Βρισκόμουν στη Θεσσαλονίκη όταν είχα ακούσει -12 χρόνια πριν- για έναν νέο ταλαντούχο ηθοποιό που ξεχώριζε στην παράσταση «Κατσαρίδα». Μετά ήρθε ο Χρυσός Σταυρός Χορν, δυνατές ομολογουμένως συνεργασίες και παρ’ ότι υπήρξαν κάποια εμπόδια το τελευταίο διάστημα, ο «Αρίστος» του έθεσε νέους προσανατολισμούς. Ο Μιχάλης Οικονόμου πιο συνειδητοποιημένος από ποτέ στα 40 του χρόνια μού μίλησε για την προσθήκη του στο «ΑRT» σε σκηνοθεσία Θοδωρή Αθερίδη στο Μικρό Παλλάς, την ιστορία του Παγκρατίδη και την Τέχνη που μέσα από τις δύσκολες συνθήκες μπορεί να αναπνέει ακόμα.
Κύριε Οικονόμου, ακόμη ένας χρόνος σας βρίσκει γεμάτο με νέες θεατρικές εμπειρίες. Όταν περάσατε στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου είχατε ονειρευτεί αυτό που θα επακολουθούσε; Θυμάμαι όταν πέρασα στη δραματική Σχολή του Εθνικού, πόσο συγκλονίστηκα από την ανείπωτη χαρά. Ήμουν ήδη 25 ετών, και έδινα 2η και τελευταία φορά εξετάσεις, και τελικά τα κατάφερα. Ένας νέος κόσμος όπου όλα είχαν νόημα για μένα, με περίμενε να τον ανακαλύψω. Ήδη από πριν τη σχολή θυμάμαι να βλέπω παραστάσεις πχ. στο θέατρο του Νέου Κόσμου, όπως τον “Υπολοχαγό του Ίνισμορ” του Μάρτιν Μακ Ντόνα, να γοητεύομαι απ αυτόν τον κόσμο, και να λέω στον εαυτό μου τότε “αν ένας ηθοποιός καταφέρει ποτέ να παίξει σε ένα τέτοιο θέατρο και σε μια τέτοια παράσταση, θα έχει ήδη κάνει κάτι μεγάλο”, και τελικά εγώ ο ίδιος το κατάφερα αυτό, μου δόθηκε το δώρο και η ευκαιρία, και μάλιστα ταυτίστηκα με το συγκεκριμένο θέατρο τόσο πολύ, και το αγαπώ σαν να είναι το 2ο σπίτι μου. Κατσαρίδα, Σφαγείο, Ορφανά, Το Δάνειο, Αρίστος, και τόσες άλλες ευτυχισμένες στιγμές, και σε άλλα θέατρα, με ανθρώπους που πίστεψαν σε μένα, πολλές φορές περισσότερο κι απ’ ότι εγώ ο ίδιος στον εαυτό μου.
Η βράβευση με τον Χρυσό Σταυρό Δημήτρης Χορν πριν από 9 χρόνια, σας επηρέασε για το πως αντιμετωπίσατε τις προτάσεις που σας γίνονταν; Αν εννοείτε αν έγινα πιο φιλόδοξος χάρη στο Σταυρό, δεν το ξέρω, ίσως. Είναι καμάρι μου αυτό το βραβείο, μα πάντα είχα όπως και έχω κάποια συγκεκριμένα κριτήρια για το τι δουλειές επιλέγω, όπως τι αίσθηση μου βγάζει ο σκηνοθέτης, το έργο, η ομάδα των συνεργατών, και οι συνθήκες εργασίας, αλλά δε νομίζω πως για μένα ο Χρυσός Σταυρός του Δημήτρη Χορν μου άνοιξε πόρτες. Το 2010 που πήρα αυτό το βραβείο ήταν η αρχή της κρίσης (γι΄αυτό και τον αφιέρωσα στα νέα παιδιά που εν μέσω τέτοιων συνθηκών προσπαθούν να ακολουθήσουν το όνειρό τους), και ήμουν τυχερός που είχα δουλειά όλα αυτά τα χρόνια, υπό αυτή την οπτική, ναι, μου άνοιξε ένας δρόμος, αλλά οι επιλογές που πάντα έκανα ήταν κυρίως με το ένστικτο και την καρδιά μου, και συνήθως πέφτω πολύ μέσα σε αυτό που μου ψιθυρίζουν.
Ο φετινός χειμώνας είναι άκρως τολμηρός πρωταγωνιστώντας στο «ART», ενώ το έργο είχε χαράξει επιτυχημένη πορεία από πέρυσι. Σας προβλημάτισε η ένταξη σε μια ήδη δουλεμένη παράσταση; Την είχατε δει πέρυσι; Όταν με πήρε τηλέφωνο ο Θοδωρής για να μου προτείνει το ρόλο, του είπα θαρραλέα και χωρίς να γνωριζόμαστε από πριν, ότι ναι μεν αγαπώ αυτό το έργο, αλλά η αντικατάσταση με προβληματίζει, γιατί έχει ήδη διαγράψει μια επιτυχία η παράσταση με τη συγκεκριμένη σύνθεση και η ανησυχία μου ήταν πως σε μια αντικατάσταση χάνεις όλη τη μαγεία και τη δημιουργική διαδικασία των προβών που την γεννούν. Άρα φοβήθηκα αφενός πως δε θα μαι τόσο καλός όσο ο Γιώργος, και ότι δε θα ‘χω χώρο να βάλω κάτι από τον εαυτό μου το ρόλο.
Ο Θοδωρής με διαβεβαίωσε πως θα μου δοθεί ο χώρος να υπάρξω και να δημιουργήσω μέσα στην πρόβα, έτσι ήρθα και την είδα και την λάτρεψα σαν παράσταση, δέχτηκα, και όντως τελικά αυτό έγινε. Είναι ένας τρομερά γενναιόδωρος άνθρωπος, όταν σκηνοθετεί είναι σαν ένα παιδί που φλέγεται, να σου δείξει, να σε καθοδηγήσει, να παίξετε παρέα, ο δε Άλκις που επίσης δε γνώριζα, με αγκάλιασε και με βοήθησε τρομερά ως συνεργάτης. Η δε συγκεκριμένη παράσταση ήταν από την 1η χρονιά ήδη ένα καλοκουρδισμένο αριστουργηματάκι, ο ρόλος μου πήγαινε γάντι, και έτσι βούτηξα μέσα σε όλο αυτό για να το απολαύσω.
Στο «ART» βλέπουμε να δοκιμάζεται η φιλία τριών αντρών μέσα από την Τέχνη. Ένας πίνακας ζωγραφικής γίνεται αφορμή για έναν επαναπροσδιορισμό σχέσεων. Για ποιο λόγο πιστεύετε πως η τέχνη μας εγκλωβίζει τόσο, αντί τελικά να μας απελευθερώνει; Η Τέχνη συχνά γίνεται ένας καθρέφτης που μας καθρεφτίζει με μια τρανταχτή και ξεκάθαρη δόνηση αυτό που ήδη έχουμε μέσα μας, και αυτό συχνά μας επαναφέρει –ιδανικά- σε έναν γόνιμο προβληματισμό για το πού βρισκόμαστε και τι χρειάζεται να αλλάξουμε για να προχωρήσουμε σαν άνθρωποι και κοινωνία.
Στο «Αρτ» δύο φίλοι διαφωνούν πάνω στην αξία ενός κατάλευκου πίνακα που κοστίζει 200.00 ευρώ, ενώ ο 3ος προσπαθεί να τους συμφιλιώσει. Εδώ, νοιώθω πως η συζήτηση πάνω στην τέχνη είναι απλά μια αφορμή, θα μπορούσαν να συζητάνε για οτιδήποτε αυτοί οι άνθρωποι, η συζήτηση είναι κυρίως πάνω στις σχέσεις, και το διχασμό των απόψεων που επικρατεί σήμερα πάνω σε οποιοδήποτε ζήτημα συζητούν δύο ή περισσότεροι ανθρώπου. Γι αυτό και ο πίνακας είναι λευκός, γιατί δεν έχει σημασία. Αυτό που έχει σημασία είναι να δούμε καθαρά πότε σε μια σχέση γινόμαστε ο θύτης, το θύμα ή ο διασώστης. Πόσο παλεύουμε για μια φιλία, και να διαλέξουμε τελικά κατά πόσο θέλουμε πάντα να έχουμε δίκιο ή να είμαστε ευτυχισμένοι. Και τα δύο μαζί σπανίως επιτυγχάνονται.
Ποια είναι η δική σας θέση απέναντι στην κριτική θεάτρου; Η κριτική είναι μια προσπάθεια να ερμηνευτεί κάποιο έργο τέχνης κατά βάση με το μυαλό και τη λογική, που όμως αρχικά είναι φτιαγμένο από τον καλλιτέχνη για να προσλαμβάνεται από την καρδιά και το στομάχι. Εκεί χάνεται συχνά το παιχνίδι, μπαίνει πολύ μυαλό κι ανάλυση.
Η κριτική είχε νόημα όταν το κοινό ήταν απαίδευτο και μπορούσε να σταθεί σαν ενδιάμεσος, ώστε να εισάγει το κοινό σε ένα πλαίσιο αισθητικής κουλτούρας. Σήμερα, βλέπω να επικρατεί μια μάχη μεταξύ των κριτικών, ποιος θα είναι πιο πρωτότυπος και πιο καυστικός, και ελάχιστοι κριτικοί μπορούν να αποκαλύψουν σαν μάγοι το μηχανισμό μέσα στην καρδιά μιας παράστασης. Όταν αυτό επιτυγχάνεται, με ειλικρίνεια, είναι πολύ όμορφο. Κανένας κριτικός βέβαια δεν ξέρει τι σημαίνει το να είσαι στη σκηνή, αντιμέτωπος κυρίως με τον εαυτό σου, με τα συναισθήματά σου, με το ρόλο, με το λόγο, τις οδηγίες του σκηνοθέτη, με το κοινό, με τους συμπαίχτες σου, απλά κάθεται απέναντι και σημειώνει τι δεν του αρέσει.
Τα ρεύματα της πρωτοπορίας γεννήθηκαν για να αντισταθούν σε ό,τι σηματοδοτούσε την εξελικτική πορεία του ανθρώπου απέναντι στον άνθρωπο. Σήμερα η Τέχνη μπορεί να αντισταθεί στην νέα οδύνη του πολέμου; Γιατί έχω την εντύπωση πως όλα πια είναι μετέωρα. Πέρα από κάθε ρεύμα πρωτοπορίας, πριν λίγες ημέρες συνέβη η μεγαλύτερη καλλιτεχνική έκφραση αντίστασης των τελευταίων ετών. Αυτή η νυχτερινή ανώνυμη άρια μια σοπράνο στη Χιλή, που έσπασε την επιβεβλημένη από τον Πρόεδρο σιγή, και το χειροκρότημα των χιλιάδων ανθρώπων μέσα από τα σπίτια τους, που ακολούθησε. Είναι ό,τι πιο ανατριχιαστικό, συγκινητικό και καίριο έχω δει τελευταία.
Ο «Αρίστος» ήταν μία από τις πιο συγκινητικές στιγμές στη θεατρική σας πορεία. Το αίσθημα της αδικίας ήταν αυτό που πολέμησε να αντιμετωπίσει. Εσείς νιώσατε ποτέ να σας χτυπάει το καμπανάκι της αδικίας και πως το αντιμετωπίσατε; Πριν λίγες μέρες έκλεισα τα 40, και κάνοντας μια σύντομη απογραφή της πορείας μου, νοιώθω πως χωρίς να μου χει χαριστεί τίποτα, είμαι ένας πολύ τυχερός και ευλογημένος άνθρωπος. Ο Αρίστος σαν παράσταση, σαν συγκυρία, και οι συνεργάτες μου σε αυτό, είναι μέσα στα πράγματα που έχω σήμερα πολύτιμα. Γενικότερα όμως, έχω ό,τι χρειάζομαι. Ό,τι δυσκολία έχω περάσει στη ζωή μου ως τώρα είναι κυρίως από εμπόδια που ο ίδιος μου ο εαυτός μου βάζει, μικρά καθημερινά εμπόδια, προσδοκίες, μνησικακίες, σύγκριση, έλεγχος και μια αίσθηση ανικανοποίητου, αλλά όχι δεν νομίζω πως έχω αδικηθεί ποτέ κραυγαλέα.
H αδικία όμως υπάρχει στον κόσμο, η ιστορία του Αρίστου αυτό φωνάζει, γι’ αυτό την κάναμε παράσταση, γι΄αυτό και συγκινεί και αφορά αμείωτα τον κόσμο 3 χρόνια τώρα που παίζεται η παράσταση. Είναι η ιστορία ενός αδικημένου, ενός ανθρώπου του περιθωρίου, του Αριστείδη Παγκρατίδη, που εκτελέστηκε ως ο Δράκος του Σέϊχ Σου για να καλυφθούν βρομιές του παρακράτους και για να στραφεί αλλού η προσοχή του κόσμου, ώστε να τη γλυτώσει ο πλούσιος γόνος που ήταν ο όντως ένοχος.
Αυτά δε γίνονταν μόνο το ’60, ούτε μόνο στην Ελλάδα, η Χιλή σήμερα αυτό δείχνει,οι πόλεμοι, η προσφυγιά, η άνιση μεταχείριση ανθρώπων.
Άρα, όσο κι αν εγώ δεν νοιώθω προσωπικά αδικημένος, είμαι όμως ένα κομμάτι της κοινωνίας, κι αν υπάρχει η αδικία σήμερα είναι υποχρέωσή μου να δράσω γι΄αυτό, έχω κι εγώ ευθύνη, και, είτε από τη σκηνή ενός θεάτρου, είτε βγαίνοντας στο δρόμο, να κάνω ορατή κάθε είδους αδικία, αν θέλω να κοιμάμαι λίγο πιο ήσυχος το βράδυ.
Ένας καλός ηθοποιός μπορεί να δικαιωθεί μέσα από την πληθώρα θεατρικών παραστάσεων που ανεβαίνουν κάθε χρόνο; Υπήρξαν ρόλοι ή συνεργασίες που δεν καρποφόρησαν; Τα δύο τελευταία χρόνια, αν εξαιρέσεις τον Αρίστο, ένα μεγάλο κομμάτι της δουλειάς μου στο θέατρο δεν πήγε καλά. Δύο παραστάσεις που ήμουν, ναυάγησαν, η μία λίγο αφού ανέβηκε, και άλλη λίγο πριν αρχίσουμε πρόβες. Δεν μπορώ να πω πως δεν με επηρέασε αυτό, με οικονομική ανασφάλεια και φόβο για το μέλλον. Αυτό που έκανα ήταν να αφήσω τον έλεγχο από τα χέρια μου και να μην πέσω σε αυτολύπη. Έτσι, άνοιξαν άλλες πόρτες και μια από αυτές ήταν και ο Αρίστος.
Παλαιότερα, και μέχρι πριν 30 χρόνια, υπήρχαν οι λεγόμενες παραστάσεις-μύθοι, πχ. Όρνιθες, του Κουν, και οι ηθοποιοί- τέρατα πχ. Μινωτής, Χορν, Λαμπέτη. Δεν υπήρχε η σημερινή πληθώρα θεατρικών σκηνών, όπως τώρα, που κάθε μέρα γίνεται και μια πρεμιέρα. Τότε ήταν εύκολο να ξεχωρίσεις αν ήσουν καλός ηθοποιός, και αντίστοιχα μια καλή παράσταση να σκίσει. Σήμερα, μια παράσταση έχει να ανταγωνιστεί τις εκατοντάδες άλλες που παίζονται παράλληλα, την επικοινωνία που έχει πια γίνει επιστήμη, το τι παίζει η τηλεόραση (πχ. φέτος με την έκρηξη τηλεοπτικών σειρών, σίγουρα θα επηρεαστεί και το θέατρο), μέχρι και ο καιρός καθορίζει την επιτυχία.
Αντίστοιχα, και για τους ηθοποιούς είναι τεράστιος ο ανταγωνισμός, εκατοντάδες νέοι ηθοποιοί κάθε χρόνο, τόσες ομάδες, τόσες παραστάσεις, και η ανάγκη ενός συστήματος που ορίζει κάθε λίγο τι νέο πρόσωπο χρειάζεται να αναδειχθεί. Υπάρχουν εξαιρετικοί ηθοποιοί που δεν γίνονται γνωστοί παρά μόνο αν κάνουν τηλεόραση ή αν φτάσουν σε ώριμη ηλικία.
Η ελπιδοφόρα απάντηση σε αυτό είναι πως όσος ανταγωνισμός κι αν υπάρχει, τελικά ο κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός, σαν το αποτύπωμα του δαχτύλου, άρα στην ουσία δεν υπάρχει ο ανταγωνισμός, ο καθένας πρέπει να κάνει το καλύτερο που μπορεί κάθε μέρα, με επιμονή και πίστη, και όλα θα έρθουν στην ώρα τους.
Τίθεται το δίλημμα ανάμεσα σε κωμωδία ή δράμα; Όχι, για μένα. Θαρρώ έχω μια κλίση στην κωμωδία, γι αυτό και στην αρχή της καριέρας μου επέμεινα πιο πολύ σε δραματικούς ρόλους, ώστε να σπάσω μια ταμπέλα που νοιώθω πως είχα ως κωμικός. Αλλά πλέον δεν τίθεται κανένα δίλημμα.
Το μόνο δίλημμα που τίθεται είναι ανάμεσα σε αλήθεια ή ψέμα, και σε ευκολία ή έκπληξη.
Κλείνοντας, αν δεν ήταν η υποκριτική στη ζωή σας, τι άλλο θα ήταν; Θα ήταν σίγουρα ένας τρόπος να ζήσω στην ύπαιθρο, στη φύση. Η υποκριτική είναι ταυτόσημη με το να ζεις στην πόλη, και συγκεκριμένα στην Αθήνα. Αν δεν το είχα αυτό στη ζωή μου, θα ήθελα πολύ να είχα τη δυνατότητα να ζούσα με την οικογένειά μου κάπου ορεινά, μέσα στη φύση.
Info: «ΑRT» Τετάρτη με Κυριακή στο Μικρό Παλλάς και «Αρίστος» Δευτέρα και Τρίτη στο Μικρό Άνεσις.