Λίγο πριν ρίξει αυλαία η παράσταση «Όνειρο ή Εφιάλτης; Ξυπνήστε!», μιλήσαμε με τη σκηνοθέτρια Μαρία Σάββα, και μας εξήγησε τους λόγους για τους οποίους επέλεξε να μας διηγηθεί μικρές ιστορίες του Άντον Τσέχωφ.
Ένα εγχείρημα ιδιαίτερης αξίας κι έμπνευσης, αφού το ελληνικό κοινό είναι περισσότερο εξοικειωμένο με το θεατρικό αποτύπωμα του παγκόσμιου λογοτέχνη και λιγότερο με το λογοτεχνικό του έργο. Έξι έργα τα οποία δραματοποιούνται για πρώτη φορά σε θεατρική σκηνή, «Θέλω να κοιμηθώ», «Ο θάνατος ενός δημόσιου υπαλλήλου», «Τα στρείδια», «Ο πόνος» «Το ρομάντσο του κοντραμπάσο» και «Το βιολί του Ρότσιλντ».
Πώς γεννήθηκε η ιδέα να συνθέσετε έξι διηγήματα του Τσέχωφ και να τα σκηνοθετήσετε;
Για πρώτη φορά θυμάμαι ασχολήθηκα με κείμενο του Τσέχωφ όταν έδινα εξετάσεις στη δραματική σχολή και έπαιξα τη Νίνα. Από τότε έγινε ο αγαπημένος μου θεατρικός συγγραφέας. Ο Τσέχωφ, παρότι είναι γνωστός περισσότερο για τα θεατρικά του έργα, είναι και ένας από τους σημαντικότερους διηγηματογράφους παγκοσμίως. Ασχολούμενη με το λογοτεχνικό του έργο, ανακάλυψα τα διηγήματα του πολλά χρόνια πριν. Ξεκίνησε πολύ νέος να γράφει σε εφημερίδες για βιοποριστικούς καθαρά λόγους και τελικά έγραψε πολλά εξαιρετικά διηγήματα. Εδώ και αρκετά χρόνια ήθελα να ασχοληθώ με τη μικρή φόρμα και ιδιαίτερα με τα μικρά διηγήματα του Τσέχωφ που δεν έχουν μέχρι τώρα παρουσιαστεί στο θέατρο. Ήθελα λοιπόν να επιχειρήσω να αποδώσω θεατρικά αυτά τα διηγήματα γιατί αποκαλύπτουν ένα κόσμο συγκλονιστικό, γεμάτο ανθρωπιά, χιούμορ και εξαιρετικούς χαρακτήρες που ο καθένας μπορεί να ανακαλύψει σε αυτούς κομμάτια δικά του.
Η αλήθεια είναι ότι ως δημιουργός στο θέατρο πάντα με ενδιαφέρει το ερευνητικό κομμάτι και όχι να βρίσκομαι σε ασφαλή νερά… Η τόσο γεμάτη από αγάπη ματιά του Τσέχωφ προς τον άνθρωπο με συγκινεί βαθειά και ήταν το έναυσμα για να αποφασίσω να αναμετρηθώ με κάτι τόσο δύσκολο. Για μένα η παράσταση αυτή, αν βέβαια υποθέσουμε ότι έχει πετύχει, είναι ένας φόρος τιμής προς τον συγγραφέα που μας πρόσφερε εξαιρετικά λογοτεχνικά έργα, αλλά και τον Άνθρωπο με Α κεφαλαίο Άντον Τσέχωφ, διότι συνεχώς πρόσφερε, είτε με την ιδιότητα του γιατρού θεράπευε αφιλοκερδώς ανθρώπους, είτε έκτιζε σχολεία και πολλά άλλα.
Μπορούν ακόμα τα κείμενα του κλασικού συγγραφέα να επικοινωνήσουν με το σήμερα;
Θεωρώ ότι είναι ένας ιδιοφυής συγγραφέας και μπορούσε να φανταστεί το μέλλον. Εκεί που έπεσε έξω είναι μόνο στο ότι πίστευε ότι η ζωή θα καλυτέρευε για όλους τους ανθρώπους. Δυστυχώς το έργο του παραμένει τρομερά διαχρονικό και επίκαιρο. Τα θέματα που τον απασχολούσαν απασχολούν και εμάς σήμερα. Ο Τσέχωφ διέθετε ενσυναίσθηση και είχε την ικανότητα να μπορεί να διεισδύει μέσα σε εντελώς διαφορετικούς χαρακτήρες και να πλάθει ιστορίες που μπορούν και σήμερα να μας αγγίζουν.
Ποια θέματα πραγματεύονται και πώς συνδέονται μεταξύ τους;
Μέσα από τα έργα του, είναι φανερό ότι ο Τσέχωφ πίστευε πως στο μέλλον η ζωή θα καλυτέρευε για όλους τους ανθρώπους. Δυστυχώς, όπως στην εποχή του έτσι και σήμερα, συνεχίζει να υπάρχει ανισότητα, ρατσισμός, βία προς τις γυναίκες, παιδική εργασία, κακομεταχείριση και εκμετάλλευση των παιδιών. Όλα αυτά, καθώς και η ματαιότητα των πραγμάτων, η ματαίωση, ο έρωτας, είναι θέματα που τον απασχολούσαν και εμπεριέχονται στην παράσταση.
Τα διηγήματα που επέλεξα έχουν κοινό χαρακτηριστικό το στοιχείο της παραίσθησης. Εκδηλώνεται ως απάτη των αισθήσεων -αποτέλεσμα της ψυχολογικής κατάστασης των ηρώων. Σε κάποια από τα διηγήματα, μια ακραία κατάσταση αφυπνίζει τους ήρωες και τους κάνει να συνειδητοποιούν ότι θα μπορούσαν να είχαν ζήσει με έναν διαφορετικό τρόπο. Σε κάποια άλλα, η υποκειμενική κατάσταση των ηρώων τούς κάνει να μην διακρίνουν τι ακριβώς συμβαίνει γύρω τους με αποτέλεσμα να παγιδεύονται σε καταστάσεις παράξενες.
Πιστεύω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι θέλουμε να αγνοούμε ορισμένα γεγονότα, με αποτέλεσμα να ζούμε με ψευδαισθήσεις, κάποια στιγμή αναγκαζόμαστε να δούμε την πραγματικότητα που μέχρι τότε αποφεύγουμε και καλούμαστε να πάρουμε αποφάσεις για ένα νέο ξεκίνημα, αν υπάρχει ακόμη χρόνος.
Μιλήστε μας για τη σκηνοθετική οπτική της παράστασης.
Μέσα από την σκηνοθεσία θέλησα να δημιουργήσω ένα έργο ενιαίο, επιλέγοντας τα κείμενα που θα πουν από κοινού μια ιστορία υφασμένη από μικρότερες ιστορίες.
Διάλεξα έξι συναρπαστικές ιστορίες όπου συνυπάρχουν το τραγικό και το κωμικό στοιχείο, η λυρικότητα και η ποίηση, το γκροτέσκο και η φάρσα. Το δραματικό και το κωμικό στοιχείο συνυπάρχει στα διηγήματα και οι ηθοποιοί περνούν από τον ένα ρόλο στον άλλο χρησιμοποιώντας διαφορετικές φόρμες και εργαλεία για να αναδείξουν τις δραματικές και κωμικές πλευρές των προσώπων. Ο συνδετικός κρίκος, όπως είπα και παραπάνω, είναι ότι οι ήρωες των διηγημάτων λόγω ενός γεγονότος οδηγούνται στην αφύπνιση ή την τρέλα.
Όταν είμαστε νέοι κάνουμε πολλά όνειρα, αλλά μεγαλώνοντας πολύ συχνά βλέπουμε τα όνειρα αυτά να χάνονται. Αυτό είναι ένα θέμα που ο Τσέχωφ το πιάνει και το ξαναπιάνει με διαφορετικές μορφές. Ανάμεσα στ’ άλλα, τον απασχολούσε η ματαιότητα των πραγμάτων αλλά και η ματαίωση. Ο Τσέχωφ καταφέρνει όλα αυτά να τα δώσει με άφθονο χιούμορ και έτσι ο θεατής μπορεί να γελάσει με το καθρέφτισμα του εαυτού του αλλά και να συνειδητοποιήσει ότι και τα δικά του όνειρα, αν δεν προσέξει, μπορεί να μετατραπούν σε εφιάλτες. Έτσι υπάρχει η παρότρυνση προς όλους μας. «Η ζωή είναι σύντομη. Ξυπνήστε!».
Τι ήταν αυτό που σας οδήγησε μέσα στη ζοφερή πραγματικότητα ως ομάδα να ανεβάσετε την παράσταση εν μέσω υγειονομικής κρίσης;
Μετά από αναγκαστική παύση περίπου δεκαοκτώ μηνών, χρειαζόταν να κάνουμε μια εκκίνηση και ελπίζαμε ότι τα πράγματα θα πήγαιναν καλύτερα. Είχα πάρει επίσης μια μικρή επιχορήγηση από το Υπουργείο Πολιτισμού και δεν μας είχε δοθεί στην αρχή η δυνατότητα παραπέρα μετάθεσης της παράστασης από το Υπουργείο. Μετά τα πράγματα άλλαξαν, δόθηκε κάποια παράταση για την παρουσίαση των παραστάσεων αλλά εμείς είχαμε μπει πια στην τελική ευθεία και θα ήταν δύσκολο να περιμένουν οι ηθοποιοί για αργότερα.
Πώς προέκυψε η υποκριτική στη ζωή σας;
Προφανώς όλα έχουν σχέση με την ανάγκη έκφρασης και επικοινωνίας. Δεν ήμουν τόσο κοινωνική, ήμουν πάντα χαμηλών τόνων, έτσι το θέατρο μου έδωσε τη δυνατότητα να επικοινωνώ περισσότερο, να συνεργάζομαι, να συνδημιουργώ, να μοιράζομαι. Αυτό είναι σημαντικό και μετά από κάποια χρόνια το καταλαβαίνεις, καταλαβαίνεις ότι το μοίρασμα είναι αυτό που έχει αξία και δίνει χαρά στους ανθρώπους.
Ανάμεσα σε σκηνοθεσία και υποκριτική υπάρχει επιλογή;
Κάποια στιγμή, μετά από ορισμένα χρόνια που μόνο έπαιζα, μπήκα στη διαδικασία και ονειρεύτηκα να δημιουργήσω μια παράσταση, έχοντας σαν αφορμή μια παράσταση που είδα στο εξωτερικό και με γοήτευσε. Αυτό ήταν το ξεκίνημα της σκηνοθεσίας.
Η σκηνοθεσία σού επιτρέπει κάθε φορά να δημιουργείς μια φέτα ζωής, ένα μικρό σύμπαν κι εσύ είσαι ο θεός του. Καταλαβαίνετε πως αυτό είναι πολύ γοητευτικό. Με τα χρόνια καταλαβαίνεις πόσο σημαντικό είναι να δίνεις σημασία στους ανθρώπους και στις σχέσεις που αναπτύσσονται.
Η σκηνοθεσία και η παραγωγή απαιτεί πολύ κόπο και δουλειά. Εγώ ειδικά, που συνήθως δεν συνεργάζομαι με παραγωγούς, πρέπει να δημιουργήσω από την αρχή τα πάντα. Και εάν βέβαια η ομάδα συμμετέχει αρκετά στη διαδικασία, τότε τα πράγματα κυλάνε όμορφα.
Το να παίζεις θεωρώ ότι για μένα είναι πιο εύκολο και πιο διασκεδαστικό. Πάντα το παίξιμο σε γεμίζει και σου προσφέρει ένα είδος κάθαρσης. Και δεν χρειάζεται να λύνεις εσύ όλα τα προβλήματα. Γιατί στη Ελλάδα είμαστε αρκετοί δον Κιχώτες που παλεύουμε μόνοι μας. Μέχρι να κουραστούμε…
Κλείνοντας, πώς σχολιάζετε την ελληνική πολιτική και αν ο Τσέχωφ δίνει τη λύση στο αύριο;
Δυστυχώς οι άνθρωποι που θέλουν να εξουσιάζουν και να αποφασίζουν για τους άλλους συνήθως είναι αυτοί που ασχολούνται με την πολιτική. Και σχεδόν πάντα, αυτοί που κυβερνούν εξυπηρετούν διάφορα οικονομικά συμφέροντα, δεν τους ενδιαφέρει καθόλου τι βιώνουν οι πολίτες. Παράδειγμα, η απαξίωση της ανθρώπινης ζωής σήμερα μέσα στη πανδημία και η αδιαφορία απέναντι στα προβλήματα που δημιουργεί. Τα χρήματα δίνονται για να δημιουργείται αστυνομία για τα πανεπιστήμια και όχι στα νοσοκομεία. Γι’ αυτό δεν είμαι καθόλου αισιόδοξη για την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα και γενικότερα.
Ο Τσέχωφ στην εποχή του δεν ασχολήθηκε με την πολιτική, αλλά βέβαια η προσωπική του άποψη διαφαινόταν μέσα στα έργα του καθώς καυτηρίαζε πολλές καταστάσεις και πράγματα. Κι επίσης βοηθούσε τους άλλους όσο μπορούσε. Με κίνδυνο της υγείας του -που πράγματι επιδεινώθηκε μετά από αυτό το ταξίδι- διέσχισε τη Σιβηρία, πήγε στη νήσο Σαχαλίνη αντιμετωπίζοντας απίστευτα μεγάλες δυσκολίες για να φτάσει, για να συναντήσει τους εξόριστους του τσαρικού καθεστώτος ώστε, επιστρέφοντας, να μιλήσει γι’ αυτούς και να κάνει γνωστές τις απαράδεκτες συνθήκες στις οποίες ζούσαν. Αυτό ήταν μια πράξη σπάνιας γενναιότητας.
Πιστεύω πάντως ότι, τουλάχιστον εμείς οι καλλιτέχνες, μπορούμε να μιλήσουμε για πολλά πράγματα μέσα από τη δουλειά μας. Θέλω να ελπίζω ότι το θέατρο μας βοηθάει να καλλιεργήσουμε την ενσυναίσθηση. Είναι ένα πρώτο βήμα για αλλαγή. Κάτι που σπάνια το κάνουν οι πολιτικοί.
Info: Παραστάσεις κάθε Δευτέρα & Τρίτη στις 21:00 έως 15 Φεβρουαρίου 2022 στο Θέατρο Φούρνος (Μαυρομιχάλη 168, Αθήνα, τηλ: 2106460748). Εισιτήρια στη viva.gr.
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
