Ο Πάνος Τσερόλας με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του «Όσα επιστρέφουν από τη θάλασσα» μίλησε για τη γενιά του, την επιδραστικότητα της εποχής και την αφήγηση του μιας μυθιστορίας, παράλληλα με τις «πινέζες στο χάρτη», όπως αναφέρει, εστιάζοντας σε γεγονότα ιστορικής σημασίας.
Ο συγγραφέας γεννήθηκε το καλοκαίρι του 1985 στην Αθήνα, είναι διδάκτορας γεωεπιστημών και εργάζεται σε θέματα βιώσιμης ανάπτυξης. Έχει κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Κέδρος μυθιστορήματα για παιδιά και ενηλίκους.
Το βιβλίο του «Τζου, ο δεινόσαυρος Ανζού (και ένας κεφάλας)» τιμήθηκε με το βραβείο του περιοδικού Ο Αναγνώστης στην κατηγορία Λογοτεχνικό βιβλίο γνώσεων, ενώ πολλά από τα βιβλία του έχουν βρεθεί σε βραχείες λίστες λογοτεχνίας.
Διαπιστώνω πως εξαιτίας της ηλικίας σας, στην οποία ταυτιζόμαστε, χρονογραφήσατε την προσωπική σας διαδρομή, από την εποχή των φοιτητικών χρόνων μέχρι και σήμερα. Ισχύει;
Θα μου επιτρέψετε μια αντιστροφή εδώ: Επιχείρησα κυρίως να χρονογραφήσω μια εποχή, την περίοδο ανάμεσα στο 2004 και το 2015, αξιοποιώντας ενίοτε κάποιες προσωπικές εμπειρίες, περισσότερο όμως ως πινέζες στο χάρτη παρά ως πυξίδα.
Τα παιδιά που γεννήθηκαν στα μέσα προς τέλη της δεκαετίας του ’80, οι millennials, μεγάλωσαν με φόντο το Τέλος της Ιστορίας και την σχετική υποχώρηση των μεγάλων αφηγήσεων. Η ορμητική επανεμφάνιση της Ιστορίας συμπίπτει με το τέλος της εφηβείας και την πρώιμη νεότητά τους. Εκεί λοιπόν, στην δίνη των κοινωνικών συγκρούσεων, κλήθηκαν (κληθήκαμε) να διαμορφώσουν την ταυτότητα, την κοσμοθεωρία, την αισθητική, την στάση τους απέναντι στον κόσμο, τον ρόλο τους στα πράγματα. Το θέμα θα με ενδιέφερε ακόμα και αν ήμουν μεγαλύτερος ή μικρότερος ηλικιακά˙ το ότι «ήμουν εκεί» έκανε ασφαλώς την μυθιστορηματική εξερεύνηση πιο προσιτή.
Ωστόσο, όταν εξερευνάς μια εποχή και μια γενιά εντός της, η υποκειμενική εμπειρία μπορεί να είναι ένα αξιόπιστο εργαλείο αλλά βάζει και κάποια όρια στο πόσο συμπεριληπτικός και «πληθυντικός» μπορείς να είσαι. Έπρεπε δηλαδή να αναμοχλεύσω κάποια βιώματα, αναμφίβολα, αλλά την ίδια στιγμή να αποστασιοποιηθώ το δυνατόν περισσότερο από τους ήρωες, ή έστω να εντοπίσω τους κοινούς τόπους της συλλογικής εμπειρίας, χαρακτήρες και καταστάσεις που χωράνε εντός τους πολλές και ετερόκλητες προσωπικές διαδρομές. Δεν υποστηρίζω πως μπορούμε εύκολα να δραπετεύσουμε από τον υποκειμενισμό μας, ακόμα και αν πρόκειται για μυθοπλασία, αλλά η ματιά μας οφείλει πάντα να κινείται από μέσα προς τα έξω, να επιχειρεί να συνδεθεί, να συλλογικοποιηθεί.
Ποια η ανάγκη σας γι’ αυτή την καταγραφή;
Δεν θα μπορούσα εύκολα να αυτοψυχαναλυθώ, θα ήταν και ψυχαναλυτικά αδόκιμο, καμιά φορά άλλωστε η συγγραφική παρόρμηση προσομοιάζει ένα μαύρο κουτί στο οποίο μπαίνουν σκέψεις, ιδέες και ανησυχίες και προκύπτουν λέξεις και ιστορίες. Δοκιμάζω ωστόσο μια ερμηνεία: ζούμε σε μια πυκνή περίοδο επάλληλων και παράλληλων κρίσεων και υπερπροσφοράς πληροφορίας, που στο συνδυασμό τους δημιουργούν μια αίσθηση εφήμερη για πράγματα με πολύ μεγάλη βαρύτητα και σημασία. Κατά τα τελευταία στάδια της συγγραφής του βιβλίου η πανδημία και η μετατόπιση της προσοχής στην ψηφιακή σφαίρα επέτεινε αυτό το φαινόμενο. Θα έλεγα λοιπόν πως αυτό το μυθιστόρημα ήταν μια ευκαιρία για μένα να σταθώ και να αφιερώσω το χρόνο που αναλογεί σε γεγονότα και καταστάσεις που συνέβησαν τόσο πρόσφατα αλλά για κάποιο λόγο μοιάζουν ήδη μακρινά. Που είχαν σημασία τουλάχιστον για μένα.
Είναι και αυτή η μνήμη˙ κάποιες φορές μοιάζει με ένα ακατάστατο δωμάτιο με σκόρπια πράγματα στο πάτωμα. Έχω ένα μικρό φόβο ότι μεγαλώνοντας λησμονούμε τις λεπτομέρειες, ανασκευάζουμε αναδρομικά την προσωπική μας αφήγηση, λειαίνουμε τις γωνίες και μεταποιούμε το παρελθόν. Οπότε το βιβλίο λειτουργεί και ως ένα καμουφλαρισμένο σημειωματάριο, για πράγματα που θέλω να θυμάμαι και για πράγματα που δεν θέλω να ξεχάσω. Θα το ξαναγράψω μετά από είκοσι χρόνια για να συγκρίνω και να διαπιστώσω αν έχει δίκιο ο Κορτάσαρ, όταν λέει πως η μνήμη είναι ένας καθρέπτης που λέει σκανδαλώδη ψέματα.
Πιστεύετε στα βιβλία που αφήνουν το αποτύπωμα τους και λειτουργούν ως ιστορικά ντοκουμέντα, ακόμα κι αν πρόκειται για μυθιστορήματα;
Το μυθιστόρημα έχει τον χρόνο, τον χώρο, την «ποιητική αδεία», την πολυτέλεια ίσως, να εστιάσει και να φωτίσει πλευρές και όψεις της ιστορίας που η επίσημη ιστοριογραφία στριμώχνει στα ψιλά γράμματα ή στα παραρτήματά της ή και παραβλέπει. Να αναζητήσει τις λεπτομέρειες που χάνονται στην εκτενή μεγάλη εικόνα, ίσως και να ανασυνθέσει αυτήν την μεγάλη εικόνα και όχι πάντα από την ματιά των νικητών κάθε ιστορικής καμπής, που είναι συνήθως και η κυρίαρχη αφήγηση. Ιδίως σε ότι αφορά το zeitgeist της κάθε εποχής, η μυθοπλασία είναι κομμάτι της ιστορικής κληρονομιάς. Είναι άλλωστε γνωστό πως μπορεί τα παραμύθια να μην λένε πάντα την αλήθεια, αλλά ευτυχώς ποτέ δεν λένε ψέματα.
Ποια η άποψη σας για όσους αναμασούν τη χρήση της φράσης «ακόμα ένα βιβλίο για την κρίση»;
Πρώτη ενστικτώδης απάντηση: Τι σημαίνει ‘’ακόμα ένα’’; Είναι άραγε τόσα πολλά πια που υπάρχει ήδη κορεσμός; Αμφιβάλλω˙ θεωρώ πως παραμένει κυρίαρχη η προσήλωση σε παλαιότερες ιστορικές περιόδους. Υπάρχει σίγουρα μια αύξηση της πυκνότητας των τίτλων που πραγματεύονται την τελευταία δεκαπενταετία στην Ελλάδα αλλά ας μην ξεχνάμε πως η οικονομική κρίση είναι ακόμα νωπή στην συλλογική μνήμη, πολλά ερωτήματά της είναι ακόμα ανοιχτά ενώ είναι και μια κρίση που δεν την διαδέχθηκε μια περίοδος ηρεμίας και αναστοχασμού αλλά μια νέα σειρά κρίσεων, υγειονομικού και, εσχάτως, γεωπολιτικού χαρακτήρα.
Η λογοτεχνική αναμέτρηση λοιπόν με την εποχή αυτή είναι ακόμα ανοιχτή και αίσθησή μου είναι πως υπάρχουν ακόμα δεκάδες φωνές και οπτικές γωνίες που αναζητούν και θα αναζητήσουν την μυθοπλαστική τους μεταποίηση. Αυτό το θεωρώ καλό, γόνιμο, ενδιαφέρον. Αντίθετα, μια προτροπή του τύπου ‘’τελειώνετε με αυτά’’ μου μοιάζει πολύ κοντά σε μια προτροπή του μην σκάβετε, μην ψάχνετε άλλο, ένα ὅ γέγονε γέγονε με το οποίο διαφωνώ από πολλές πλευρές, καλλιτεχνικά αλλά και πολιτικά μεταξύ αυτών. Το αποτύπωμα αυτής της περιόδου δεν περιορίζεται σε έναν οικονομικό δείκτη ή ένα γράφημα˙ ο απολογισμός της δε έχει ακόμα πολλά κεφάλαια, ασχέτως αν είναι πολλοί αυτοί που επιθυμούν αποσιώπηση.
Πως θα περιγράφατε τo βιβλίο σας;
Κάποια στιγμή κατάφερα να μηχανευτώ έναν τρόπο να το γράψω, το πως να το περιγράψω παραμένει ακόμα δύσκολο. Αυτά που συζητάμε πιο πάνω, για την εποχή, για την γενιά, για το φανερό και κρυφό δίκτυο επικοινωνίας ανάμεσα στο ατομικό και το συλλογικό, για την νεότητα και την πολιτική και τον κινηματογράφο, όλα αυτά, και φυσικά οι έρωτες, οι προσδοκίες και οι ματαιώσεις, τα σταυροδρόμια και τα ενδεχόμενα, τα σωματικά και πνευματικά τραύματα. Το bildungsroman μιας γενιάς; Θα ήθελα, αν και είναι ψηλός πήχης. Κάτι που να συνομιλεί με τα μυθιστορήματα που διαβάζω και μου αρέσουν; Θα το ευχόμουν, αν και αμφιβάλλω. Μια ψηφίδα στην εγχώρια πεζογραφία που συνομιλεί με την εποχή και τους ανθρώπους της; Καλό ακούγεται, να τ’ αφήσω; Παραιτούμαι της προσπάθειας, αφήνω την περιγραφή σε σένα.
Υπήρξε κάποιο κεφάλαιο που σας δυσκόλεψε και γιατί;
Υπήρξαν κάποια κεφάλαια που με δυσκόλεψε πολύ το γεγονός ότι τα έκοψα, για να είναι κάπως ισοβαρές το βιβλίο ανάμεσα στα γεγονότα αλλά και πιο οικονομημένο συνολικά. Τα πλέον δύσκολα δε, ήταν αυτά που δεν μπόρεσα να γράψω ή απέφυγα τελικά να συμπεριλάβω. Ο σχολαστικός millennial αναγνώστης γνωρίζει φυσικά για σημαντικά γεγονότα που λείπουν ή για τα οποία οι αναφορές είναι περιορισμένες και δυσανάλογες. Από εκεί και πέρα, στο οριστικά ημιτελές κείμενο που τελικά κυκλοφόρησε, θα έλεγα πως μια πρόκληση ήταν το να μπορώ να τροποποιώ τόσο-όσο το ύφος ώστε να ανταποκρίνεται στο πέρασμα του χρόνου και την συναισθηματική κατάσταση των χαρακτήρων, να μπορεί μια λέξη να έχει άλλη βαρύτητα από μια εποχή ξεγνοιασιάς σε μια εποχή αμφιβολίας ή απελπισίας.
Γιατί τόσες εκδοχές; Είναι ζήτημα αναποφασιστικότητας ή είναι ένας τρόπος ελιγμού για το αβέβαιο μέλλον των 35ρηδων;
Αν το βιβλίο είναι ένα βιβλίο για την νεότητα, θα πρέπει να θεωρήσουμε την νεότητα κατ’ αρχήν ως μια περίοδο «ανοιχτή», γεμάτη ενδεχόμενα και πιθανότητες. Θέλω να πω, δεν είναι γραμμένη σε πέτρα η ιστορία μας ούτε προκαθορισμένη, ελέγχουμε εκούσια ή ακούσια μεγάλο μέρος της προσωπικής μας διαδρομής. Αυτό που λέμε «εαυτός» έχει εντός του μια πολλαπλότητα, μερικές ακόμα συνεκδοχές που συνυπάρχουν σαν σε μια φασματική μπαμπούσκα. Σε άλλες συνθήκες, σε άλλα γυρίσματα της τύχης, σε άλλες επιλογές, ποιος ξέρει, μπορεί να ήμασταν και να κάναμε κάτι διαφορετικό.
Τα παρεμβαλλόμενα στην ιστορία υποθετικά μέλλοντα λοιπόν δεν είναι ακριβώς εκδοχές αλλά ξέφτια που τελικά δεν τραβήχτηκαν καθώς η ζωή οδήγησε σε άλλα μονοπάτια τους ήρωες. Πήρα την απόφαση να τα ξετυλίξω, ως ενδιάμεσες στην αφήγηση σφήνες, περισσότερο ως συνεκδοχές της ίδιας ζωής παρά ως εναλλακτικά σενάρια.
Είναι ένα βιβλίο φόρος τιμής για τους 35ρηδες;
Οι 35ρηδες και συνολικά οι millennials στην Ελλάδα έχουμε ακόμα πολλά μπροστά μας να κάνουμε πριν φτάσουμε στον απολογισμό. Το βιβλίο αφορά την εμπειρία μιας ιστορικής περιόδου μέσα από το βλέμμα των παιδιών που διένυσαν εντός της την δική τους νεότητα, χωρίς να κρίνει ούτε να εξιδανικεύει. Δεν ήταν αυτός ο σκοπός του, να δώσει δηλαδή κάποιες οριστικές απαντήσεις και να αποφανθεί επί των ανοιχτών ερωτημάτων και πληγών της περιόδου. Σαν τον κεντρικό χαρακτήρα της ιστορίας, η αφήγηση χειρίζεται το θέμα με τον τρόπο του ντοκιμαντέρ, επενδύοντας περισσότερο στην παρατήρηση παρά στην σκηνοθετημένη δραματοποίηση. Η βιωμένη μαρτυρία και η μυθολογία της γενιάς μπορούν έτσι να συνυπάρχουν, άλλοτε διακριτές και άλλοτε μπλεγμένες μεταξύ τους τόσο πολύπλοκα ώστε να μοιάζουν φτιαγμένες από το ίδιο ύφασμα.
Λειτούργησε κατά κάποιο τρόπο λυτρωτικά η έκδοση του βιβλίου;
Λυτρωτική είναι η συγγραφή, οι λέξεις και οι προτάσεις που σχηματίζουν τις πολύωρες, πολυήμερες, πολύμηνες και συχνά πολύχρονες σκέψεις και ιδέες, που κυκλοφορούν άλλοτε σαν ψιλή βροχή (νανούρισμα) και άλλοτε ως ακατάπαυστο σφυροκόπημα (αγωνιώδης αυπνία). Η έκδοση από την άλλη είναι ένα σημείο αποχωρισμού, πιο μελαγχολική εκ φύσεως παρά λυτρωτική, αλλά και το σημείο που ξεκινά η ουσιώδης συνεργασία με τον αναγνώστη ώστε να αποκτήσει ένα βιβλίο την τελική μορφή του.
Τελικά, τι επιστρέφει από τη θάλασσα;
Σίγουρα δεν επιστρέφει αυτό που επιθυμεί και προσδοκά η νοσταλγία μας. Αυτό που κάποτε έφυγε, το παλιό, δεν επιστρέφει ποτέ. Καλώς κάνει, κατά τη γνώμη μου. Αν παραφράσουμε ελαφρώς τα πολυτραγουδισμένα λόγια του φιλοσόφου, μπορεί να μην επιστρέφει πάντα αυτό που θες, αλλά μπορεί, μερικές φορές, να φτάνει σε σένα αυτό που τελικά χρειαζόσουν.
Ιnfo: Το μυθιστόρημα «Όσα επιστρέφουν από τη θάλασσα» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Κέδρος. Άλλες κυκλοφορίες Ο προϊστορικός ζωγράφος (και ένα τερατάκι) (Κέδρος, 2014), Τζου, ο δεινόσαυρος ανζού (και ένας κεφάλας) (Κέδρος, 2015), Διονύση Δελή, Στα ίχνη του ντουκουζούρι (Κέδρος, 2016), Λόκι: Η απόπειρα δολοφονίας μιας δολοφόνου φάλαινας, (Κέδρος, 2018), Περί έρωτος (εκδόσεις Paper Publishing, 2014), Ασημένια θάλασσα (Κέδρος, 2015), Η συνωμοσία της βανίλιας (Κέδρος, 2016).
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
