Ηθοποιός, σκηνοθέτης και ένας από τους πιο επιδραστικούς καλλιτέχνες της γενιάς του. Ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος αυτόν τον καιρό μοιράζει τον χρόνο του στις Βάκχες του Ευριπίδη, στα γυρίσματα για τις Άγριες Μέλισσες και στις πρόβες για δυο έργα που θα μας απασχολήσουν ιδιαίτερα τον προσεχή χειμώνα. Το σημαντικότερο με τον συγκεκριμένο ηθοποιό είναι ότι δεν διστάζει ούτε να τσαλακωθεί ούτε να ρισκάρει και αυτό φαίνεται από τις επιλογές του, περισσότερο από ότι πιστεύει ο ίδιος για τον εαυτό του. Κλείνοντας, την συνέντευξη μας αυτό που κράτησα ήταν η αγωνία του για να μην χαθεί τίποτα από όσα κερδίσαμε την χρονιά που προηγήθηκε και κυρίως την επιθυμία του για εσωτερική επαγρύπνηση.
Το φετινό καλοκαίρι σας βρίσκει να συμπρωταγωνιστείτε στις Βάκχες του Ευριπίδη, σε σκηνοθεσία Νικαίτης Κοντούρη. Πείτε μας δυο λόγια για την παράσταση και τον ρόλο σας;
Αυτή η παράσταση είναι μια όμορφη συγκυρία, μια πολύ όμορφη συνάντηση με ανθρώπους που εκτιμώ βαθιά σε ένα καλοκαίρι που όλοι οι θίασοι είχαμε μεγάλη αγωνία να τα καταφέρουμε και να επικοινωνήσουμε με τον κόσμο μετά από πολλούς μήνες απόστασης. Αυτό είναι νομίζω για όλους μας το πιο σημαντικό. Οι «Βάκχες» είναι, σχεδόν, τρομακτικά διαχρονικές και επιμένω σε αυτό γιατί αυτή την στιγμή συσχετίζονται απόλυτα με το τώρα, αν και δεν συμπαθώ κάθε είδους επικαιροποίηση.
Οι «Βάκχες» είναι από τα πιο αινιγματικά και σκοτεινά έργα του Ευριπίδη όπου συναντάμε μια πολύ σοβαρή αναμέτρηση του θεού Διονύσου με τον Βασιλιά Πενθέα και τους ανθρώπους της Θήβας. Ο Πενθέας είναι η αντίσταση στον θεό. Όμως, στην θέση του θεού μπορούμε να βάλουμε οποιαδήποτε δύναμη ανθρώπινη ή όχι ακόμα και την τρέλα ή τον έρωτα και γενικότερα όποια συνθήκη από τον πόλεμο μέχρι τον λοιμό, την φωτιά, τον ιό… οτιδήποτε έρθει και ανατρέψει ότι γνωρίζαμε μέχρι τώρα για την ζωή.
Κατά την γνώμη μου ο άνθρωπος θα συνομιλεί πάντα με αυτό το έργο. Είναι μια ιστορία που σου λέει, δεν σεβάστηκες αυτό που είναι πάνω από εσένα. Υπάρχει μια αντίφαση, μια αμήχανη σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό του και τη φύση. Πολλές φορές η δικαιοσύνη που έρχεται να ισορροπήσει τις καταστάσεις δεν έχει καμία αίσθηση δικαίου. Σκεφτείτε ένα ποτάμι που το μπαζώνουν και τα νερά του πνίγουν τους ανθρώπους. Σίγουρα δεν φταίει το ποτάμι για αυτό που συνέβη, σίγουρα όμως δεν φταίνε και οι άνθρωποι που πνίγηκαν. Ο Πενθέας έπαθε αυτό που του έπρεπε να πάθει, αλλά αυτό που έπαθε δεν ήταν δίκαιο για εκείνον.
Ο βασιλιάς Πενθέας νιώθει την ευθύνη να προστατεύσει τον λαό του και να εφαρμόσει τους νόμους. Η πτώση του είναι θορυβώδης και τον βρίσκει εντελώς απροετοίμαστο. Πως διαχειριστήκατε δραματουργικά αυτήν την διαδρομή;
Αυτά τα έργα έχουν μεγάλη στήριξη. Επειδή, ακριβώς περιγράφουν με πολύ αδρές και καθαρές γραμμές τις διαδρομές των ηρώων, για έμενα η εμπιστοσύνη στο ίδιο το κείμενο του Ευριπίδη ήταν ο βασικός μου τρόπος. Είναι πολύ καθαρή η γραμμή, αυτό δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση πως δεν επιδέχεται αναγνώσεων και δεν μπορεί να παιχτεί διαφορετικά. Όσοι ηθοποιοί τόσες οι ερμηνείες και όσοι σκηνοθέτες τόσες και οι προσεγγίσεις.
Στις «Βάκχες» εγώ νιώθω πως καταλαβαίνω πολύ αυτό το πρόσωπο. Η ανάγκη του ανθρώπου να στηρίξει αυτό που νομίζει σωστό στην μικρή ή και την μεγάλη ζωή του είναι από τις πιο βασικές μας ανάγκες, Εκεί είναι που φλερτάρουμε και με τον συντηρητισμό, όχι με την οπισθοδρομική έννοια, αλλά έχοντας την ανάγκη να έχουμε τον έλεγχο της ζωής μας. Ο Πενθέας δεν είναι ένας κακός βασιλιάς, ένας τύραννος, αντιθέτως είναι ένας νέος βασιλιάς που προσπαθεί να προστατέψει τον λαό του με τον τρόπο που εκείνος θεωρεί σωστό, τον τρόπο που του έμαθαν τόσα χρόνια. Ξαφνικά, βλέπει να παραδίδεται η πόλη του στην τρέλα, είναι παρανοϊκό αυτό που συμβαίνει, έχουν ανατραπεί όλες οι δικλείδες ασφαλείας του και ούτε που διανοείται πως δεν μπορεί να το ελέγξει.
Αυτό είναι ένα στοιχείο του χαρακτήρα του που με συγκινεί βαθιά. Για αυτό τον λόγο όταν παρασυρθεί πλήρως από την δύναμη αυτή που καταστέλλει πλήρως όποια δυνατότητα ελέγχου έχει ο Πενθέας θα ακολουθήσει η τραγική του συντριβή. Είναι ένα τραγικό πρόσωπο ο Πενθέας, όχι το κεντρικό, όπως, η Αγαύη που σκοτώνει το παιδί της, αλλά με τον δικό του τρόπο είναι ένας άνθρωπος που όλα όσα ήξερε δεν ισχύουν και αυτό τον οδηγεί στην τρέλα.
Γιατί ο Πενθέας φοβάται την αλλαγή; Η εξέλιξη ακόμα και η πλήρης απομυθοποίηση θεσμών και αξιών είναι κάτι που μας απειλεί; Μπορούμε να εξελιχθούμε μέσα από την ασφάλεια της μονιμότητας;
Στις «Βάκχες» δεν μιλάμε για μια απλή αλλαγή στην ουσία έχουμε να κάνουμε με μια ολοκληρωτική παράδοση του ανθρώπινου ελέγχου πάνω στην ζωή σε μια φυσική δύναμη που έρχεται να τα ανατρέψει όλα. Η αντίσταση απέναντι σε αυτή την δύναμη είναι πολύ λογικό και ανθρώπινο πράγμα. Σε πολύ μικρότερες αλλαγές διστάζουμε να αλλάξουμε πόσο, μάλλον, όταν αυτές είναι ολοκληρωτικές. Η ανάγκη μας να μπορούμε να καθορίζουμε εμείς την ζωή μας, να έχουμε τον έλεγχο είναι πολύ ανθρώπινή και παντοτινή ανάγκη θεωρώ.
Για αυτό τον λόγο οι άνθρωποι είμαστε βαθιά συντηρητικοί και δεν μιλώ κομματικά. Αν σας πουν εσάς τώρα πως όλα όσα γνωρίζατε θα αλλάξουν θα διαλυθείτε. Πρέπει να έχει κάποιος πολύ δυνατή δύναμη μέσα του και δεν ξέρω κι εγώ τι να ανασύρει για να μπορέσει να αντισταθεί. Δείτε το παράδειγμα με τον κορονοϊό, ξαφνικά η ζωή μας, αυτά που ξέραμε μέχρι τώρα άλλαξαν και όλα όσα ήρθαν δεν τα ορίζουμε εμείς. Πόσο διαταράχτηκε η ψυχολογία των ανθρώπων; Και όλο αυτό γιατί χάσαμε τις σταθερές μας.
Είστε από τους ηθοποιούς και σκηνοθέτες που έχετε δουλέψει πάνω στα αρχαίο δράμα. Κάθε χρόνο βλέπουμε παραστάσεις και αρκετές από αυτές προσεγγίζουν περισσότερο ακαδημαϊκά το αρχαίο κείμενο. Νιώθετε πως ακόμα δεν έχει γίνει το δραματουργικό άλμα; Πως δεν έχουμε ξεφύγει και ως κοινό από το «έστιν ουν τραγωδία…»
Η ανάγκη και η βαθιά μας πεποίθηση πως προστατεύουμε την παράδοση μας με το να μην τολμάμε, να μην ρισκάρουμε να γίνουμε αυθάδης απέναντι της, να την κοιτάξουμε με θάρρος και θράσος, να τολμήσουμε, σχετίζεται με την λειτουργεία του ανθρώπου που αναφέραμε πριν. Δυστυχώς, το αρχαίο δράμα είναι κομμάτι της παράδοσης μας. Μπορεί να μην το γνωρίζουμε καλά, να μην είμαστε όσο θα έπρεπε διαβασμένοι, μπορεί η πλειονότητα των Ελλήνων να μην γνωρίζει αρχαία ελληνικά άρα η σχέση με το κείμενο να είναι μέσο μετάφρασης, να μην υπάρχει επαφή με το πρωτότυπο κείμενο, οπότε, ίσως, η σχέση που νομίζουμε πως έχουμε με το αρχαίο δράμα να είναι από κεκτημένη ταχύτητα και όχι πραγματική γνώση.
Όμως, παρόλο αυτά το αρχαίο δράμα ανήκει στα ιερά και στα όσια του ελληνισμού. Αυτό δημιουργεί μια τρομερή αντίσταση και άρνηση στο να μπορέσουμε να το δούμε με καθαρή ματιά και τόλμη και να μπορέσουμε να συνομιλήσουμε μαζί του απαλλαγμένοι από οπουδήποτε ιδεοληψία ή αυτοματισμό μας κυριεύει. Φοβόμαστε μην τυχόν και διαταραχθεί ένα παραδοσιακό μας κομμάτι, σχεδόν, ιερό.
Φανταστείτε να δήλωνε κάποιος πως κοιτάζοντας τον Παρθενώνα δεν του φαίνεται και τόσο ωραίος. Όπως, θα είχε δικαίωμα να πει για οποιοδήποτε κτήριο του κόσμου, να εκφράσει τέλος πάντων την προσωπική του γνώμη. Τι θα συνέβαινε αν έλεγε ότι βρίσκει ομορφότερο ένα τζαμί από την Αγία Σοφία; Για να μην παρεξηγηθώ δεν λέω πως εμένα δεν μου φαίνεται ωραίος ο Παρθενώνας, ένα παράδειγμα έφερα, αλλά συνειδητοποιούμε τι θα γίνει;
Νομίζω πως μπορεί και να τον δέρνανε γιατί θίγει πολύ πυρηνικά θέματα που τα θεωρούμε ιερά και όσια. Είναι πολύ σημαντικό που έχουμε αυτήν την κληρονομιά αρκεί να μη μας φυλακίζει και για να συμβεί αυτό πρέπει να αλλάξει συνολικά στην κοινωνία μας ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε αυτό που εννοούμε κληρονομιά. Πρέπει να καταφέρουμε να απεγκλωβιστούμε από όσα μας δεσμεύουν, να δούμε αυτό που μας παραδόθηκε από τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς με πιο καθαρή ματιά.
Οι δημιουργοί δεσμεύονται από το κοινό; Υπάρχει η σκέψη πως δεν τολμώ να τσαλακωθώ γιατί θα συγκρουστώ με το κοινό μου;
Βεβαίως, και δεσμεύεται, όπως, δεσμευόμαστε όλοι οι άνθρωποι από την σχέση μας με την κοινωνία. Όλοι μας είμαστε δέσμιοι. Δεν θεωρώ πως οι άνθρωποι είμαστε ελεύθεροι να κάνουμε αυτό που θέλουμε. Μάλλον, να το πω ακόμα πιο βαθιά δεν ξέρουμε καν τι είναι αυτό που θέλουμε να κάνουμε. Υπάρχει μια πολύ προσωπική μάχη που πρέπει να δώσει ένας άνθρωπος με την ζωή του για να νιώσει ελεύθερος σε σχέση με τον περίγυρο του.
Και ο καλλιτέχνης, λοιπόν, ως ένας άνθρωπος που ανήκει μέσα σε μια κοινωνία, ακόμα κι όταν γίνεται προκλητικός σε σχέση με αυτό γίνεται προκλητικός, στην ουσία παραμένει δέσμιος μιας κοινωνικής σύμβασης που αφορά και το κοινό. Εκτός, από λίγους ανθρώπους που δεν τους επηρεάζει, δεν τους αφορά η σχέση με το κοινό. Αυτό θέλει πολύ μεγάλα… βάλτε ότι λέξη θέλετε για να το πετύχεις αυτό.
Μετά από πολύ καιρό επιστρέφετε στην μικρή οθόνη και σε μια παραγωγή που έχει αγαπηθεί πολύ από τον κόσμο. Ποιος θα είναι ο ρόλος σας στις «Άγριες Μέλισσες»;
Ο ρόλος μου είναι ο Πέτρος Ιορδανίδης, εκδότης μιας εφημερίδας της Θεσσαλίας, ο οποίος με έναν τρόπο θα εμπλακεί σε όλο αυτό που λέγεται αντίσταση στα χρόνια της χούντας. Επίσης, με κάποιον τρόπο θα συσχετιστεί με την Ασημίνα και η ιστορία του θα γίνει και ιστορία τους. Μέσα από εκείνην τον συναντούμε και επηρεάζεται και η δική του η ζωή και η δική της κι όλο αυτό στο σκοτεινό περιβάλλον της επταετίας.
Από Οκτώβριο θα ανέβει στο Νέο Θέατρο Κατερίνας Βασιλάκου «Η μηχανή του Τούρινγκ», του Benoit Soles σε σκηνοθεσία δική σας. Τι είναι αυτό που σας κέρδισε σε αυτό το έργο;
Πολλά, αλλά νομίζω πως η ιστορία του Άλαν Τούρινγκ για όσους δεν την γνωρίζουν είναι μια πραγματικά καθηλωτική ιστορία. Έχουμε να κάνουμε με έναν άνθρωπο που είναι στα όρια της ιδιοφυίας, ο οποίος καθόρισε την σύγχρονη ιστορία και με έναν τρόπο θεωρείτε και πατέρας της τεχνικής νοημοσύνης και των υπολογιστών. Είναι ο άνθρωπος που έσπασε τον κώδικα τον ναζί και με αυτόν τον τρόπο υπολογίζεται πως τελείωσε ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος δύο χρόνια νωρίτερα από ότι θα τελείωνε και σώθηκαν εκατομμύρια ανθρώπων.
Ο ίδιος αν και ήρωας βρέθηκε εκτεθειμένος διότι η προσωπική του ζωή δεν ήταν αποδεκτή. Κατηγορήθηκε και καταδικάστηκε εξαιτίας της ομοφυλοφιλίας του σε μια θεραπεία, γιατί αυτήν ήταν η τιμωρία, φυλακή ή ορμονοθεραπεία για να λυτρωθεί από την αρρώστια, όπως αντιμετώπιζαν την ομοφυλοφιλία τότε. Σε αυτό το σημείο με άγγιξε πολύ η ιστορία του. Εν έτει 1954 ένας άνθρωπος υποχρεώνεται σε ορμονοθεραπεία για να πάψει να είναι αυτός που επιθυμεί να είναι μου φαίνεται, πραγματικά, τρομακτικό.
Δεν είναι μια παράσταση που θα μιλάει στοχευμένα για την σεξουαλική διαφορετικότητα, όμως όταν ένας άνθρωπος φτάνει στο σημείο να ασφυκτιά επειδή πρέπει να γίνει κάποιος άλλος από αυτό που είναι και τελικά εγκαταλείπει την ζωή, γιατί δεν τον ενδιαφέρει να ζει ως κάποιος άλλος είναι κάτι που με αφορά πολύ προσωπικά.
Πως προέκυψε η συνεργασία σας με το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά και την σκηνοθεσία του «Amadeus» του Πίτερ Σάφερ;
Η ιστορία ολόκληρη της εμπλοκής μου με την σκηνοθεσία είναι κάτι που, σχεδόν, δεν το επέλεξα, με διάλεξε. Είναι σαν να με συνάντησαν τα ίδια τα έργα. Έτσι, σε μια κουβέντα, πολύ αφηρημένα, με συνάντησε η ιδέα του «Amadeus». Δεν ξύπνησα ένα πρωί και είπα πως θέλω να κάνω το «Amadeus», είτε το «Η μηχανή του Τούρινγκ» ή το «Master Class».
Θέλω να πω είναι πράγματα που μου τα φέρνει η ζωή κι όταν ασχολήθηκα με το συγκεκριμένο έργο συνάντησα κάτι που θα χρειαζόμασταν πολύ χρόνο να σας μιλήσω για αυτό. Σχετίζεται πάλι με ένα εντελώς δικό μου κομμάτι, όπως, για να είμαι ειλικρινής με τα περισσότερα πράγματα που ασχολούμαι.
Η αναμέτρηση με τον εαυτό μου είναι κάτι που με ενδιαφέρει περισσότερο από όλα κι αν θέλετε είναι μια πολιτική στάση που βρίσκω να έχει νόημα. Το πως κάποιος αναμετριέται με το σκοτάδι του, με τον εμφύλιο μέσα του… πάντα με το μέσα του. Είναι εμμονική η ανάγκη να συμφιλιωθώ με το μέσα μου. Πως καταφέρνει κανείς να ζήσει με τον εαυτό του και πως συνομιλεί με το σκοτάδι και το φως του.
Είναι μια ιστορία που με γοητεύει πάρα πολύ. Θα ανέβει τον Φεβρουάριο και θα δούμε τους Νίκο Ψαρρά, τον Γιάννη Νιάρο και την Μαίρη Μηνά παρέα με μια πολύ ιδιαίτερη ορχήστρα επί σκηνής στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.
Επόμενες παραστάσεις:
Τετάρτη 1 Σεπτεμβρίου | Βριλήσσια | Νταμάρι Βριλησσίων
Πέμπτη 2 Σεπτεμβρίου | Ηλιούπολη | Δημοτικό θέατρο “Δ.Κιντής”
Σάββατο 4 Σεπτεμβρίου | Πάτρα | Ρωμαικό Ωδείο
Τετάρτη 8 Σεπτεμβρίου | Πειραιάς | Βεάκειο Αμφιθέατρο
Πέμπτη 9 Σεπτεμβρίου | Θέατρο Βράχων “Μελίνα Μερκούρη”
Σάββατο 11 Σεπτεμβρίου | Παπάγος | Κηποθέατρο Παπάγου
Προμηθευτείτε τα εισιτήρια σας από τη www.viva.gr