Στα χέρια μου, πολύ πρόσφατα, βρέθηκε η τελευταία συλλογή διηγημάτων του Δημήτρη Γρυπαίου με τίτλο «Χωρίς αυταπάτες» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πνοή. Διηγήματα που αντικατοπτρίζουν τη σημερινή πραγματικότητα είτε με τη σκληρότητα που τους αρμόζει, είτε με την ευαισθησία που τους πρέπει. Το μόνο βέβαιο είναι πως δεν πέρασαν απαρατήρητες οι έντεκα ιστορίες του συγγραφέα για τις μικρές και μεγάλες αυταπάτες μας, που άλλοτε μας φοβίζουν, άλλοτε μας παραπλανούν και, πολλές φορές, μας καθορίζουν.
Δημήτρη Γρυπαίε, πρόσφατα κυκλοφορήσατε τη δεύτερη συλλογή διηγημάτων «Χωρίς αυταπάτες» στην οποία συναντάμε ανθρώπους με τσακισμένη την καθημερινότητα τους, ακόμα κι αν δημιουργείται ένα αισιόδοξο αίσθημα στο τέλος κάθε ιστορίας. Ήταν αυτοσκοπός σας να δημιουργήσετε ένα ρεαλιστικό άξονα στα διηγήματα αυτά; Και στο βιβλίο μου αυτό, όπως και στα δύο προηγούμενα, ο θεματολογικός μου άξονας και το βασικό μου αντικείμενο διαπραγμάτευσης είναι τα μικρά ή μεγάλα, αστεία ή σοβαρά, ζητήματα ψυχολογικής απόχρωσης που μπορεί να αντιμετωπίζει ο σύγχρονος -κατά κανόνα- άνθρωπος και που επηρεάζουν συνειδητά ή ασυνείδητα την καθημερινότητά του και πολλές φορές τη ζωή του. Στο ‘Σαν άνθρωποι’ προσπάθησα να συστήσω 12 τέτοιους ανθρώπους στον αναγνώστη, στο ‘Φιλμ της Αλήθειας’ αναρωτήθηκα το κατά πόσο μπορεί ο άνθρωπος να αλλάξει τον εαυτό του, και τώρα, στο ‘Χωρίς Αυταπάτες’ ο κορμός των ιστοριών και η φύση των ζητημάτων που αντιμετωπίζουν οι ήρωες έχουν κυρίως τη μορφή αυταπάτης – φαινομενικά απλής, καθημερινής διάστασης, μέχρι εμμονής ζωής. Βασική μου επιδίωξη σχεδόν πάντα, είναι η άμεση επικοινωνία με τον αναγνώστη, μέσα από οικείες του εικόνες και ανατροπές, έτσι ώστε το όποιο μήνυμα να έχει αρκετές πιθανότητες να παραδοθεί.
Η συλλογή σας κυκλοφορεί μέσα στο καλοκαίρι σε μια σημαντική χρονική στιγμή τόσο πολιτικά, όσο και κοινωνικά. Μάλιστα, σε ένα από τα διηγήματα σας, στο «Κότερα» γίνεται σαφής η περίοδος της κρίσης. Πιστεύετε πως η καθημερινότητα των ανθρώπων πλέον αλλάζει τροχιά και τα διηγήματα σας έχουν τη γεύση του μεταίχμιου; Η κρίση που πέρασε και περνά η χώρα μας θεωρώ πως ήταν ένα πολύ δυνατό χαστούκι για όλους, κυβερνήτες και πολίτες. Το ζητούμενο είναι το χαστούκι αυτό, πέρα από την τιμωρητική του διάσταση να έχει και θεραπευτική. Ήμουν και είμαι της γνώμης πως ο οικονομικός χαρακτήρας της κρίσης, όπως αυτή έχει ευρύτερα εκληφθεί, είναι μόνο η βιτρίνα και πως το πρόβλημα είναι στο εσωτερικό του καταστήματος. Η κρίση συνεπώς για μένα έχει πρωτίστως πνευματική διάσταση. Αν ο σύγχρονος άνθρωπος δεν φροντίσει να θωρακιστεί με γνώση και καλλιέργεια, τότε θα συνεχίσει να ζητάει λάθος πράγματα ή πράγματα με λάθος τρόπο, θα συνεχίσει να βαθμολογεί λάθος και να εισπράττει ανάλογη ποιότητα σε όλα τα επίπεδα, θα συνεχίσει να λεηλατείται από ακατάλληλες ηγεσίες που θα εκμεταλλεύονται την αδυναμία του και, τέλος, θα συνεχίσει να πιστεύει πως δεν φταίει εκείνος, διαιωνίζοντας έτσι το πρόβλημα και την αυταπάτη του. Τα διηγήματά μου στο ‘Χωρίς Αυταπάτες’ προσπαθούν ακριβώς να υπογραμμίσουν και να αναδείξουν τις εσωτερικές μας πλάνες, που όλες μαζί, συνθέτουν ίσως τη μεγαλύτερη, που αφορά το σύνολο και ενδεχομένως παράγει τις κρίσεις.
Τι σας ωθεί να γράφετε μικρές ιστορίες, σε σχέση με τα μυθιστορήματα, αν κι έχετε ήδη ένα στην κατοχή σας; Όλα τα είδη λογοτεχνίας έχουν τα δικά τους χαρακτηριστικά και τον δικό τους τρόπο να προσεγγίζουν το αναγνωστικό κοινό. Εκτιμώ ιδιαίτερα το διήγημα αφού απαιτεί πολύ λίγα από τον αναγνώστη -λίγα μόνο λεπτά από τον χρόνο του- ενώ την ίδια στιγμή μπορεί να του δώσει πολλά, μέσα από λίγες μόνο εύστοχες γραμμές κειμένου, καθιστώντας το ωστόσο γι’ αυτόν τον λόγο, και ιδιαίτερα απαιτητικό είδος για τον συγγραφέα. Επιπλέον, η εποχή μας προωθεί την ταχύτητα και εκπαιδεύει σταθερά πλέον τον κόσμο της σε αυτήν, και υπό αυτή την έννοια, φοβάμαι πως ιδιαίτερα οι νέες γενιές ενδέχεται να χάσουν ευκαιρίες αναγνωστικής συγκίνησης λόγω του ότι δεν θα δείξουν την υπομονή που χρειάζεται για να ολοκληρώσουν, ή καν να αρχίσουν, ένα μεγαλύτερο σε όγκο έργο.
Εντούτοις, κατά κανόνα, το διήγημα δεν μπορεί να συμπεριλάβει μεγάλους αφηγηματικούς χρόνους, ούτε πολλούς ήρωες, και εκεί έρχονται οι μεγαλύτερες φόρμες, η νουβέλα ή το μυθιστόρημα, για να καλύψουν αυτή την ανάγκη. Ένα καλά στημένο μυθιστόρημα εξοικειώνει τον αναγνώστη με τον χώρο και τον χρόνο της πλοκής και, βέβαια, με τους ήρωες και τα πάθη τους, χτίζοντας έτσι μια πιο σταθερή και μακρά σχέση μαζί του. Ίσως και γι’ αυτούς τους λόγους υπάρχει και η ευρύτερη πεποίθηση πως ο συγγραφέας κατοχυρώνει την αίγλη του κυρίως μέσα από τα μυθιστορήματα.
Μέσα στους ήρωές σας συναντάμε πρόσωπα της δική σας καθημερινότητας; Φοβηθήκατε ποτέ την έκθεση; Σε καθαρά φιλοσοφικό επίπεδο, πιστεύω πως όσα γράφει ένας συγγραφέας κρύβουν μέσα τους σίγουρα στοιχεία που κάποια στιγμή πέρασαν από τα μάτια του, από τ’ αυτιά του ή από το μυαλό του -είτε έμειναν εκεί, είτε έφυγαν. Είναι βέβαιο πως τέτοια στοιχεία μπολιάζουν τους χαρακτήρες μου και αποτελούν αφετηρία ή κατάληξη για τις ιστορίες μου. Ωστόσο, γενικότερα, προσπαθώ να κρατάω ισορροπίες ανάμεσα στο πραγματικό και στο ανεδαφικό, ανάμεσα στο άξιο λόγου και το ανάξιο, τόσο σε επίπεδο υπόθεσης όσο και σε επίπεδο χαρακτήρων, γιατί πιστεύω πως οι τέχνες που παρουσιάζουν χαρακτήρες και συμπεριφορές -όπως η πεζογραφία και ο κινηματογράφος- έχουν ισχυρή δύναμη επίδρασης και δημιουργίας προσδοκιών στο κοινό τους τόσο σε επίπεδο χαρακτήρα όσο και συμπεριφορών. Έτσι, και όσο τουλάχιστον αφορά τη δική μου θεματολογία και συγγραφική επιδίωξη, πιστεύω ότι από τη μια το τελείως φανταστικό δεν μπορεί να έχει αρκετή δύναμη αλήθειας, ενώ από την άλλη το τελείως πραγματικό-αυτοβιογραφικό ενδέχεται να εγκλωβίσει τον αναγνώστη στο μυαλό και την οπτική του συγγραφέα.
Όσο μεγαλώνω, διαπιστώνω ότι η επιθυμία για ολοκληρωμένη αφήγηση προσωπικών αναμνήσεων, ιδιαίτερα εκείνων από τα νεανικά χρόνια, αρχίζει να γίνεται προκλητική ή και συγκινητική, ωστόσο αυτή ακριβώς η συγκίνηση αποτελεί από μόνη της ενδεχομένως μια δυσδιάκριτη διαχωριστική γραμμή και παγίδα, επειδή αρκετές φορές δεν έχει ενδιαφέρον για τρίτους. Σε αυτό το βιβλίο υπάρχει ένα τέτοιο διήγημα με αρκετά αυτοβιογραφικά στοιχεία, που με συγκινεί ιδιαίτερα, και νομίζω θα εντοπιστεί εύκολα από τον αναγνώστη.
Σε όλο αυτό το κομφούζιο συλλογισμών και επιλογών, έρχεται να προστεθεί και το ζήτημα της δημόσιας έκθεσης, η οποία είναι τελείως ξένη προς τη φύση μου, και απλά καταφέρνω να συμβιώνω μαζί της, όταν χρειάζεται και όσο μπορώ, λόγω -πιστεύω- της παράλληλης επιθυμίας ή ματαιοδοξίας μου να γράψω αυτά που, κάποια στιγμή, νιώθω πως πρέπει να γράψω και -ώριμα ή ανώριμα- θεωρώ ότι θα είχαν ίσως ενδιαφέρον και για άλλους.
Πιστεύετε πως η ενασχόληση σας με το αγωνιστικό σκάκι σάς έχει βοηθήσει στην πλοκή των ιστοριών; Το σκάκι και ιδιαίτερα αυτό που λέμε αγωνιστικό –όταν δηλαδή συμμετέχεις σε αγώνες, διεκδικείς νίκες, ενδεχομένως κάνεις πρωταθλητισμό– είναι μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση κι αυτό γιατί το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό της δραστηριότητάς του και τις επίδρασης που έχει στον παίκτη είναι ψυχοπνευματικής φύσης. Έρχεσαι γρήγορα αντιμέτωπος με πτυχές του εσωτερικού σου κόσμου που είτε θα αργούσες να συναντήσεις είτε μπορεί και να μην συναντούσες ποτέ, μαθαίνεις να χάνεις και να αναλαμβάνεις όλη την ευθύνη, μαθαίνεις να εξετάζεις όλες τις περιπτώσεις, μαθαίνεις να προσπαθείς να επικοινωνείς διαισθητικά με τον εσωτερικό κόσμο του αντιπάλου. Με δυο λόγια θα έλεγα ότι, στην περίπτωσή μου, με έκανε συναισθηματικά και νοητικά, τουλάχιστον αναλυτικότερο, χωρίς αυτό να σημαίνει ωστόσο ότι κάτι τέτοιο είναι οπωσδήποτε καλό, ιδίως για την εποχή μας. Πολλές φορές λέω πως ενδεχομένως το πόκερ -ένα πολύ ενδιαφέρον αλλά σαφέστατα κατώτερο παιχνίδι, που έχω παίξει επίσης αρκετά- είναι πιο κοντά στα χαρακτηριστικά που ζητά η εποχή μας: λήψη αποφάσεων με βασικά κριτήρια το ένστικτο, την εξαπάτηση και κάποιους λίγους, γενικούς κανόνες.
Αν και οι ρίζες των αναμνήσεων και των αιτίων μπερδεύονται και θολώνουν στα παιδικά μου χρόνια, μου είναι ξεκάθαρο, πως η ανάγκη για το γράψιμο και η κατεύθυνση της θεματολογίας μου, ενδυναμώθηκαν και εμπλουτίστηκαν από την ενασχόλησή μου με το σκάκι.
Από αναγνώστης συγγραφέας κι από συγγραφέας αναγνώστης. Πόσο εύκολη είναι η διατήρηση της ισορροπίας και ποια είναι τα στοιχεία που σας έχουν γοητεύσει στους άλλους συγγραφείς; Από τότε που ξεκίνησα να εκδίδω, παρατήρησα πως μάλλον δυστυχώς, η διαδικασία του διαβάσματος επηρεάστηκε, έγινε πιο επιτηδευμένη. Νιώθω πως διαβάζω περισσότερο σαν συγγραφέας παρά σαν αναγνώστης. Έτσι, άλλες φορές μπορεί να αντιμετωπίσω ένα βιβλίο σαν αυστηρός κριτής του συγγραφέα, άλλες φορές σαν δείγμα σύγκρισης με κάτι που έχω ήδη γράψει, άλλες φορές ακόμα και σαν προετοιμασία για κάτι παρόμοιου τύπου που μπορεί να φιλοδοξώ να γράψω. Άλλες φορές μπορεί να ζηλέψω ή να φθονήσω, άλλες φορές να προσπαθήσω να βρω ελαττώματα ή προτερήματα. Γενικά, σαν αναγνώστης αλλά και αντίστοιχα σαν συγγραφέας, πιστεύω στο μήνυμα και το αναζητώ, αυτό που όταν τελειώσω το βιβλίο θα με κάνει να πω ότι αυτός ο άνθρωπος κάτι ήθελε να μου πει, κάτι που σε κάποιον βαθμό κάπως μπορεί να με αφορά και να με κινητοποιήσει, σε επίπεδο μυαλού ή ψυχής. Τα εγκεφαλικά διηγήματα του Σαμαράκη, η “Απιστία” του Καβάφη, κάποια ποιήματα του Μπουκόφσκι, η τελευταία παράγραφος στο “Nemesis” του Philip Roth, είναι επί τροχάδην κάποια τέτοια δείγματα.
Ποια τα επόμενα σχέδιά σας; Δεν ανήκω στους συγγραφείς που γράφουν συνέχεια· κάθομαι να γράψω όταν καταλάβω ότι αυτό που υπάρχει μέσα μου, έφτασε κοντά στην έξοδο. Πιστεύω περισσότερο στην παραδοσιακότερη εκδοχή των λογοτεχνών, που γράφουν -ή έστω εκδίδουν- όταν αισθάνονται ότι έχουν κάτι ουσιώδες να πουν, και λιγότερο στην επαγγελματική εκδοχή, με την συνεχή και συστηματική παραγωγή. Συνήθως, μετά την ολοκλήρωση της συγγραφής του εκάστοτε βιβλίου μου και στον χρόνο που μεσολαβεί μέχρι την έκδοσή του ή και μετά, προσπαθώ να αφουγκραστώ τον εαυτό μου και να ξεκαθαρίσω τα πολύ βασικά χαρακτηριστικά ενός επόμενου βιβλίου. Όταν έρθουν οι απαντήσεις, και όταν αισθανθώ ότι μπορώ να αρχίσω να γράφω, το κάνω. Ένα αστυνομικό –μυθιστόρημα ή νουβέλα– είναι λοιπόν αυτό που φαίνεται πως γράφω τώρα…
Info: Ο συγγραφέας Δημήτρης Γρυπαίος συμμετέχει στο 48ο Φεστιβάλ Βιβλίου στο Ζάππειο, όπου θα παρουσιάσει τη συλλογή διηγημάτων του το Σάββατο 7 Σεπτεμβρίου 2019 στις 21:00 στη σκηνή «Γεώργιος Βιζυηνός».