Κώστας Νησιώτης: «Πιστεύω ότι το Καλό υπερισχύει μέσα μας, ειδάλλως θα ζούσαμε ακόμα στον Μεσαίωνα»
Μέσα από την έμπειρη μάτια του συγγραφέα και μεταφραστή Κώστα Νησιώτη, θα επιχειρήσουμε να κατανοήσουμε το έργο του Δανού Σαίρεν Κιρκέγκωρ. Ο Κώστας Νησιώτης μας αναλύει το δοκίμιο Ο Κατάσκοπος του Θεού των εκδόσεων Κέδρος και μας γνωρίζει έναν σπουδαίο φιλόσοφο.
Ο συγγραφέας εντρυφώντας στην αρχαία ελληνική γραμματεία γοητεύεται από τον Σωκράτη. Το διδακτορικό του έχει ως θέμα τη σωκρατική ειρωνεία. Υπάρχουν στοιχεία στο βιβλίο που «ακουμπάνε» στο έργο του αρχαίου Έλληνα φιλοσόφου; Ο Κίρκεγκωρ θεωρούσε τον Σωκράτη ως πρότυπο τόσο της φιλοσοφικής του θεώρησης όσο και της προσωπικότητάς του. Σας παραπέμπω στο πρώτο μου βιβλίο Το κεντρί της ύπαρξης (σελίδες 173 -176). Το θέμα είναι πολύ εκτενές για να το συνοψίσω περισσότερο, ωστόσο αναφέρω ότι ο καθημερινός τρόπος ζωής του Κίρκεγκωρ, δηλαδή, οι συζητήσεις του με τους απλούς ανθρώπους, παραπέμπουν στον τρόπο ζωής του Σωκράτη.
Ο ίδιος ο συγγραφέας υπήρξε τραγικό πρόσωπο. Έρχεται από νεαρή ηλικία με αλλεπάλληλες οικογενειακές απώλειες. Η μητέρα του και πέντε από τα αδέρφια του πεθαίνουν από αρρώστιες ή άλλα δυστυχήματα. Η απόφαση του να αφιερώσει την ζωή του στο «τι ακριβώς σημαίνει να είσαι Χριστιανός», όπως αναφέρεται στο βιβλίο, αποτελεί εφαλτήριο ή άμυνα, στην προσπάθεια του να εκλογικεύσει τη ζωή του; Σαφώς και αποτελεί εφαλτήριο για το έργο και την πορεία της ζωής του. Στον Χριστιανισμό της Καινής Διαθήκης ο Κίρκεγκωρ διακρίνει τη δύναμη που δίνει η απόλυτη εμπιστοσύνη στα λόγια του Χριστού και των Αποστόλων. Ο ίδιος δεν αποβλέπει στο να εκλογικεύσει τη ζωή του όσο να την αφιερώσει στον αγώνα του τι «τι ακριβώς σημαίνει να είσαι Χριστιανός».
Στον «Κατάσκοπο του Θεού» ο συγγραφέας έχει τον αυτεπάγγελτο ρόλο να αναλύσει, καταγράψει και να δώσει απαντήσεις για θεολογικά ζητήματα, όπως την αγωνία του θανάτου, αν και θεωρεί την απελπισία χειρότερο αμάρτημα. Είναι ο θάνατος μια στιγμιαία τελεσίδικη διακοπή ή απλώς ένα ακόμη στάδιο εξέλιξης; Για τον Κίρκεγκωρ ο θάνατος είναι ένα πέρασμα στην σφαίρα του Αιώνιου, όπου θα «σταθεί διάφανος απέναντι στον Δημιουργό».Άλλωστε η εντύπωση που αποκομίζει ο ανιψιός του, ο οποίος τον επισκέφτηκε στην στερνή του ώρα, επιβεβαιώνει τη γαλήνη του συγγραφέα στο κατώφλι του θανάτου. (Το κεντρί της ύπαρξης), σελ. 44).
Σαφώς επηρεασμένος από τον συμπατριώτη του θεολόγο Adler, που καθαιρέθηκε από την εκκλησία, αλλά και από την θλίψη που ένιωθε λόγω των οριακών γεγονότων της ζωής του, ο Κίρκεγκωρ ενώ απλώνει τα χέρια του και αγκαλιάζει τον Χριστιανισμό, νιώθετε ότι τα βάζει με τους θεσμούς; Φυσικά και τα βάζει με το θρησκευτικό κατεστημένο της εποχής του, όπως άλλωστε ομολογεί σε σημειώσεις και βιβλία του, είτε ως «κατάσκοπος» είτε ως ανοιχτός επικριτής προς τα τέλη της ζωής του, με την αρθρογραφία του στο περιοδικό Στιγμή που ο ίδιος επιμελείτο.
Ο λόγος του συγγραφέα διακρίνεται για την διαλεκτική δεινότητα, την ευφυΐα του και υπάρχει και έντονο το στοιχείο της ψυχολογικής οξυδέρκειας. Πόσο δύσκολο ήταν, ακόμα και για εσάς, να μεταφράσετε το έργο του; Αναφέρετε αυτά ακριβώς που καθιστούν τον Κίρκεγκωρ δύσκολο στην μετάφραση. Μελέτησα για αρκετό καιρό την σκέψη του (από το 1999) προτού αποπειραθώ να τον αποδώσω στα Ελληνικά. Έχω συμβουλευτεί επιφανείς μεταφραστές, τόσο της γενιάς του 1940 όσο και σύγχρονους, καθώς τον μεταφράζω από τα Αγγλικά. Κατάφερα να συγκεντρώσω 53 βιβλία από τα έργα του για να επιλέξω αυτά που με συγκίνησαν στον μεγάλο στοχαστή. Παρεμπιπτόντως, ασχολούμαι με τη μετάφραση από την εφηβική ηλικία.
Προέρχεστε και ο ίδιος από μια θρησκευόμενη οικογένεια. Εκκλησιασμός, κηρύγματα από την Ωραία Πύλη, ηθικοπλαστικές ομιλίες. Πόσο κοντά θεωρείτε ότι η εκκλησία, ως ζωντανός οργανισμός και σώμα Του Χριστού, είναι κοντά στον σύγχρονο άνθρωπο και τα προβλήματα του; Μικρός πήγαινα κάθε Κυριακή στην εκκλησία, πιο πολύ, για να ευχαριστήσω τους γονείς μου. Ωστόσο, από εκείνη την εποχή αποκόμισα πράγματα που αργότερα με στήριξαν πολύ. Επαναλαμβάνω κάτι που άρεσε στον πατέρα μου: «Η θρησκεία είναι η προσωποποίηση της συνείδησης». Δεν αναφέρομαι φυσικά στις ρητορείες αλλά σε κάποια λόγια της θείας λειτουργίας όπως καταστάλαξαν μέσα μου με την πάροδο του χρόνου. Και σε κάποιες ρήσεις της Καινής Διαθήκης, που τυχαίνει να τις αγαπά και ο Κίρκεγκωρ. Δεν είμαι αρμόδιος για να απαντήσω στο ερώτημά σας, όμως πιστεύω ότι η Εκκλησία δεν θα κλείσει ποτέ την πόρτα στον άνθρωπο που ζητά βοήθεια.
Ο συγγραφέας διέλυσε τον αρραβώνα του με τον μοναδικό έρωτα της ζωής του, για να αφοσιωθεί στο έργο του. Δεν ήταν λίγοι αυτοί που τον χλεύασαν για τον ιδιόμορφο βίο του. Θεωρείτε τον συγγραφέα Μάρτυρα, έναν δια Χριστόν σαλό, ομολογητή της Χριστιανικής πίστης; Κατά πόσο έχουμε ανάγκη στις μέρες μας ανθρώπους σαν τον Κίρκεγκωρ τώρα που ο κόσμος έχει χάσει την επαφή του με την πίστη; Η πίστη είναι αμετάδοτη αν εσύ ο ίδιος δεν έχεις τον σπόρο μέσα σου. Ούτε μπορείς να τη διδάξεις. Τίποτε όμως δεν σε εμποδίζει από το να εκτιμήσεις το πάθος και την ειλικρίνεια του Κίρκεγκωρ. Προσωπικά, θεωρώ τον Κίρκεγκωρ μάρτυρα της πίστης του. Επέλεξε το δύσκολο δρόμο, έζησε σε πλήρη αυταπάρνηση, δεν απέκλινε ούτε στιγμή από τα πιστεύω του και δεν προσχώρησε σε καμιά παράταξη.
Οι κοινωνικές και οι θρησκευτικές αντιλήψεις του 19ου αιώνα είναι τόσο διαφορετικές από τις δικές μας, που δεν ξέρω αν το ερώτημα «κατά πόσον έχουμε ανάγκη στις μέρες μας ανθρώπους σαν τον Κίρκεγκωρ» έχει νόημα. Η πίστη είναι κάτι βαθιά προσωπικό, αφορά την εσωτερικότητα που ο καθένας μας μπορεί να αναπτύξει αν αφιερώνει χρόνο στον εαυτό του, στην ησυχία της περισυλλογής. Αυτό μας το διδάσκει η μοναξιά.
Έχετε εκδώσει τρεις ποιητικές συλλογές, Όταν σβήσουν τα φώτα (Ίαμβος 2009), Βραδινές Ψιχάλες (Ίαμβος 2010) και After the Equinox (Shoestring Press 2011). Έχετε εργασθεί πάνω στο έργο του Nietzsche, έχετε μεταφράσει γαλλική ποίηση καθώς και θέατρο του Oscar Wilde. Ποιες είναι οι επιρροές σας και σε πιο λογοτεχνικό ύφος κινήστε; Η φιλοσοφία του Νίτσε έχει πολλά κοινά σημεία με εκείνη του Κίρκεγκωρ. Και στους δύο βρήκα γνώριμα χνάρια και «πατήματα» που με ώθησαν στην ποίηση. Δεν γράφεις ποίηση όταν όλα πάνε ρολόι στη ζωή σου. Ο Όσκαρ Ουάιλντ έγραψε το αριστουργηματικό De Profundis στη φυλακή. «Όπου υπάρχει θλίψη υπάρχει άγιο έδαφος» είχε πει χαρακτηριστικά. Ο Ουγκώ λέει κάτι παρόμοιο: «Τον άνθρωπο που του Θεού το χέρι έχει διαλέξει/τα βάσανα κι οι συμφορές έχουνε μετατρέψει/τους πόνους του σε ολόλευκες αγνού πουλιού φτερούγες» («Γνώριζε πως θα ζήσουμε», Ανθολόγιο Γαλλικής Λυρικής Ποίησης, Ίαμβος 2011, σελίδα 62). Όσον αφορά το λογοτεχνικό ύφος, προτιμώ το απλό και λιτό.
Υπογράφετε ως Κώστας Νησιώτης τα βιβλία σας, το οποίο αποτελεί φιλολογικό ψευδώνυμο του Κώστα Ποντικού. Θέλετε να μας πείτε πως προέκυψε το επίθετο Νησιώτης; Κατάγομαι από τις Οινούσσες Χίου. Εξ ου και το Νησιώτης.
Στο βιβλίο υπάρχει ένα ολόκληρο κεφάλαιο που μιλάει για το νόημα και την χαρά που δίνει η σκέψη ότι ακολουθείς Τον Χριστό. Πόσο εύκολο είναι στις μέρες μας, μέσα σε όλη αυτή την παγκοσμιοποίηση ο σύγχρονος άνθρωπος να βρει καταφύγιο στον Χριστιανισμό; Καταφύγιο στον Χριστιανισμό θα βρει εκείνος που πιστεύει ότι μόνο ο Χριστιανισμός μπορεί να του προσφέρει γαλήνη, είτε ζει σε χωριό είτε στην πιο σύγχρονη μεγαλούπολη.
Ο Χριστός είναι ο ίδιος αγάπη, η οποία είναι και ο πυρήνας της χριστιανικής πίστης. Πόσο μακριά πιστεύετε ότι βρισκόμαστε από το να αγαπάμε τον πλησίον μας; Όχι τόσο μακριά όσο νομίζουμε. Πιστεύω ότι το Καλό υπερισχύει μέσα μας, ειδάλλως θα ζούσαμε ακόμα στον Μεσαίωνα.
«Ο κατάσκοπος του Θεού» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος.