Με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του Πάνου Δημάκη «Βερβενιώτικο Ιδίωμα» συνομιλήσαμε μαζί του για τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας, την αναγκαιότητα διάσωσης, αλλά και εξέλιξης της. Μέσα από έρευνα ετών σύλλεξε όλο τον λεκτικό θησαυρό της ιδιαίτερης πατρίδας του με σεβασμό στην κληρονομιά της. Παράλληλα, μας αποκάλυψε το επόμενο συγγραφικό του εγχείρημα, ένα «διαφορετικό» αστυνομικό μυθιστόρημα, καθώς και ένα νέο ετυμολογικό λεξικό της αγγλικής γλώσσας, που μόλις ολοκλήρωσε.
Από την Κάπα Εκδοτική έχει κυκλοφορήσει το πρώτο σας βιβλίο, με τίτλο «Το Βερβενιώτικο Ιδίωμα». Μια προσπάθεια συγκέντρωσης λέξεων, 2.700 αν δεν κάνω λάθος, που συναντάμε στην παράδοση των Βερβένων Αρκαδίας. Πείτε μας δυο λόγια για το έργο σας.
Ημερολάσι, ανακλαδίζομαι, λαγκοδέρνω, κοκόροβο, μισίνα, συμπάω: όλες αυτές οι λέξεις ακούγονται ακαταλαβίστικες για τους περισσότερους, όμως κάποτε βρίσκονταν καθημερινά στα στόματα πολλών ανθρώπων και τώρα επιβιώνουν μόνο σε αυτά κάποιων μεγαλυτέρων. Πολλές από αυτές χάνονται στα βάθη των αιώνων αλλά τώρα πεθαίνουν με γοργούς ρυθμούς. Εγώ από μικρός μαγευόμουν από αυτές τις λέξεις κι έτσι αποφάσισα να καταγράψω αυτές που χρησιμοποιούσαν στο ορεινό χωριό μου, τα Βέρβενα, σε υψόμετρο 1160μ μέσα στον Πάρνωνα. Ήθελα να διασώσω ό,τι μπορούσα για τις επόμενες γενιές. Ο αγώνας ίσως είναι μάταιος γιατί στα επόμενα χρόνια θα χαθούν κι αυτοί που τις ξεστομίζουν ακόμα, όμως τουλάχιστον θα επιζούν σε αυτό το καλαίσθητο, θεωρώ, βιβλίο που αποτελεί πηγή πληροφοριών για την ιστορία, λαογραφία και, γενικότερα, την παράδοση της ευρύτερης Πελοποννήσου, μιας και τα Βέρβενα είναι στο κέντρο της.
Η καταγωγή σας είναι από την Κυνουρία. Κάτι που σίγουρα έπαιξε και συναισθηματικό ρόλο στην πόνημα σας. Τι αντιδράσεις είχατε από το περιβάλλον σας; Νιώσατε διπλή ευθύνη για την πραγμάτωση του;
Το περιβάλλον μου πάντοτε υποστήριζε έμπρακτα την προσπάθειά μου, μιας και τα πρώτα άτομα στα οποία στράφηκα για να εξακριβώσω ποιες λέξεις χρησιμοποιούνταν ή ακόμα χρησιμοποιούνται από τους μεγαλύτερους ήταν συγγενείς μου, όπως η μητέρα μου και η γιαγιά μου. Όσο για την ευθύνη, ήταν μεγάλη αλλά την εξισορρόπησε η χαρά για αυτό που έκανα, μιας και το είχα στο μυαλό μου σχεδόν είκοσι χρόνια, και η ικανοποίηση να αφήσω κάτι στον τόπο μου ως παρακαταθήκη.
Ζούμε σε μια εποχή που η ελληνική γλώσσα περιορίζεται δίνοντας την θέση της στα greeklish, ειδικά μετά την εξοικείωση του διαδικτύου, με αποτέλεσμα τα νέα παιδιά να στερούνται τον πλούτο της. Ποιοι κίνδυνοι ελλοχεύουν από αυτήν την διαπίστωση;
Για μένα η γλώσσα είναι ένα ποτάμι που κυλάει αέναα και στο διάβα του κάποιες λέξεις χάνονται σε παραπόταμους και λιμνάζοντας χάνονται ή που εμπλουτίζεται από νέα γλωσσικά ύδατα. Αυτό συνέβαινε πάντα και θα συνεχίσει να συμβαίνει. Όμως, παρότι η υποχώρηση των εθνικών γλωσσών απέναντι στην επέλαση της αγγλικής είναι παγκόσμιο φαινόμενο, με την παγκοσμιοποίηση να ευθύνεται ολοένα και περισσότερο, θα έλεγα ότι στην περίπτωση της γλώσσας μας, είναι, ας μου συγχωρεθεί η έκφραση, αμαρτία να συμβαίνει αυτό. Ο πλούτος της ελληνικής είναι τεράστιος και αυτό επιτείνει την καταστροφή που συμβαίνει. Οφείλουμε να διδάξουμε τους νέους πόσο σημαντική είναι η γλώσσα τους, όχι όμως με εθνικιστικές φανφάρες και διαπιστώσεις αλλά με το να τους δείξουμε απτά και με απλό τρόπο πώς μπορούν να χρησιμοποιούν τον λόγο προς όφελός τους, για να γίνουν πιο ολοκληρωμένοι άνθρωποι.
Το ελληνικό σχολείο ή αν προτιμάτε οι κατευθύνσεις που προτείνει το Υπουργείο Παιδείας βοηθάνε την διάδοση της ελληνικής γλώσσας; Έχω την εντύπωση πως υπάρχει μια «έκπτωση» στον τρόπο διδασκαλίας της, χωρίς αυτό να βαραίνει κατά ανάγκη τους εκπαιδευτικούς.
Εδώ νομίζω ταιριάζει αυτό που είπα και παραπάνω. Ένα συγκριτικό πλεονέκτημα της ελληνικής γλώσσας σε σχέση με πολλές άλλες είναι η ικανότητά της να μπορεί να εκφράζει τις λεπτότερες έννοιες και συναισθηματικές πτυχές. Κατά τη γνώμη μου, θα έπρεπε να εισαχθούν περισσότερο στον τρόπο διδασκαλίας οι λέξεις ως λέξεις, με ετυμολογία και πολλά παραδείγματα, ώστε οι μαθητές να μην εστιάζουν στείρα μόνο στη γραμματική και το συντακτικό, αλλά να εμπλουτίζουν το λόγο τους και κυρίως τη σκέψη τους. Η γλώσσα είναι δύναμη. Αλλά είναι και αρετή. Αυτό πρέπει να τονιστεί νομίζω. Επίσης, πρέπει να καταπολεμηθεί στο σχολείο η τάση να κοροϊδεύουμε τις διαλέκτους και ο καλύτερος τρόπος να το πετύχουμε αυτό είναι με το να δείξουμε ότι πολλές από τις λέξεις, όπως και στο βερβενιώτικο ιδίωμα, είναι πανάρχαιες και εκφράζουν έννοιες που η κοινή Ελληνική δεν μπορεί να εκφράσει. Για να γίνει όμως αυτο, πρέπει οι σπουδές των εκπαιδευτικών να στραφούν και προς αυτήν την κατεύθυνση, ώστε εκείνοι να μπορούν να διδάξουν αποτελεσματικά.
Τι σημαίνει να συγγράφεις στην Ελλάδα της κρίσης; Πόσο δύσκολο και ανέφικτο είναι να βρει τον δρόμο του ένας νέος συγγραφέας;
Πιστεύω ότι το να συγγράφεις, σε περιόδους κρίσης ή μη, είναι η εσώτερη ανάγκη να εκφραστείς και να προσφέρεις. Μια κρίση μπορεί να λειτουργήσει ανασχετικά σε κάποιους, για μένα όμως ήταν και είναι κινητήριος μοχλός δημιουργίας. Υποθέτω ότι είναι δύσκολο να βρεις τον δρόμο σου και σύντομα θα το μάθω ο ίδιος, μιας και μόλις ολοκλήρωσα ένα μυθιστόρημα. Όμως, ήμουν πολύ τυχερός στα πρώτα βήματα να έχω τη συμπαράσταση και βοήθεια του καλού μου φίλου και συνεργάτη Νίκου Μαθιουδάκη, καθώς και την αμέριστη υποστήριξη του Θοδωρή Κουλεδάκη στην Κάπα Εκδοτική, που πίστεψαν πολύ στο λεξικό.
Κ. Δημάκη, είστε ένας σύγχρονος άνθρωπος, με σπουδές στην αγγλική φιλολογία, πολύγλωσσος, αν δεν κάνω λάθος ομιλείτε οκτώ γλώσσες, και παρά το νεαρό της ηλικίας σας αγαπάτε την παράδοση και τα ήθη και έθιμα του τόπου μας. Πόσο σημαντικό είναι τα νέα παιδιά να γνωρίσουν την κληρονομιά τους;
Κακά τα ψέματα, η παράδοση και η κληρονομιά μιας χώρας είναι αυτό που τη στηρίζει και της δίνει μια μοναδική ταυτότητα. Η παγκοσμιοποίηση έχει τα καλά της, όπως η τεχνολογία και η ανταλλαγή ιδεών και αντιλήψεων, όμως βαθμιαία επιφέρει τέτοια πολιτισμική αλλοίωση που σε κάποια χρόνια ίσως να μην υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των λαών. Αυτή η συνειδητή πολλές φορές απεμπόληση της ταυτότητάς μας μπορεί να οδηγήσει σε ένα κενό. Χάνουμε λοιπόν το στοιχείο που μπορεί να διαφοροποιεί όχι μόνο ένα λαό από τους άλλους, αλλά και τα ίδια άτομα, τα οποία έτσι μένουν μετέωρα. Η γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμα, οι χοροί, τα παλιά αντικείμενα, όλα αυτά είναι μια κλωστή που μας ενώνει με το παρελθόν μας και μας δίνει κουράγιο και ώθηση για το μέλλον.
Στα σχέδια σας είναι να προσεγγίσετε και άλλες περιοχές της Ελλάδας και να ασχοληθείτε με τις αντίστοιχες ντοπιολαλιές;
Αυτός είναι ο σκοπός μου. Αρχικά θα ήθελα να επικεντρωθώ στην Πελοπόννησο, που έχει ένα πλούσιο ιδίωμα που δεν έχει αναλυθεί σε βάθος. Για παράδειγμα, στην έρευνα για το χωριό μου, συνάντησα πολλές λέξεις που σχετίζονταν με την αλιεία ή που είχαν βενετσιάνικη προέλευση, όμως δεν τις χρησιμοποίησα γιατί στα βουνά μας δεν τις έλεγαν. Συνεπώς, η Πελοπόννησος κρύβει πολλούς θησαυρούς ακόμη που δεν έχουν ξεθαφτεί για να τεκμηριωθούν.
Έχετε ασχοληθεί και με τις μεταφράσεις. Ξεχωρίζουμε το μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη «Καπετάν Μιχάλης» όπου το μεταφράσατε στην αγγλική και μάλιστα, σε πρώτη παγκόσμια μετάφραση μετά την αρχική του 1955. Πως προέκυψε αυτή η συνεργασία;
Εργάστηκα στις Εκδόσεις Καζαντζάκη ως φιλόλογος και επιμελητής για δύο χρόνια κι εκεί είχα τη μεγάλη ευτυχία να μεταφράσω τον αγαπημένο μου συγγραφέα από τότε που ήμουν έφηβος. Η αγγλική μετάφραση του 1955 είχε γίνει από τα γαλλικά και έκτοτε παραμένει δυστυχώς η ίδια. Είχε πολλές αβλεψίες και λάθη και η λογοκρισία της εποχής είχε κόψει 62 ολόκληρες σελίδες από τις 541 σελίδες του βιβλίου! Η μετάφραση του έργου αυτού ήταν ένα υπέροχο ταξίδι, γιατί εκτός από την αγάπη μου στον Καζαντζάκη, αναμετρήθηκα με τις λέξεις του και έκανα τα πάντα ώστε να τις αποδώσω όσο καλύτερα μπορούσα. Εννοείται ότι η αγάπη μου για τις διαλεκτικές λέξεις με βοήθησε πολύ στο έργο μου. Προς το παρόν αναμένω να εκδοθεί, κάτι που δεν έχει πραγματοποιηθεί ακόμα.
Ποια είναι τα επόμενα σχέδια σας; Υπάρχει κάτι που έχετε ήδη ξεκινήσει να γράφετε;
Μόλις ολοκλήρωσα ένα άλλο λεξικό, ένα ολωσδιόλου διαφορετικό εγχείρημα όμως. Αυτό είναι ένα ετυμολογικό λεξικό της αγγλικής με ασκήσεις, που απευθύνεται σε αυτούς που θέλουν να μάθουν λεξιλόγιο μέσω των ετυμολογικών ριζών των λέξεων, ώστε να μην το απομνημονεύουν στείρα και παπαγαλίστικα αλλά να το εσωτερικεύουν και να το κάνουν κτήμα τους.
Εντούτοις, αυτό που ανυπομονώ περισσότερο να εκδοθεί είναι το πρώτο μυθιστόρημά μου, που μιλάει για το αγριότερο άγνωστο έγκλημα που έγινε ποτέ στην Ελλάδα. Το βιβλίο, όμως, απέχει παρασάγγας από το να είναι ιστορικό ή αστυνομικό. Δεν με ελκύει τόσο αυτή η προσέγγιση προς το παρόν. Εξάλλου, υπάρχουν δεξιοτέχνες του είδους. Έχει μεν αρκετό σασπένς αλλα αυτό δεν είναι αυτοσκοπός, αφού από μόνη της η ιστορία έχει ενδιαφέρον. Το προσέγγισα περισσότερο από κοινωνική και ψυχολογική άποψη, μιας και πολλά από τα οποία πραγματεύεται το μυθιστόρημα ισχύουν ακόμα και σήμερα. Η ιστορία δεν αλλάζει, ως γνωστόν. Μόνο το κάδρο αλλάζει. Ο πίνακας μέσα μένει ο ίδιος.
Κ. Δημάκη, κλείνοντας, αν είχατε την δυνατότητα να συνομιλήσετε με ένα ιστορικό πρόσωπο, ποιο θα ήταν αυτό και γιατί;
Αυτό είναι κάτι που έχω σκεφτεί πάμπολλες φορές στη ζωή μου και είναι πολλά τα πρόσωπα που θα ήθελα να συναντήσω και να συνομιλήσω μαζί τους: ο Μέγας Αλέξανδρος, η Κλεοπάτρα, ο Ιερώνυμος Μπος, ο Χάινριχ Σλήμαν, ο Βενιζέλος. Θα επιλέξω όμως τον Καζαντζάκη, επειδή έχει γράψει για μένα το ωραιότερο βιβλίο που έχει γραφτεί ποτέ: το Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται. Ένας μεγάλος συγγραφέας, αλλά πάνω από όλα ένας μεγάλος άνθρωπος, λάτρης της γλώσσας και της παράδοσης, που σεβόταν το παρελθόν αλλά ήταν τόσο μοντέρνος. Για μένα, ο Καζαντζάκης περιέγραψε χαρακτήρες που είναι η πεμπτουσία του Έλληνα.
Ιnfo: To «Βερβενιώτικο Ιδίωμα» κυκλοφορεί από την Κάπα Εκδοτική. Περισσότερα εδώ!