Ο σκηνοθέτης Δημήτρης Καραντζάς μεταφέρει τον ποιητικό κόσμο της Μαρίνας Τσβετάγιεβα, η οποία μεταγράφει το μύθο της Φαίδρας και του Ιππόλυτου σε μια αλληγορία που μας καλεί να αφυπνίσουμε τη σχέση μας με τη φύση και το ένστικτο.
Ο Νίκος Μάνεσης είναι ένας από τους πρωταγωνιστές της «Φαίδρας» στο Θέατρο Προσκήνιο μας μιλά για το έργο, το κίνημα #metoo και τις συνεργασίες του.
Ο ηθοποιός παρ’ όλο το νεαρό της ηλικίας του, ήδη έχει ξεκινήσει μια σημαντική πορεία στο ελληνικό θέατρο με συνεργασίες όπως η Γεωργία Μαυραγάνη, ο Δημήτρης Λογοθέτης και η ομάδα χορού «κι όμΩς κινείται», στην οποία συμμετέχει παράλληλα.
Είναι η δεύτερη φορά που συνεργάζεστε με τον Δημήτρη Καραντζά. Πως είναι η συνεργασία σας μαζί του;
Εκτός από τις δύο συνεργασίες, ο Δημήτρης ήταν και δάσκαλος μου στη σχολή. Είναι ένας από τους ανθρώπους πού με διαμόρφωσαν αρκετά σχετικά με τον τρόπο που σκέφτομαι για το θέατρο και όχι μόνο. Η συνεργασία μαζί του έχει πολύ χαρά, άγρια χαρά, αγωνία ουσιαστική και πολύ πολύ φροντίδα. Νιώθω ιδιαίτερα τυχερός.
Ποια είναι η σκηνοθετική προσέγγιση του έργου;
Πρόκειται για μία σκηνική σύλληψη πέντε προσώπων που προσπαθούν σ’ ένα νεκρό σύμπαν να ξανά ορίσουν την χαμένη τους σχέση με τον έρωτα, την ελευθερία και την απενοχοποίηση. Προτείνοντας τη ζωή – την κίνηση, επιχειρούν όλοι μαζί να αφυπνίσουν ξανά την σχέση τους με την φύση, το ένστικτο και τις επιθυμίες τους, που τελικά είναι και ο μονόδρομος προς την επιβίωση (;).
Η Μαρίνα Τσβετάγιεβα μεταγράφει το μύθο της Φαίδρας γεφυρώνοντας μια καινούργια εκδοχή με την κλασική διήγηση. Ποιες διαφορές εντοπίζετε και ποια η σχέση του δίπολου Φαίδρας-Ιππόλυτου;
Η «Φαίδρα» της Μαρίνας Τσβετάγιεβα είναι μια από τις ψυχολογικά βαθύτερες εκδοχές του μύθου. Οι διαφορές είναι πολλές. Πρώτα, όσον αφορά τον Ιππόλυτο, η Τσβετάγεβα τον παρουσιάζει εξαρχής παραδομένο στο όνειρο που βλέπει με την νεκρή μητέρα του. Επίσης, σημαντική διαφορά είναι και το δίπολο Φαίδρας – τροφού . Σε αντίθεση με αυτό του αρχικού μύθου, εδώ μπλέκονται πολύ περισσότερο η μία στις επιθυμίες και τα θέλω της άλλης, σε σημείο που ορισμένες φορές η τροφός μοιάζει να έχει την λειτουργία της Φαίδρας περισσότερο και από την ίδια την Φαίδρα. Σημαντική διαφορά είναι τα δίπολα που φτιάχνει η ποιήτρια. Εδώ υπάρχει ένα συνεχές γάντζωμα από όλων προς όλους. Είναι δηλαδή σαν ο κάθε ένας να ζει, να τροφοδοτείτε και να ικανοποιείται μέσω κάποιου άλλου. Αυτό συμβαίνει σε όλο το σύστημα. Στον σύντροφο-(διασκευή Θεοδώρας Καπράλου) με τον Ιππόλυτο, στην Φαίδρα με την τροφό, στον Ιππόλυτο με την Φαίδρα, στον Ιππόλυτο με τον Θησέα, ακόμα και στον Ιππόλυτο με την νεκρή μητέρα του Αντιόπη μέσω του ονείρου.
Πιστεύετε πως η Φαίδρα ήταν θύμα ή θύτης;.
Ναι.. αν το κοιτάξουμε μόνο από την πλευρά του Ευριπίδιου μύθου, ίσως και να είναι θύμα. Αλλά εδώ σε αυτή την εκδοχή του μύθου δεν νομίζω πως απασχολεί αυτό την Τσβετάγιεβα. Η ποιήτρια διαπραγματεύεται με τον έρωτα. Αυτόν φωτίζει και αυτό είναι που αναδεικνύει. Έναν απόλυτο έρωτα που αδυνατεί να επιβιώσει σε ένα “κανονικό” πλαίσιο όπως αυτό της ζωής. “Τα κόκκαλα της Φαίδρας δεμένα με του Ιππόλλυτου” θα πει στο τέλος ο Θησέας. Και με έναν τρόπο είναι σαν αυτός ο τόσο απόλυτος έρωτας έστω και έτσι… τελικά κάπως να εκπληρώνεται.
Ποια η γνώμη σας για το κίνημα metoo;
Ζώντας κι εγώ, όπως όλοι μας σε μια συντηρητική, φοβική κοινωνία και άκρως πατριαρχική, βλέποντας το #metoo να ανθίζει ένιωσα μία ακραία αισιοδοξία. Πιστεύω πως αυτή η προσπάθεια αυτών των ανθρώπων, ήταν και παραμένει ως κάτι εξαιρετικά σημαντικό για όλους μας. Ο προβληματισμός μου όμως και εκεί που θα σταθώ, είναι στον τρόπο με τον οποίον το αντιμετωπίσουμε εμείς οι υπόλοιποι. Το βρίσκω δηλαδή θλιβερό, μετά από όλο αυτό το μούδιασμα και μονάχα λίγους μήνες αργότερα, μία προσπάθεια σαν αυτήν, να καταναλώνετε κυρίως σαν προϊόν σε εκπομπές, πρωινάδικα κτλ και κατά κάποιον τρόπο να μένει μόνο στο κουτσομπολιό. Εμένα αυτό δέν με αφορά. Ούτε θέλω να ξέρω τι παραστάσεις ανεβάζει ο κάθε “Λιγνάδης” στην φυλακή, ούτε τι τρώει, ούτε πως κοιμάται.
Και εδώ πού τα λέμε για να σας είμαι και απόλυτα ειλικρινής, δεν μου φτάνει καν ο κάθε “Λιγνάδης” και άλλος ένας στην φυλακή. Όχι, γιατί θα βγουν σε λίγα χρόνια. Ούτε καν ακόμα ακόμα και για το γεγονός πως ολόκληρη κυβέρνηση έμεινε άθικτη σε ένα τόσο ακραίο συμβάν και την έβγαλε καθαρή μονάχα με μια δήλωση του τύπου “δεν γνωρίζαμε”. Απλά να … Δεν νομίζω πως αυτό λύνεται έτσι, και δυστυχώς δεν μπορώ να έχω εμπιστοσύνη στον τρόπο πού λειτουργεί η δικαιοσύνη σε αυτήν την χώρα. Δεν μπορώ να πω στο τέλος της μέρας “πήρε τόν δρόμο της δικαιοσύνης” καί “ουφ” έφυγε από πάνω μας” … Μα πώς να ξεχάσω ότι αυτή την στιγμή που μιλάμε είναι έξω ο Κορκονέας, είναι έξω οι εφτά αστυνομικοί που γάζωσαν τον 18χρονο Ρομά, είναι έξω οι πέντε κατηγορούμενοι που δολοφόνησαν τον Ζακ… Θα μπορούσαμε να φτιάξουμε λίστα ολόκληρη… Και το θέμα δεν είναι μόνο η τιμωρία πού δεν αποδίδεται όπως θα έπρεπε, αλλά και το πόσο εξόφθαλμα , ακόμα και μετά από τέτοιες ακραίες περιπτώσεις, η πολιτεία σε αυτόν τον τόπο συνεχίζει να λειτουργεί ακάθεκτη σαν να επρόκειτο για κάποιους μαφιόζους σε κάποιο γκέτο πού έτσι είναι και σε όποιον αρέσει.
Οπότε κύριε Μάνεση, πιστεύετε πως ήταν λάθος που στοχοποιήθηκε το θέατρο, όταν ολόκληρη η κοινωνία έχει κακοποιητικές και παραβατικές συμπεριφορές.
Φυσικά και η κακοποίηση βρίσκεται παντού. Από όλα τα επαγγελματικά περιβάλλοντα, μέχρι και το τελευταίο σπίτι που κεκλεισμένων των θυρών θα βαράει ο άντρας την γυναίκα (ή και θα την σκοτώνει) και αυτό θα θεωρείται κομπλέ. Μα πως γίνεται μετά το #metoo η επικαιρότητα στην χώρα μας να είναι οι γυναικοκτονίες; Δεν γίνεται να πέρασε και να μην ακούμπησε. Σημαίνει ότι κάτι δεν πάει καλά με όλους μας. Και είναι σοβαρό.
Εντάξει… Είναι οριακά άξιο θαυμασμού πώς η κοινωνία μας χρησιμοποιώντας την επίφαση της εξέλιξης, και πατώντας επί πτωμάτων (και θυμάτων στην προκειμένη), αυτό που στην πραγματικότητα κάνει, είναι να κρύβει όλο και περισσότερο την “σκατίλα” της κάτω από το χαλάκι – να μαθαίνει να επιβιώνει στους καιρούς όλο και περισσότερο, δίχως ειλικρίνεια και δίχως αλήθεια. Είναι λές και χωρίς την βρομιά ο άνθρωπος θα πάψει είναι άνθρωπος. Όσο και αν θέλει αυτή η έξτρα έξτρα political correct εποχή να φέρει μια εξέλιξη σύγχρονη και ένα προχώρημα ήπιο, αναίμακτο, με hashtags, χωρίς καμία εμπλοκή και δίχως την βία ενός ξεριζώματος, το θεωρώ αδύνατον και βαθιά υποκριτικό να πιστεύουμε ότι θα αλλάξουν τα πράγματα τόσο εύκολα.
Εκφράζεστε με θυμό απέναντι σε όσα έχουν συμβεί…
Δε γίνεται να εξαλείψουμε τον θυμό! Είναι το μόνο που έχουμε απέναντι στην αδικία. Δεν είναι μονάχα ένα πράγμα η βία. Τροπος λειτουργίας είναι. Και αλίμονο, αν την εξισώνουμε και την καταδικάζουμε. Δεν σας μιλάω για ένοπλο αγώνα φυσικά. Απλά να… Αυτοί οι άνθρωποι που μίλησαν τους προηγούμενους μήνες.. με βία(!), ξερίζωσαν – έσπασαν- όπως θέλετε πείτε το, κάτι μέσα τους και βγήκαν και μίλησαν. Δεν νομίζω πως ήταν μια χαλαρή αποφασούλα. Βία είχε και μάλιστα πολύ. Η διαφορά είναι πως αυτή η βία έφερε φως, ενώ η βία του παιδεραστή φέρνει σκοτάδι. Αυτήν τηνβία του ξεριζώματος να μετουσιώναμε ο καθένας μας… και κατ’ επέκταση συνολικά όλοι μαζί σαν κοινωνία… Θαύματα θα γινόντουσαν. Μία κοινή ενεργοποίηση – επιτέλους. Με αλήθεια και ειλικρινής διαπραγμάτευση από όλους μας. Πολύ εύκολα μιλάμε για κινήματα, για αλλαγή και εξέλιξη από τις οθόνες μας. Μα δεν το βλέπετε; Η εποχή μας χρειάζεται πολύ ξερίζωμα. Έχει συσσωρευτεί πολύ βρομιά μέσα μας. Πόσο ακόμα θα συντηρούμε αυτή την σαπίλα;
Πιστεύετε στην κάθαρση του ελληνικού θεάτρου;
Ναι.. ίσως τις περισσότερες φορές να μην είναι αυτός ο στόχος. Παρόλα αυτά εγώ θέλω να πιστεύω σε ένα θέατρο που έχει αυτή την δύναμη. Δεν βρίσκω κανέναν νόημα, όχι μόνο το θέατρο αλλά γενικότερα η τέχνη να μην επιχειρεί μια μετατόπιση και εν τέλει κάποια κάθαρση.
Πότε και πως αποφασίσετε να ασχοληθείτε με την υποκριτική;
Το θέατρο προέκυψε όσο ήμουν στην τρίτη γυμνάσιου. Τότε ήμουν σε μία φάση που ψαχνόμουν. Κυρίως όμως γιατί ήθελα να φεύγω από τα Μελίσσια. Παρά τα τόσα πεύκα, τα Μελίσσια δεν τα άντεχα καθόλου. Τότε ανακάλυπτα το κέντρο κι με γοήτευε πολύ αυτό το χάος. Έψαχνα καταλήψεις , κοινωνικούς χώρους, στέκια και κάπως πάντα στο τέλος για διάφορους λόγους απογοητευόμουν.
Εντελώς τυχαία τότε σε αυτή την εφηβική φάση που φυσικά πίστευα ότι εγώ καί μόνο εγώ θα άλλαζα τον κόσμο όλο, κάνουμε μία παράσταση στο σχολείο και εκεί συνειδητοποιώ ότι τελικά το θέατρο ήταν ό μόνος τρόπος να αρθρώσω ότι αδυνατούσα μέχρι τότε.
Έτσι έπειτα από αυτό αρχίζω και γράφω κάποια θεατρικά κείμενα, μαζεύω τους φίλους μου καί φτιάχνουμε την θεατρική ομάδα “Αυτόνομοι”. Κάνουμε πρόβες σε αυλές και σπίτια, κάνουμε δύο χρόνια παραστάσεις μόνοι μας. Σκηνοθετώ και παίζω όπως όπως, ότι να ‘ναι, αλλά δεν με ενδιέφερε καθόλου αυτο. Με ενδιέφερε να ακουστούμε. να κάνουμε χαμό, να τρίξουν τα κόκκαλα που λέμε. Παίξαμε δύο καλοκαίρια σε όλη την Αθήνα και όχι μόνο. Έβγαλα όλα τα απωθημένα μου, έναν εφηβικό θυμό πηγαίο για όλα και για όλους. Ε και κάπως έτσι μετά από αυτό μπήκα στην σχολή και το θέατρο έγινε υποκριτική…
Για τους περισσότερους ηθοποιούς η Επίδαυρος είναι μια καταξίωση. Εσείς στα πρώτα κιόλας υποκριτικά σας βήματα συμμετείχατε με μια σπουδαία παράσταση τις «Ευμενίδες» σε σκηνοθεσία Γεωργίας Μαυραγάνη. Πως το βιώσατε;
Η Γεωργία είναι από τους σημαντικότερους ανθρώπους που συνάντησα σε αυτή τη δουλειά, αλλά και στη ζωή μου γενικότερα. Υπήρξε επίσης δασκάλα μου και δούλεψα μαζί της και στην πρώτη μου δουλειά μετά την σχολή, στον Τυχερό στρατιώτη. Πάντα της είχα μία ακραία εμπιστοσύνη και ίσως λόγω αυτού δεν βίωσα ποτέ αυτό το ιδιαίτερο βάρος ή άγχος της Επιδαύρου. Είχα πολύ ασφάλεια-πραγματικά πολύ – και συγκεκριμένο στόχο. Μου άρεσε πολύ αυτή η δουλειά. Ναι… φυσικά… Ένιωσα εκτόξευση εκείνη την στιγμή… ένιωσα μια μεταφυσική χαρά, κατι αλλόκοτο. Είναι σίγουρα ο τόπος… Αλλά νομίζω πως αυτό οφειλόταν περισσότερο σε κάτι συνολικό που είχε δημιουργηθεί. Στις Ευμενίδες κάτι είχε συμβεί. Και αυτό είναι το πιο όμορφο πράγμα σε αυτή την δουλειά.
Ένας καινούργιος τόπος πολιτισμού σηκώνει αυλαία. Το θέατρο Προσκήνιο. Μια κομβική θα στιγμή θα έλεγα, εν μέσω πανδημίας. Το κοινό είναι έτοιμο να υποστηρίξει μια εναλλακτική πρόταση;
Πιστεύω πως το κοινό είναι πάντα έτοιμο να υποστηρίξει οτιδήποτε εμπεριέχει ειλικρίνεια, αλήθεια και πρόθεση για επικοινωνία-ουσιαστική. Θεωρώ ότι το προσκήνιο λόγω του Δημήτρη (Καραντζά) είναι ένα τέτοιο παράδειγμα σε αυτήν την κομβική στιγμή, όπως λέτε. Και δεν την θεωρώ κομβική στιγμή μόνο λόγω της πανδημίας.
Τι σημαίνει για εσάς θέατρο;
Είναι ο τρόπος μου να την παλέψω σχετικά με το ανυπόφορο “εκεί έξω”.
Info: «Φαίδρα», κάθε Τετάρτη στις 20:00, Πέμπτη & Παρασκευή στις 21:00, Σάββατο στις 17:00 και στις 21:00, Κυριακή στις 19:00 στο Θέατρο Προσκήνιο (Καπνοκοπτηρίου 8, Αθήνα/21 0825 6838) Εισιτήρια στο www.viva.gr.
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instagram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
