Εκεί όπου οι Νουάρ διαδρομές τέμνουν τη συγγραφική δημιουργικότητα έρχεται το νέο σενάριο αστυνομικής αφήγησης στον Ιανό, για να ικανοποιήσει την περιέργεια όλων των επίδοξων συγγραφέων που λατρεύουν να θέτουν γρίφους και αινίγματα. Στo πλαίσιo αυτού του εργαστηρίου μιλήσαμε με την Ευτυχία Γιαννάκη, γνωστή συγγραφέα και εισηγήτρια του σεμιναρίου και ρίξαμε φως στις άγνωστες πτυχές της συγγραφής αστυνομικών μυθιστορημάτων, και όχι μόνο.
Κυρία Γιαννάκη, μιας και αυτή η συνέντευξη πραγματοποιείται με αφορμή το σεμινάριο αστυνομικής αφήγησης που θα διδάξετε στον Ιανό, θα θέλατε να μας πείτε πώς προέκυψε αυτή η συνεργασία;
Εγώ σας ευχαριστώ για την ευκαιρία να συνομιλήσουμε με αφορμή το σεμινάριο αστυνομικής γραφής που οργανώνουμε στον Ιανό από τον Μάρτιο. Γνώριζα εδώ και χρόνια για την εξαιρετική ομάδα των δημιουργών που συμμετέχουν σε αυτά τα σεμινάρια, οπότε όταν μου έγινε η πρόταση να αναλάβω τόσο το διά ζώσης, όσο και το e-learning πρόγραμμα για την αστυνομική αφήγηση, χάρηκα ιδιαιτέρως που μου δινόταν η ευκαιρία να γίνω μέρος αυτής της ομάδας. Ξέρετε είναι οι άνθρωποι που κάνουν τη διαφορά σε τέτοιες περιπτώσεις και οι άνθρωποι των σεμιναρίων του Ιανού κάνουν εξαιρετική δουλειά εδώ και χρόνια με αποτέλεσμα να έχουν χτίσει την υποδομή στην οποία θα χαιρόταν να συμμετέχει κάθε δημιουργός. Οι εκατοντάδες συμμετέχουσες και συμμετέχοντες εδώ και χρόνια αποδεικνύουν μάλλον του λόγου το αληθές.
Ποια είναι τα στοιχεία που σας ώθησαν να ασχοληθείτε με την αστυνομική λογοτεχνία;
Κυρίως το γεγονός ότι η αστυνομική λογοτεχνία εξελίσσεται στη μεγάλη κοινωνική λογοτεχνία της εποχής μας με πολυεπίπεδες αφηγήσεις που ξεφεύγουν από τα όρια ενός απλού γρίφου, για να διατυπώσουν το κοινωνικό σχόλιο της εποχής φωτίζοντας το υπαρξιακό υπόβαθρο των ηρώων τους. Στόχος είναι καθρεφτιστεί τελικά ο ίδιος ο αναγνώστης που αναμετριέται με τα όρια και τους φόβους του μέσα από μια αφήγηση που κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον του. Ο ρυθμός, το πολυεπίπεδο της αφήγησης, το πέρασμα από το μυστήριο στη λογοτεχνία, η διατήρηση των λεπτών ισορροπιών που σέβονται τους περιορισμούς του είδους, αλλά ταυτόχρονα μπορούν και να το προάγουν σε μια αφήγηση που δεν θα αφορά μόνο τους αναγνώστες που διαβάζουν αστυνομικά, είναι πάντοτε το δικό μου στοίχημα.
Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί μία αυξημένη παραγωγή και κατανάλωση αστυνομικής λογοτεχνίας. Πού θεωρείται ότι οφείλεται αυτή η τάση;
Στα χαρακτηριστικά που σας περιέγραψα μόλις. Είναι γεγονός ότι η παραγωγή αστυνομικών βιβλίων αυξάνεται παγκοσμίως κι αυτό σημαίνει μάλλον ότι οι αναγνώστες αναζητούν όλο και περισσότερα αναγνώσματα του είδους. Πέρα από την εμπορική όμως διάσταση του θέματος και τα νούμερα, η ουσία είναι ότι οι αναγνώστες ταυτίζονται όλο και περισσότερο όχι με το εύπεπτο μιας ιστορίας που τους κρατάει απλώς σε εγρήγορση ή τους διασκεδάζει, αλλά με ιστορίες στις οποίες αναζητούν τον ίδιο τον εαυτό τους. Η αστυνομική λογοτεχνία δείχνει να τους αφορά, περισσότερο ίσως από άλλα λογοτεχνικά υποείδη, όχι γιατί είναι εύκολη, όπως λανθασμένα νομίζουν πολλοί, αλλά γιατί εκφράζει με ευθύ τρόπο το πνεύμα και τις αγωνίες της εποχής μας. Έχει παρέλθει προ πολλού ο καιρός που ήταν απλώς παραλογοτεχνία ή διασκεδαστικό ανάγνωσμα και όλο και περισσότεροι αναγνώστες το αντιλαμβάνονται.
Νουάρ, μυστήριο, ατμοσφαιρικότητα- λίγα μόλις από τα χαρακτηριστικά που διακρίνουν το είδος. Για ποιούς λόγους πιστεύετε ότι έλκονται οι άνθρωποι από το μυστήριο και το αναζητούν στα αναγνώσματα τους;
Γιατί το μυστήριο που τους έλκει πρωτίστως είναι το μυστήριο εντός τους. Οι άγνωστες πτυχές του εαυτού τους, τα δυσδιάκριτα όρια του καλού και του κακού, ή αυτού που βαφτίζουμε επιπόλαια καλό και κακό, όχι τόσο γύρω τους, όσο εντός τους. Η πολυπλοκότητα των καιρών και η ταχύτητα των αλλαγών απαιτεί να κάνουν μια στάση και να κοιτάξουν μέσα τους και γύρω τους με έναν μεγεθυντικό φακό, να γίνουν δηλαδή ντετέκτιβ των φωτεινών και σκοτεινών πτυχών του εαυτού και του κόσμου που τους περιβάλλει. Κάθε καλή αστυνομική αφήγηση ενεργοποιεί ακριβώς αυτή τη διαδικασία μέσα από μια συναρπαστική αφήγηση.
Στο πλαίσιο του σεμιναρίου γίνεται αναφορά και στο ελληνικό αστυνομικό μυθιστόρημα. Θα θέλατε να μας δώσετε ένα sneak peak από τα μαθήματα και να μας αποκαλύψετε ποια έργα ξεχωρίζετε;
Αυτό που θα πω, διατηρώντας κάποια επίπεδα του σασπένς για όσους πρόκειται να συμμετέχουν, είναι ότι κανείς δεν θα έχει ανάγκη την δικιά μου λίστα ολοκληρώνοντας το σεμινάριο, αφού θα έχει δημιουργήσει τον δικό του κόσμο με αγαπημένες αναφορές από το πιο κοντινό μας μεσογειακό νουάρ, μέχρι το παγωμένο έγκλημα του βορρά. Το ελληνικό μυθιστόρημα φυσικά θα αποτελεί τον πυρήνα από τον οποίο θα ξεκινήσουμε με αντιπροσωπευτικά έργα δημιουργών.
Η συγγραφή είναι μία ιδιαίτερα επίπονη, πνευματικά, διαδικασία. Ποιες αρετές πρέπει να αναπτύξει ένας επίδοξος δημιουργός και πόσο εύκολο είναι να κάνει κανείς τα πρώτα του βήματα στο χώρο;
Τίποτα δεν είναι εύκολο όταν ασχολείται κανείς με τη δημιουργία, αφού το αχαρτογράφητο της διαδικασίας που παραμένει πάντοτε προσωπική, δεν επιτρέπει εύκολες συνταγές, παρακάμψεις κ.λπ. Τίποτα όμως ταυτόχρονα δεν είναι δύσκολο για όσους είναι διατεθειμένοι να ξεφορτωθούν το βάρος του φόβου, των συμβάσεων, των αγκυλώσεων για να ξεκινήσουν αυτό το ταξίδι εντός τους, ένα ταξίδι που είναι βέβαιο ότι θα αλλάξει τον ίδιο τον τρόπο που ζουν και αντιλαμβάνονται τον κόσμο γύρω τους. Στόχος είναι να ενεργοποιήσουμε τις δυνάμεις που θα τους δώσουν αυτή την αρχική ταχύτητα σε ένα μεγάλο ταξίδι που εκ των υστέρων θα κάνουν μόνοι τους. Στα πρώτα βήματα είναι ωραίο να μοιράζεσαι τις αγωνίες σου με κάποιον που τις έχει περάσει ήδη και με άλλους που βρίσκονται στην ίδια θέση με σένα.
Μέσα από την εμπειρία σας, τι είναι, τελικά, σημαντικότερο στη λεκτική παραγωγή: το έμφυτο ταλέντο και η φαντασία ή η προσπάθεια και το συνεχές διάβασμα;
Όλα μαζί. Δεν υπάρχει συνταγή. Ο καθένας βουτάει σε όσα κουβαλάει εντός του και μας χαρίζει θραύσματα του εαυτού του με όσα δημιουργεί. Το μόνο βέβαιο είναι ότι χρειάζεται δουλειά για να επιτύχει κανείς να φέρει στο φως όσα έχει εντός του με τρόπο που θα ενδιαφέρει και τους αναγνώστες του.
Εκτός από εισηγήτρια είστε και συγγραφέας, με σημαντικό έργο στο αστυνομικό μυθιστόρημα αλλά και στην παιδική λογοτεχνία. Πώς προέκυψε αυτή η ενασχόληση;
Ήθελα να φέρω το μυστήριο στις πολύ μικρές ηλικίες, από τριών ετών, αφού διαπίστωσα ότι υπάρχουν πολλά αστυνομικά για λίγο μεγαλύτερες ηλικίες, αλλά όχι για πολύ μικρά παιδιά, κι έτσι πέρα από την σειρά αστυνομικών μυθιστορημάτων μου για ενήλικες, με πρωταγωνιστή τον Αστυνόμο Κόκκινο, αποφάσισα να φυτέψω όλα τα στοιχεία του αστυνομικού σε ένα προστατευμένο και ρευστό κουκούλι που συνάδει με τους περιορισμούς και τις ιδιαιτερότητες της παιδικής ηλικίας. Υπάρχει έτσι κι εκεί, στον φανταστικό κόσμο των Πιτσιμπουίνων, με πρωταγωνιστή τον Μικρό Μπλε ντετέκτιβ, το στοιχείο του σασπένς, της ανατροπής, της λύσης του γρίφου, αλλά και το στοιχείο της φαντασίας και της ρευστότητας ή του χιούμορ που απαιτούν τα παιδιά για να βρουν μια αφήγηση ενδιαφέρουσα. Οι Πιτσιμπουίνοι είναι ο φωτεινός και πολύχρωμος κόσμος που έστησα, πλάι στον πιο σκοτεινό κόσμο του αστυνομικού για ενήλικες.
Μέσα από τη μακρά ιστορία της αστυνομικής λογοτεχνίας, που έργα θα προτείνατε σε έναν αρχάριο αναγνώστη, προκειμένου να εισαχθεί στον κόσμο του μυστηρίου;
Θα του έλεγα να ανατρέξει στους κλασικούς του είδους, να διαβάσει Ε.Α. Πόε, Α. Κρίστι, Α.Κ. Ντόιλ, Ζ. Σιμενόν, Ντ. Χάμετ, Π. Χάισμιθ και παράλληλα να αναζητήσει έργα της τρέχουσας λογοτεχνικής παραγωγής ξεκινώντας από το μεσογειακό νουάρ (Η Τριλογία της Μασαλίας του Ιζζό είναι ένα εξαιρετικό έργο για παράδειγμα ή ο Ιταλός Καμιλέρι), να δει το γαλλικό νουάρ και τα πιο εμπορικά σκανδιναβικά ρεύματα (ο Α. Ιντρίντασον για παράδειγμα είναι ένας εξαιρετικός Ισλανδός συγγραφέας), να περάσει στη σχολή των Αγγλόφωνων συγγραφέων (ίσως με τον σκληρό Τζ. Ελρόι), των Ισπανών που είναι πιο κοντά στα δικά μας κ.λπ. Δεν μου αρέσει να κατευθύνω τους αναγνώστες, αφού η ίδια επιλογή των έργων που θα επιλέξει να διαβάσει κανείς, για δικούς του λόγους συνιστά μια μοναδική διαδρομή που θα διαμορφώσει τελικά τη ματιά του στο είδος, ανάλογα με τις ανάγκες που έχει ο ίδιος από το είδος.
Για το τέλος, ποια συμβουλή θα δίνατε σε όσους φιλοδοξούν να ασχοληθούν με τη συγγραφή;
Δεν θα έδινα συμβουλή, θα τους παρότρυνα όμως να επιμείνουν κόντρα σε όλες τις αντιξοότητες ή σε όσα μπορεί να ακούν γύρω τους. Το ταξίδι, πέρα από το αποτέλεσμα, είναι βέβαιο ότι θα τους αποζημιώσει. Και αν το ταξίδι είναι συναρπαστικό και ουσιαστικό για τους ίδιους, είναι βέβαιο ότι θα είναι συναρπαστικό και για τους αναγνώστες τους. Είμαστε πάντοτε οι ιστορίες μας και είμαστε εδώ για να τις μοιραστούμε.
Info: Αστυνομική αφήγηση από τον γρίφο στη λογοτεχνία. Γράφουμε, διαβάζουμε και πειραματιζόμαστε με τις αρχές της αστυνομικής λογοτεχνίας, Ευτυχία Γιαννάκη. Το Σεμινάριο αυτό παρέχεται και σε εξ αποστάσεως (e-learning) μαθήματα. Έναρξη σεμιναρίου την Τρίτη 24 Μαρτίου 2020. Περισσότερα εδώ.