Η Νοέλ Μπάξερ γεννήθηκε στην Αθήνα από Βρετανό πατέρα και Ελληνίδα μητέρα. Τα παιδικά της χρόνια τα έζησε στην Καβάλα. Σπούδασε στην Ελλάδα (Ελληνική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων) και στην Αγγλία (μεταπτυχιακές σπουδές στην Αρχαιολογία). Εργάστηκε στη διαφήμιση και, μετά, ως υπεύθυνη επικοινωνίας και δημοσίων σχέσεων σε ελληνικές επιχειρήσεις. Αρθρογραφεί σε περιοδικά και εφημερίδες.
Κα Μπάξερ, ξαναδιαβάζω το βιβλίο σας «Από δρυ παλιά κι από πέτρα» χρόνια μετά με το ίδιο ενδιαφέρον. Συνεχίζει να με συγκινεί. Πώς προέκυψε όμως η «επιστροφή» του; Ο εορτασμός των 100 χρόνων από τη Σμύρνη ήταν μία από τις αφορμές;
Χαίρομαι που το βρίσκετε εξίσου ενδιαφέρον τότε και τώρα. Η ιστορία της οικογένειας του βιβλίου προχωράει παράλληλα με την ελληνική ιστορία του 20ού αιώνα, όπως συνέβη με όλες τις προσφυγικές οικογένειες, κι αυτό αληθινά δεν παλιώνει.
Η επέτειος των 100 χρόνων είναι μια χρονιά, ενώ για μένα η χαμένη Σμύρνη είναι εκατό χρονιές. Τις μετρώ χρόνο προς χρόνο. Το 2023 θα είναι το εκατοστό πρώτο, και για μένα, την απόγονο και ιστορικό, θα είναι εξίσου σημαντική χρονιά όσο η φετινή. Αυτό απαντάει, θαρρώ, ότι η έκδοση του «Από δρυ παλιά κι από πέτρα» δεν ακολούθησε την επέτειο, αλλά συνέπεσε.
Το δεύτερο μέρος της διλογίας, «Η επιστροφή της Πηνελόπης», κυκλοφόρησε το 2021, ακριβώς γιατί δεν αναζήτησα την επέτειο. Οι αναγνώστες φυσικά αμέσως το συνέδεσαν με το «Από δρυ παλιά κι από πέτρα», όσοι το είχαν διαβάσει το 2008 που κυκλοφόρησε και στα κατοπινά χρόνια. Στην «Επιστροφή» της εγγονής στη Σμύρνη, 99 χρόνια μετά την Καταστροφή , υπάρχουν ήρωες της «Δρυ» και η συνέχεια ιστοριών που είχαν ξεκινήσει στο πρώτο βιβλίο. Ολοφάνερο συνδετικό ρόλο έπαιξαν, επίσης, τα εμβόλιμα αποσπάσματα από την Οδύσσεια καθώς και οι εμβόλιμοι χείμαρροι ψυχής -ας τους χαρακτηρίσουμε έτσι- που ξεχωρίζουν από την κύρια αφήγηση λόγω της πλάγιας γραφής. Ειδικά οι αναγνώστες του «Η επιστροφή της Πηνελόπης» που δεν είχαν προλάβει το «Από δρυ παλιά κι από πέτρα» επειδή είναι νεότεροι, ζητούσαν να μάθουν για τη γιαγιά Πηνελόπη, για τη ζωή της οικογένειας στη λαμπρή Σμύρνη και για τα πρώτα χρόνια της Αθήνας. Αυτό το αίτημα ήταν που έκανε το μυθιστόρημα να επιστρέψει στα βιβλιοπωλεία φέτος.
Θα ήθελα να διευκρινίσω όμως ότι το παραπάνω αφορά μόνο τη λογοτεχνική συμπεριφορά μου. Γιατί ως ιστορικός της Σμύρνης κι ερευνήτρια συμμετέχω ενεργά, και με δημοσιεύσεις, στη δημόσια συζήτηση που διεξάγεται φέτος. Κάθε επέτειος είναι μια ευκαιρία να επικεντρωθούμε και να επανεξετάσουμε ένα θέμα, να συσκεφθούμε οργανωμένα, και φροντίσαμε όλοι τούτη να μην πάει χαμένη.
Στο βιβλιοπωλείο τον εν δυνάμει αναγνώστη κεντρίζουν όμως και οι φωτογραφίες αρχείου του εξωφύλλου. Σαν να ζωντανεύουν εκείνοι οι άνθρωποι;
Σε μια οικογένεια συνηθίζουμε να αναζητούμε τα πρόσωπά τους, ιδιαίτερα όταν γνωρίζουμε τόσα πράγματα για τη ζωή τους, ακόμα και τις μειλίχιες σκέψεις τους. Η ζωή της οικογένειας Σάρεϊ στο μυθιστόρημα έχει καταγραφεί λεπτομερώς κι ήταν κατά κάποιον τρόπο ελλιπές να λείπει τελείως η εικόνα τους. Από την άλλη όμως δεν ήθελα και να το συγκεκριμενοποιήσω σε βαθμό που να δώσω στους ήρωες ταυτότητα. Επιλέχτηκαν, λοιπόν, φωτογραφίες που ταιριάζουν με το ύφος των πρωταγωνιστών του μυθιστορήματος και με την εποχή τους. Ασφαλώς δεν είναι οι άνθρωποι που απεικονίζονται στις φωτογραφίες του εξωφύλλου! Κάθε αναγνώστης βάζει στον ήρωα του βιβλίου που διαβάζει τη μορφή που φαντάζεται, όπως τον φαντάζεται, κι αυτό ισχύει για κάθε βιβλίο. Είναι η πολύτιμη και ουσιαστική συμμετοχή του αναγνώστη αυτή.
Η ιστορία σας ξεκινάει από το Αϊδίνι και τη Σμύρνη, συνεχίζεται στην Κερύνεια, στην Αθήνα, φτάνει στις Ινδίες… Με πρωταγωνίστρια την Πηνελόπη, από το βιβλίο σας περνούν στο φόντο οι χαμένες πατρίδες. Πόση έρευνα χρειάστηκε για να στήσετε το στόρι;
Πάρα πάρα πολλή έρευνα. Θα πρέπει να υπολογίσετε πως ποτέ δεν είναι μόνο αυτή που παρουσιάζεται στο βιβλίο. Η ατμόσφαιρα της εποχής, το σωστό στήσιμο των ηρώων στο ιστορικό σκηνικό, οι αληθοφανείς διάλογοι, αυτά προϋποθέτουν γερή γνώση. Όμως κατ’ εμέ δεν είναι μόνο ποσοτικό το θέμα, πόσα βιβλία και πόσο χρόνο, αλλά ποιοτικό.. Στο «Από δρυ παλιά κι από πέτρα» που καλύπτει χρονικά σχεδόν όλον τον πολύπαθο προηγούμενο αιώνα, ενώ αντικειμενικά η έρευνα ήταν αφάνταστα εκτενής, ειλικρινά δεν ήταν κουραστική. Γιατί κάθε φορά που ανασύρει κάποιος μέσα από το πελώριο καλάθι της Ιστορίας με τις φύρδην μίγδην πληροφορίες κάτι καινούργιο για μας σήμερα, που κάποτε ήταν ωραίο, ή κι άσχημο -δεν πειράζει-, είναι ξεχωριστή εμπειρία. Δυνατή στιγμή. Κι αν ψαχουλεύοντάς το διαπιστώσει αυτός ο τυχερός κάποιος ότι σετάρεται με άλλο σκόρπιο κομματάκι ιστορίας, ε, εκεί πια επικρατεί ενθουσιασμός!
Ξεκίνησα την έρευνα της Σμύρνης, ούτε που θυμάμαι πια πόσα χρόνια ακριβώς, ψάχνοντας το οικογενειακό σμυρναίικο παρελθόν μου. Διαρκώς άνοιγε το πεδίο σαν να ξεχειλώνει, και διευρυνόταν η έρευνα. Δεν ξέρω να σας πω πόσο μακρύ δρόμο έχω ακόμη, όμως διαισθάνομαι πως δεν πλησιάζω στο τέλος. Μεταξύ μας, δεν πρόκειται για διαίσθηση αλλά για ελπίδα.
Θα ήθελα να αναφερθώ και στην Ινδία, που έχει μια μικρή παρουσία στο μυθιστόρημα. Έπειτα από σκέψη, επέλεξα να αναφερθώ σε αυτό το κομμάτι της οικογενειακής μου ιστορίας, γιατί είναι άγνωστη ιστορική σελίδα και θα έπρεπε, έκρινα, να προστεθεί στο βιβλίο του ελληνικού Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Πόσοι πριν κυκλοφορήσει το «Από δρυ παλιά κι από πέτρα» γνώριζαν πως οι Αθηναίοι Βρετανοί μεταφέρθηκαν στην Ινδία και πέρασαν τον πόλεμο σε προσφυγικούς καταυλισμούς, σε σκληρές συνθήκες;
Διαβάζοντας τα μυθιστορήματά σας διακρίνω κάποια κοινά στοιχεία: την επιστροφή, τη νοσταλγία;
Είναι εξαιρετικά εύστοχο αυτό και σας συγχαίρω για τη διεισδυτική ματιά σας! Θα σας μιλήσω ειλικρινά πως μόλις πριν από λίγους μήνες το πρωτάκουσα από τη φίλη μου συγγραφέα Ελένη Τσαμαδού, που με ξέρει απ’ έξω κι ανακατωτά. Με άφησε αποσβολωμένη, μου πήρε αρκετές στιγμές για να συνειδητοποιήσω πόσο αλήθεια είναι! Η επιστροφή. Όχι τόσο η νοσταλγία. Δεν αγαπώ όλο το παρελθόν. Έχει ασχήμια. Μπόλικες κακές μνήμες. Επιστρέφω στο παρελθόν για να το τακτοποιήσω, παρά για να το ξαναζήσω. Είμαι άνθρωπος της τάξης και του δικαίου, δεν μπορώ όμως να πω πως το κάνω μόνο γι’ αυτό. Προέχει η γνώση, η οποία όπως όλοι ξέρουμε ουδέποτε ολοκληρώνεται. Με ενδιαφέρουν ιδιαίτερα οι άγνωστες πτυχές των γνωστών γεγονότων
Να σχολιάσω ακόμα ότι τα έργα σας έχουν και κάτι από τον μαγικό ρεαλισμό των Λατινοαμερικάνων μεγάλων. Τους αγαπάτε τους απίθανους αυτούς παραμυθάδες;
Τους λάτρεψα ως νεαρή αναγνώστρια και τους κρατώ με τον νοσταλγικό δεσμό με τον οποίο φυλάμε στη ζωή μας ανθρώπους κι ιστορίες που αγαπήσαμε σε νεότερη ηλικία. Ο μαγικός ρεαλισμός δεν έχει την υπερβολή του υπερρεαλισμού που δείχνει τη ζωή με σκληρό φως και σε ενοχλεί στα μάτια. Ο ρεαλισμός της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας είναι κέντημα. Γυρνάς τη σελίδα ανυποψίαστος ως αναγνώστης, ανυποψίαστος γιατί ως εκείνη τη γραμμή παρακολουθείς μια προσγειωμένη αφήγηση, και βρίσκεσαι έξαφνα να ίπτασαι! Εάν αναγνώστες μου έχουν οδηγηθεί με κείμενά μου σε αυτήν την υπέροχη κατάσταση, χαίρομαι πραγματικά.
Μια ηρωίδα σας προχωρημένη για την εποχή της, η μαντάμ Σιμόν, μαθαίνει τις νεαρές μαθήτριες εκτός από γαλλικά να αγαπούν τα ρομαντικά βιβλία. Εσάς ποια μυθιστορήματα σας άγγιξαν σε νεανική ηλικία, ποιοι συγγραφείς;
Ξεκίνησα την αναγνωστική διαδρομή μου με βιβλία που υπήρχαν στο σπίτι. Οι γονείς μου διέθεταν πλούσια βιβλιοθήκη, ο καθένας με τα βιβλία του. Ως παιδί δεν αγαπούσα τα βιβλία, γιατί η τιμωρία μου ήταν να τα ξεσκονίζω. Έτσι όμως αναγκαστικά τα ξεφύλλιζα, κι έμαθαν τα δάχτυλά μου την αίσθηση του χαρτιού και της δεμένης ράχης. Πρώτα έμαθα να φυλλορροώ με το ξεσκονόπανο. Η μητέρα μου, που της ανήκαν τα ελληνικά βιβλία της βιβλιοθήκης, είχε τη συνήθεια όποιο βιβλίο τής άρεσε να το αποκαλεί κλασικό. Μπορεί να μην είναι τελείως αληθινό αυτό, αλλά αυτή ήταν η εντύπωσή μου, οπότε είναι αλήθεια! «Διάβασε αυτό, είναι κλασικό» με προέτρεπε, κι η απογοήτευσή της ήταν μεγάλη όταν το εγκατέλειπα στη μέση. Η απογοήτευση του γονέα έφτανε σε μένα ως απόρριψη. Δεν ήμουν αρκετά καλή για τα βιβλία εγώ; Και τότε, ευτυχώς Παναγία μου, μου έδωσε να διαβάσω ένα «κλασικό βιβλίο» του Καραγάτση και μπήκε στη ζωή μου ο θαυμάσιος αυτός συγγραφέας. Κλασικός, αυτός μάλιστα!
Βρήκα εύκολα τον εαυτό μου ως νεαρή αναγνώστρια στη συνέχεια. Γρήγορα διαμόρφωσα προσωπικά κριτήρια. Ένιωσα αναγνωστική ικανοποίηση με τα μυθιστορήματα του Καραγάτση κι ήξερα τι έψαχνα στο εξής. Έγινα ερωμένη των μυθιστορημάτων. Ταξίδευα παντού γι’ αυτήν την ικανοποίηση. Αγγλική λογοτεχνία, γαλλική, αμερικάνικη… Σπασμωδικά, ό,τι έπεφτε στα χέρια μου. Από τους ξένους, αναπολώ τον Στάινμπεκ με τις κορυφώσεις του και τον βαθύ ανθρωπισμό. Δεν διάβαζα με σύστημα. Έρεα. Έκλεινα τον Στάινμπεκ κι έπιανα τον Ταχτσή. Και μετά τον Μαρκές. Μετακινιόμουν με το ρεύμα του αέρα.
Ύστερα, στα φοιτητικά μου χρόνια, κλασική περίοδος προσωπικής αναζήτησης, προτιμούσα κείμενα που δεκαπέντε σελίδες δεν έφταναν για να αναλυθεί ένα συναίσθημα. Η μητέρα-αναγνώστρια κλασικών έφριττε, αλλά είχα χειραφετηθεί.
Καταλαβαίνετε τώρα γιατί υπάρχει η ηρωίδα Σιμόν στο «Από δρυ παλιά κι από πέτρα». Η Πηνελόπη μου δεν θα μπορούσε να ήταν μια γυναίκα ξένη στον κόσμο των βιβλίων. Θα έπρεπε από κάπου να ξεκινήσει. Κάποιος να την ξεκινήσει, για να ακριβολογήσω.
Info: To βιβλίο Από δρυ παλιά κι από πέτρα κυκλοφορεί από το Μεταίχμιο
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
