη γυναίκα που είχα γνωρίσει στο χωριό του παππού μου και η οποία φάνταζε τρομακτική στα παιδικά μου μάτια. Δεν παντρεύτηκε ποτέ και μέχρι τον θάνατό της υπηρετούσε αγόγγυστα την πατρική της οικογένεια. Σκέφτηκα ότι έπρεπε να γράψω για αυτή και στο πρόσωπό της για όλες τις γυναίκες που υπήρξαν ή υπάρχουν μόνο μέσα από τη σιωπή τους. Έτσι γεννήθηκε η “Μούτα”, το πρώτο μου διήγημα, που έδωσε και τον τίτλο του σε αυτή τη συλλογή.
Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σας συγγραφείς και ποιες οι επιρροές σας;
Πολλοί είναι οι αγαπημένοι μου συγγραφείς. Αν πρέπει όμως να αναφερθώ σε κάποιους μόνο, θα ξεχωρίσω από τους νεοέλληνες τον Παπαδιαμάντη, τον Βιζυηνό και τον Βαλτινό και από τους ξένους τον Μπόρχες, τον Τσέχωφ και τον Χουάν Ρούλφο.
Κλείνοντας, ποια φράση του βιβλίου θα επισημαίνατε;
Μάλλον τη φράση “πολύ παιχνίδι και πολύς θάνατος” από το διήγημα Ο Νεκροθάφτης, γιατί αγγίζει κατά τη γνώμη μου κάτι από την ουσία της ζωής: την αξεδιάλυτη συμπλοκή χαράς και οδύνης.
Η συλλογή «Η Μούτα και άλλες ιστορίες» αποτελείται από δεκαπέντε διηγήματα, στα οποία βαρύνοντα ρόλο παίζει η σιωπή. O βουβός πόνος της απώλειας, οι σκληρές εμπειρίες που καταδικάζουν το θύμα σε αιώνια σιωπή, τα βαθιά θαμμένα συναισθήματα που εκδηλώνονται στη δύση του βίου, οι βίαιες πράξεις που ξεπηδούν μέσα από μια χρόνια επιβεβλημένη σιωπή είναι μερικά από τα θέματα που διατρέχουν τα διηγήματα.
Οι ήρωες της Δ. Λουκά διακατέχονται από πάθη, τραύματα και εμμονές. Κάποιοι από αυτούς, για να τα αντιμετωπίσουν, καταφεύγουν στο υπερφυσικό, στον μύθο ή σε αρχέγονες δοξασίες· κάποιοι άλλοι συντρίβονται κάτω από το βάρος των παθών τους, καθώς συγκρούονται με τους άτεγκτους κανόνες της παραδοσιακής κοινωνίας· οι περισσότεροι, πάντως, βιώνοντας επώδυνα τα πάθη και τους φόβους τους γίνονται αποσυνάγωγοι, αποκτώντας άθελά τους μιαν ιδιότυπη ατομικότητα.
Δεκαπέντε διηγήματα που μιλούν για την τόλμη ή την ατολμία της σιωπής, για την οδύνη αλλά και τη λυτρωτική δύναμη των παθών. Βρείτε το βιβλίο «Η μούτα και άλλες ιστορίες».