Δημήτρης Καταλειφός: «Χρειάζομαι την τέχνη για να τα βγάζω πέρα με την πραγματικότητα»
«Οδεύουν οι καιροί/στον όποιο προορισμό τους/κι εγώ διεκδικώ παράθυρο με θέα,/ φέροντας υπό μάλης/τη ρήση/ του φίλου μου Αλέξη: «Το έμφυτο δίπολο του ανθρώπου». Αυτή είναι η πρώτη στροφή από το τελευταίο ποίημα «Καιροί» της συλλογής του Δημήτρη Καταλειφού «Πίσω από τζάμια θολά».
Ηθοποιός, δάσκαλος υποκριτικής, σκηνοθέτης και πλέον ποιητής. Η πρώτη του ποιητική συλλογή «Συµπληγάδες γενεθλίων» κυκλοφόρησε εν μέσω πανδημίας και κέρδισε τους αναγνώστες, ώστε να διεκδικήσει και τελικώς να τιμηθεί με το Βραβείο βιβλίου Public στην κατηγορία της Σύγχρονης ελληνικής ποίησης.
Οι λέξεις του είναι γερές, μετρημένες και αποφασιστικές με τις όποιες ευαισθησίες και ρωγμές. Η εξομολογητική διάθεση δεν αφαιρεί την ουσιαστική σχέση του με το παρόν και τη διορατικότητα του εκφράζοντας μελλοντικές ανησυχίες.
Ο Δηµήτρης Καταλειφός, ένας από τους κορυφαίους ηθοποιούς της γενιάς του, γεννήθηκε το 1954 στην Αθήνα και µεγάλωσε στη Νέα Σµύρνη. Αποφοίτησε από τη δραµατική σχολή του Πέλου Κατσέλη το 1975. Έκτοτε, έχοντας στη φαρέτρα του σπουδαίους ρόλους από την παγκόσμια δραματουργία, τιμήθηκε με βραβεία στο θέατρο, την τηλεόραση και τον κινηματογράφο.
Τις δεκαετίες του 1980 και του 1990 υπήρξε ιδρυτικό µέλος της Εταιρείας Θεάτρου «Η Σκηνή» και του Θεατρικού Οργανισµού «Μορφές» αντίστοιχα και συνδηµιουργός της δραµατικής σχολής του «Εµπρός» από το 1993 έως το 2000.
Με αφορμή την κυκλοφορία της ποιητικής του συλλογής μιλήσαμε για το θέατρο, την ποίηση και «Το τέλος του παιχνιδιού», του Σάμιουελ Μπέκετ, στο οποίο πρωταγωνιστεί στο Σύγχρονο Θέατρο και σύντομα ταξιδεύει στη Θεσσαλονίκη.
Ακριβώς, ένα χρόνο πριν, ξεκίνησαν οι πρώτες καταγγελίες στο χώρο του θεάτρου. Πήρατε θέση με ένα κείμενο σας με αναφορά μια περίοδο του Μπέργκμαν «Το θέατρο είναι ιδρώτας, σπέρμα και σκατά», προσπαθώντας να εξηγήσετε εν συντομία του τι συμβαίνει. Έχοντας δρομολογηθεί η δικαιοσύνη, πιστεύετε πως οι εξουσιαστικές σχέσεις μεταξύ σκηνοθέτη-ηθοποιού, δασκάλου-φοιτητή έχουν πλέον αλλάξει;
Πιστεύω ότι έχουν σίγουρα και ευτυχώς επηρεαστεί. Όλο αυτό το κίνημα τάραξε πολύ τα πράγματα, γέννησε σκέψεις και αφύπνισε πολλούς για τις ισορροπίες που πρέπει να διέπουν μια καλλιτεχνική και επαγγελματική συνεργασία. Δεν είναι εύκολη και απλή η συνύπαρξη πολλών καλλιτεχνών μαζί, αλλά είναι αναγκαίο πια να θεσπιστούν κάποιοι βασικοί κανόνες.
Το ανθρώπινο χαρακτηριστικό όμως στη θέση ισχύος που κατέχει κάποιος δε θα έπρεπε να μας αφορά ως κοινωνία; Εσείς ως δάσκαλος υποκριτικής, με ποιους τρόπους το καταπολεμάτε;
Η εξουσία έχει πάντοτε τον κίνδυνο να αλλοιώσει τον χαρακτήρα εκείνου που την κατέχει. Εναπόκειται στον χαρακτήρα και την παιδεία του καθενός για το πώς θα διαχειριστεί την εξουσία που του δίνεται. Θέλω να ελπίζω ότι σαν δάσκαλος δεν παραβιάζω τα όρια. Οι μαθητές θέλω να με αγαπούν και όχι να με φοβούνται.
Η δεύτερη ποιητική συλλογή με τον τίτλο «Πίσω από τζάμια θολά», γράφτηκε αμέσως μετά την έκδοση της πρώτης «Συμπληγάδες γενεθλίων», συνεπώς κουβαλήσατε όλο το φορτίο της πανδημίας, αλλά και τα όσα αποκαλύφθηκαν στο θέατρο. Καταφύγατε στο γράψιμο από διέξοδο, από την ανάγκη να εκφραστείτε για όσα συνέβησαν ή απλώς έχετε ένα έμφυτο ταλέντο το οποίο κρύβατε για χρόνια ολόκληρα;
Έγινε από μόνο του και πολύ αυθόρμητα. Είχα για πρώτη φορά στη ζωή μου πολύ χρόνο και καθόλου άλλες υποχρεώσεις. Ενστικτωδώς στράφηκα προς εμένα, τη ζωή μου, τις μνήμες μου, τις ελλείψεις μου κι ένα σωρό άλλα πράγματα. Μικρός έγραφα, αλλά πάντοτε τα παρατούσα στη μέση. Αυτή τη φορά τα ολοκλήρωσα. Ίσως επειδή ήταν μικρά ποιήματα. Ίσως να μου ταιριάζει η μικρή φόρμα. Επίσης η απήχηση που είχε η πρώτη μου συλλογή με γλύκανε και μου έδωσε μια ακόμη ώθηση.
Θα σταθώ σ’ ένα ποίημα σας «Καχύποπτος στη λέξη «αλλαγή»/βαστώ μικρό καλάθι/σε υποσχέσεις μέλλοντος». Γιατί παρατηρείτε με καχυποψία την αλλαγή και επί της ουσίας την αμφισβητείτε;
Εννοώ την αλλαγή που επαγγέλλονται όλοι οι πολιτικοί και που πλέον δεν γίνονται πιστευτοί. Τουλάχιστον από μένα. Αλλά και από πολλούς άλλους, νομίζω. Δεν ξέρω γενικά αν τα πράγματα αλλάζουν πραγματικά ή φαίνεται κατά καιρούς ότι αλλάζουν. Ο άνθρωπος διαχρονικά είναι ικανός για το καλύτερο και το χειρότερο. Ανάλογα με τις περιστάσεις και τις συγκυρίες υπερισχύει πότε το ένα και πότε το άλλο. Αυτό το δίπολο της ανθρώπινης φύσης δεν πιστεύω ότι μπορεί να αλλάξει. Όπως δεν μπορεί να αλλάξει και η διαρκής πάλη του καθενός μας ανάμεσα στο καλό και το κακό.
Γιατί επιλέξατε εννέα θεματικές για την ποιητική συλλογή και τι εκφράζουν;
Τα ποιήματα γράφτηκαν σκόρπια σε διαφορετικές φάσεις της περασμένης χρονιάς. Κάποια στιγμή ένιωσα πως ανήκαν σε κάποιες κοινές θεματικές κι έτσι τα ενέταξα στην αντίστοιχη θεματική που πίστευα ότι ανήκουν. Ξεκίνησα από το πατρικό μου σπίτι και παιδικά βιώματα και μετά έφτασα στις σημερινές μου σκέψεις για τα πράγματα που βλέπω γύρω μου στη σημερινή εποχή.
Η λέξη «ποιητής» πλάι στο «ηθοποιός» είναι κάτι που σας τρομάζει;
Θα έλεγα ότι με κάνει να αισθάνομαι αμήχανα. Κατά κάποιο τρόπο δεν αισθάνομαι ότι είμαι ούτε το ένα ούτε το άλλο. Το μόνο σίγουρο είναι ότι χρειάζομαι την τέχνη για να τα βγάζω πέρα με την πραγματικότητα.
Ως ηθοποιός είχατε την τύχη να διαβάσετε, να αποστηθίσετε και να αφομοιώσετε λέξεις σπουδαίων συγγραφέων. Η ποίηση τι ρόλο έπαιξε στη ζωή σας; Ποιοι ποιητές σας έχουν επηρεάσει;
Όντως σαν ηθοποιός είχα την τύχη να παίξω σε κείμενα σπουδαίων συγγραφέων. Αυτό με πλούτισε πολύ σαν άνθρωπο, θέλω να πιστεύω. Διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό την αισθητική και την ηθική μου. Η ποίηση σαν αυτόνομο είδος μόνο πρόσφατα άρχισε να με ελκύει. Από τότε που άρχισα να γράφω. Έως τότε μου άρεσε πολύ να απαγγέλω ποιήματα σε διάφορες εκδηλώσεις ή ραδιοφωνικές εκπομπές. Οι αγαπημένοι μου ποιητές ήταν ο Καβάφης, ο Σεφέρης και ο Ελύτης. Τώρα έχω αρχίσει και προσέχω περισσότερο τα ποιήματα. Σαν κάπως να προσπαθώ να εκπαιδευτώ, να μάθω. Μου αρέσει που αυτό συνέβη τόσο αργά στη ζωή μου. Είναι κάτι καινούργιο κι αυτό με ευχαριστεί.
Στο σύγχρονο θέατρο αναμετρηθήκατε για μία ακόμη φορά με το έργο του Σάμιουελ Μπέκετ και συγκεκριμένα με το κείμενο «Το τέλος του παιχνιδιού». Έχω την αίσθηση πως μετά την τελεία των ποιημάτων σας, αναζητήσατε πρόσφορο έδαφος να εκφραστείτε μόνο μέσω εκείνου. Μιλήστε μας γι’ αυτή την παράσταση που σκηνοθέτησε ο Γιώργος Σκεύας.
Το τέλος του παιχνιδιού, με μια έννοια, είναι σαν ένα σκηνικό ποίημα. Είναι ελλειπτικό, αινιγματικό, δεν έχει ιδιαίτερη δράση, μάλλον η δράση είναι οι ίδιες οι λέξεις, γιατί οι ήρωες στην ουσία δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά να ροκανίζουν τον χρόνο μιλώντας. Το κυρίαρχο θέμα στο έργο είναι ο χρόνος, αυτή η ανελέητη έννοια που δεσπόζει πάνω στη ζωή του ανθρώπου και τον οδηγεί στον θάνατό του, το τέλος αυτού του μυστηριώδους και ακατανόητου παιχνιδιού. Ο χρόνος είναι κάτι που απασχολεί και εμένα και τα ποιήματα που γράφω. Ίσως γιατί ο δικός μου χρόνος δεν έχει πια το απεριόριστο που είχε κάποτε. Αυτή είναι μια πραγματικά μεγάλη αλλαγή, τουλάχιστον στη δική μου ζωή. Και κατά στιγμές μου προκαλεί τον ίδιο πανικό που αισθάνεται και ο ήρωάς μου, ο Χαμ.
Ο Χάμ, τον οποίο υποδύεστε, έχει μια εξουσιαστική σχέση αλληλεξάρτησης απέναντι στον Κλοβ (Άρης Μπαλής). Πως θα τη μεταφράζετε στη σημερινή εποχή και ποια μηνύματα αποκαλύπτονται μέσα από την παράσταση.
Ο Χαμ έχει τεράστια ανάγκη τον Κλοβ, όπως και ο Κλοβ τον Χαμ. Όπως κάθε πατέρας το παιδί του, ειδικά όταν είναι γέρος και ανήμπορος. Και όπως κάθε παιδί τον πατέρα του. Και όπως κάθε άνθρωπος τον άλλο άνθρωπο. Δεν γίνεται να περάσουμε τη ζωή μας μόνοι . Επίσης δεν αντέχουμε την ιδέα να αντιμετωπίσουμε μόνοι τον θάνατό μας. Αν και σχεδόν πάντοτε αυτή η στιγμή, η πιο ανελέητη στη ζωή του ανθρώπου, είναι απόλυτα μοναχική υπόθεση.
Κλείνοντας, τι ελπίζετε για το μέλλον και ποια τα επόμενα θεατρικά σας σχέδια;
Ελπίζω να τελειώσει η περιπέτεια της πανδημίας που άλλαξε δραματικά τη ζωή μας. Θα σκηνοθετήσω και θα παίξω στο Στούντιο Μαυρομιχάλη 6 διηγήματα του σπουδαίου αμερικανού διηγηματογράφου Ραίημον Κάρβερ. Τον Μάιο.
Info: Η ποιητική συλλογή «Πίσω από τζάμια θολά» (2021) κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
