Με αφορμή την κυκλοφορία του μυθιστορήματος Ατελή Αγάλματα, είχαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε με τον συγγραφέα του βιβλίου Κωσταντίνο Μαρούγκα. Να δούμε λίγο πιο βαθιά σε αυτό το “αλληγορικό” παραμύθι και να περιηγηθούμε στο χώρο του φανταστικού, γνωρίζοντας καλύτερα τόσο το έργο όσο και τον δημιουργό.
Η ιστορία σας κυμαίνεται μεταξύ του φανταστικού περιεχομένου και της ωμής πραγματικότητας. Ποιο είναι το ευδιάκριτο όριο που τέμνει τους δύο αυτούς κόσμους και πόσο εύκολο είναι για έναν καλλιτέχνη να κάνει τον διαχωρισμό; Η απόπειρα για τη συγγραφή του συγκεκριμένου έργου, όπως και σε γενικές γραμμές, ο τρόπος γραφής μου κυμαίνεται στα όρια του φανταστικού υπό το πρίσμα της αλληγορίας. Οι κόσμοι που επιθυμώ να «κατασκευάζω» και τα πρόσωπα που «σκιαγραφώ» προτιμώ να μην έχουν σαφή χαρακτηριστικά και όρια, ώστε να εμπλέκει ο αναγνώστης σε μεγαλύτερο βαθμό το στοιχείο της προσωπικής νοηματοδότησης, ως μια ανάγκη για αποκωδικοποίηση. Ενώ με μια πρώτη ματιά κάποιος μπορεί να θεωρεί το πλαίσιο που διαδραματίζονται τα γεγονότα φανταστικό, στην πραγματικότητα, όταν εστιάσει αντιλαμβάνεται στοιχεία της καθημερινότητας, της κοινωνίας, της πραγματικότητας που ζούμε και χρήζουν προβληματισμού. Ο καλλιτέχνης, ωστόσο, ως δημιουργός έχει το προτέρημα να χειρίζεται αυτούς τους δύο κόσμους, του φανταστικού και της πραγματικότητας, αλλά απαιτεί αφοσίωση και συνεχή προσπάθεια, ώστε να μπορέσει το όραμά του να γίνει κατανοητό.
Στο βιβλίο, ενώ συναντάμε πολλά πρόσωπα, κανένα από αυτά δεν έχει όνομα. Είναι ο «Δημιουργός», η «Μητέρα», ο «Διευθυντής». Γιατί διαλέξατε να μην τους δώσετε ονόματα; Πολύ σωστή παρατήρηση. Στο έργο μου η μόνη ονοματοδοσία πραγματοποιείται στα Αγάλματα που κατασκευάζει ο Δημιουργός. Είναι τα μόνα με σαφή χαρακτηριστικά και στοιχεία που μπορούν να συγκροτήσουν ένα όνομα. Οι υπόλοιπες φιγούρες που δρουν, επιθυμία μου ήταν να χαρακτηρίζονται από τη αφαίρεση ως προσωπικότητες και να μπορέσουν, μέσω του γενικού «ονόματος» που φέρουν, να συμβολίζουν όχι ένα μόνο άτομο, αλλά γενικά τον όρο.
Έχετε σπουδάσει Φιλολογία, Παιδαγωγική ψυχολογία καθώς και Θεατρολογία. Σαφώς οι σπουδές σας ανήκουν στις ανθρωπιστικές επιστήμες και ως εκ τούτου έχουν για πυρήνα τους τον άνθρωπο. Μέσα από το βιβλίο σας, επίσης βλέπουμε τα στάδια εξιλέωσης ενός ήρωα. Ζούμε στην εποχή που έχουμε ανάγκη να επαναπροσδιοριστούμε ως άτομα; Ο άνθρωπος θεωρώ θα βρίσκεται πάντα στον πυρήνα της τέχνης. Ωστόσο, σημαντικό ρόλο του προβληματισμού μου πάνω στον άνθρωπο και την κοινωνική του δράση ως άτομο αλλά και συλλογικά, ασφαλώς και έπαιξαν οι σπουδές μου. Ο Δημιουργός είναι ένα πείραμα δικό μου. Ένας άνθρωπος με ροπή στη γλυπτική που χωρίς εξωτερικά ερεθίσματα -λόγω εγκλεισμού- αλλά με βάση την ενδοσκόπηση και τις πρωτόγονες, έμφυτες σκέψεις του προσπαθεί να τους αποδώσει μορφή. Αντίστοιχα, περιορίζεται αρκετά αυτό όταν πια στη Δεύτερη Περίοδο του βιβλίου φυτά στη Σχολή Τέχνης που καθετί προσωπικό περιορίζεται σε έναν κανόνα που συνοδεύει το ίδρυμα, όπως άλλωστε και σε μεγάλο βαθμό κάθε εκπαιδευτικό ίδρυμα και σύστημα πράττει στις μέρες μας. Η έννοια του επαναπροσδιορισμού είναι αναγκαία σε κάθε περίοδο, κυρίως ατομικά και στη συνέχεια αυτό γίνεται συλλογικά. Όταν μπει το ερέθισμα στο άτομο και η ανάγκη να προσδιορίζει τον εαυτό του ανά τακτά χρονικά διαστήματα, τότε και η κοινωνία θα αλλάξει. Αυτό όμως είναι ατομική υπόθεση και η τέχνη -που έχει κάτι να προτείνει- βοηθάει σε πολύ μεγάλο βαθμό για αυτά τα ερεθίσματα.
Οι κάτοικοι της Πρώτης Επαρχίας απομονώνουν την Μητέρα και τον Δημιουργό. Φέρουν πάνω τους την αμαρτία και αποτελούν λάθος του συστήματος. Πόσο σκληροί μπορούμε να γίνουμε στην αδυναμία των άλλων; Μας ενοχλεί το μη συμβατικό; ή προβάλλουμε τα δικά μας κουσούρια στους άλλους; Νομίζω οι άνθρωποι που δεν έχουν συνηθίσει να βλέπουν και να συμ-βιώνουν με το διαφορετικό, πάντα αντιδρούν. Οι κάτοικοι της Πρώτης Επαρχίας, με καθαρά πατριαρχικές δομές, δεν επιτρέπουν σε μια μητέρα να βγει βόλτα με το παιδί της, επειδή εκείνο είναι αποτέλεσμα βιασμού. Οι φιγούρες αυτές, τόσο άντρες όσο και γυναίκες, στηρίζουν ένα σύστημα που η γυναίκα οφείλει να υποτάσσεται, ο άνδρας έχει μεγαλύτερες ελευθερίες και όλο αυτό το σκηνικό, να προβάλλεται μέσα από τα μάτια του Δημιουργού ως κάτι άρρωστο, κάτι τρομαχτικό, καθώς εκείνος ως αθώο πλάσμα, αντιλαμβάνεται την αδικία που υφίσταται η μητέρα του. Το μη συμβατικό, ως έννοια, πάντα θα κουβαλάει πάνω του το παράξενο, το προκλητικό, το απείθαρχο, ενώ τις περισσότερες φορές μπορεί να μην ισχύει καν αυτό. Απλά να είναι μια διαφορετική προσέγγιση της ζωής, από κάποιον άλλον που δεν μοιάζει με τον δικό μας. Το διαφορετικό πάντα θα βάλλεται από το συμβατικό και δυστυχώς οι άνθρωποι είναι πιο σκληροί με τους αδύναμους, διότι νιώθουν υπεροχή. Το αν, βέβαια, κάποιος προβάλλει τα δικά του «κουσούρια» και ανασφάλειες στον άλλον, σχετίζεται σε μεγαλύτερο βαθμό με την αυτογνωσία, την ποιότητα και απόλαυση της ζωής του. Δεν γνωρίζω κάποιον που να είναι ευτυχισμένος με τις δικές του δράσεις και επιλογές και να ασχολείται εσκεμμένα στο να προσβάλλει και να υποβαθμίσει τη ζωή του άλλου. Είμαστε οι επιλογές μας και φέρουμε τον αντίκτυπο αυτών.
Στα βιβλία σας, τόσο στα 30 αυτοτελή διηγήματα που συναντάμε στα «Ασυνήθιστα Μύρτιλλα» όσο και στα «Ατελή Αγάλματα», υπάρχει έντονο το στοιχείο του συμβολισμού και της αλληγορίας. Φλερτάρετε και με επιρροές από Φραντς Κάφκα. Γιατί διαλέξατε να κινήστε, λογοτεχνικά, στο χώρο του φανταστικού και του μη συμβατού; Ο Κάφκα αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες επιρροές μου, όχι μόνο στον τρόπο σκέψης όσο και στο γεγονός της χρήσης του ονειρικού, δυστοπικού τοπίου μέσα από τα έργα του. Η αλληγορία για εμένα είναι πάντα εκτός από μέσο και μια διαφυγή. Μια διαφυγή όχι μόνο για εμένα, αλλά και για τον αναγνώστη που δεν θα λάβει έτοιμο, ένα ρεαλιστικό δράμα που θα μένει αναγνώστης-παρατηρητής, προτιμώ ο αναγνώστης να είναι ενεργοποιημένος και να κάνει διαρκώς αναγωγές και συνδέσεις μέσω του λόγου μου στην πραγματικότητα που βιώνει ο ίδιος. Αυτό συμβαίνει σε πολύ μεγάλο βαθμό και στα «Ασυνήθιστα Μύρτιλλα» και στα «Ατελή Αγάλματα». Είναι επίσης πολύ ενδιαφέρουσες και οι προσεγγίσεις των ατόμων που διαβάζουν τα έργα μου, το αλληγορικό πλαίσιο γεννάει διαρκώς νέες ερμηνείες, που ούτε εγώ -ως δημιουργός των έργων- δεν είχα σκεφτεί και χαίρομαι να ακούω και να συζητάω.
Υπάρχει αφιέρωση στο βιβλίο που κάνετε λόγο για την μητέρα σας και όλες τις μητέρες του κόσμου που μεγαλώνουν τα παιδιά τους, κάνοντάς τα να νιώθουν ιδιαίτερα. Στο βιβλίο η «Μητέρα» παίζει καθοριστικό ρόλο στην ζωή του «Δημιουργού». Πόσο σας έχει καθορίσει η σχέση με την μητέρα σας. Η αλήθεια είναι ότι η σχέση μου με τη μητέρα μου δεν είναι τόσο καλή. Έχω βιώσει πολύ όμορφες στιγμές παρουσίας, αλλά και μεγάλες απουσίες που βέβαια με διαμόρφωσαν και με εξέλιξαν. Η αφιέρωση αφορά σε μεγάλο βαθμό τη σχέση αυτή μητέρας-παιδιού, καθώς όπως σωστά παρατηρήσατε η σχέση της «Μητέρας» με τον «Δημιουργό» είναι πολύ έντονη και τρυφερή. Υπάρχει πάντα στη ζωή του, ακόμα και μέσω της απουσίας της και τον συντροφεύει στις μοναχικές στιγμές του, αποτελώντας κινητήριο δύναμή του, καθώς στη σκέψη της και μόνο ένιωθε οικεία. Το έργο αυτό λοιπόν, έμοιαζε σε μεγάλο βαθμό, από αυτή τη σκοπιά, μια προσπάθεια να βιώσω τη σχέση αυτή αγάπης και σύνδεσης μητέρας-παιδιού που σε ορισμένο βαθμό στερούμαι.
Παράλληλα με τη συγγραφή, δουλεύετε και με παιδιά, διδάσκοντας θεατρικό παιχνίδι. Γιατί είναι αναγκαία, η τέχνη στο σχολείο και πόσο «αποστειρωμένα» λειτουργεί το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα; Η σχέση μου με τα παιδιά είναι εξαιρετική! Αυτό συμβαίνει διότι νιώθω να μην έχω χάσει μέρος της παιδικότητάς και του αυθορμητισμού μου. Αυτά τα δύο άλλωστε προστατεύω σαν κόρη οφθαλμού και είναι από τα βασικά χαρακτηριστικά, που εγείρουν τη φαντασία μου. Μέσω του θεατρικού παιχνιδιού, της δραματοποίησης και άλλων μορφών παραστατικών τεχνών τα παιδιά συναντούν και διαμορφώνουν αυτό που λείπει περισσότερο στην κοινωνία μας: η προσωπική έκφραση! Σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που προάγει τη στείρα μάθηση και τη στέρηση προσωπικής βούλησης και διαφορετικότητας, το να εκφράζεσαι όντας ο εαυτός σου ή κάποιος άλλος, γαλουχεί τα παιδιά στην ενσυναίσθηση και την υγιή επικοινωνία, ενώ παράλληλα διασκεδάζουν! Τα παραπάνω και μόνο αρκούν για την παρουσία των τεχνών στο εκπαιδευτικό σύστημα· ουσιαστικά.
Το 2015 σκηνοθετήσατε και είχατε πρωταγωνιστικό ρόλο στα «Ασυνήθιστα Μύρτιλλα» που παρουσιάστηκαν στο θέατρο «Τσάι στη Σαχάρα». Τα «Ατελή Αγάλματα» είναι ένα βιβλίο με έντονο το στοιχείο της ανατροπής και εναλλαγής συναισθημάτων. Υπάρχει σκέψη να μεταφερθεί στο θέατρο; Δύο φράσεις ακούω από κάποιον/κάποια μόλις διαβάσει τα «Ατελή Αγάλματα»: 1) το τέλος με άφησε με το στόμα ανοιχτό, και 2) θα μπορούσε να γίνει ταινία! Η διαρκής ενασχόλησή μου με το θέατρο λοιπόν, διαμόρφωσε αντίστοιχα μεγάλο μέρος της «σκηνοθεσίας» μου στο βιβλίο. Δεν ξέρω αν θα μπορούσε να παρασταθεί όπως τα «Ασυνήθιστα Μύρτιλλα», λόγω έκτασης, αλλά πιστεύω κι εγώ ότι θα μπορούσε να γίνει ταινία. Αυτό όμως που έχω στα άμεσα σχέδιά μου, όταν ολοκληρωθεί ένας κύκλος παρουσιάσεων, είναι να αντλήσω μέρη του βιβλίου και να οργανώσω διάφορες performances που θα εμπλέκεται το κοινό. Μέρη όπως το «Δωμάτιο με τα ρολόγια» ή το κεφάλαιο με τη «Νύμφη» μπορούν να οδηγήσουν τους συμμετέχοντες στα όριά τους και αυτό θα ήταν κάτι που θα με ενδιέφερε να το ζήσω.
Θέλετε να μοιραστείτε μαζί μας, τα σχέδια σας για το μέλλον. Υπάρχει κάποιο πρότζεκτ στο οποίο δουλεύετε αυτή την περίοδο; Τι να περιμένουμε; Αυτήν την περίοδο, εκτός από την προσωπική μου σελίδα στο διαδίκτυο που αναρτώ κείμενα ως σχεδιάσματα από το προσωπικό μου τετράδιο συγγραφής (www.sxediasmata.com), έχω πρόβες για μια νέα παράσταση που θα ανέβει τον Οκτώβρη στην Αθήνα! Περισσότερα, θα αποκαλυφθούν τις επόμενες μέρες. Όσον αφορά στη συγγραφή, ακολουθώ και συνδράμω στην επιτυχία των «Αγαλμάτων» και την απήχηση που έχουν στο αναγνωστικό κοινό. Παράλληλα έχω αρχίσει να σχεδιάζω το τρίτο μου βιβλίο, στο οποίο δοκιμάζομαι για ακόμη μια φορά στο αγαπημένο μου δίπολο φαντασίας-ρεαλισμού, σε ένα πλαίσιο όμως ακόμη πιο ξένο από τα προηγούμενα κάνοντάς το για ακόμη μια φορά πρωτότυπο.
Το μυθιστόρημα «Ατελή αγάλματα» του Κωνσταντίνου Μαρούγκα κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πνοή.