Ο Στρατής Πασχάλης είναι ένας από τους σημαντικότερους, σύγχρονους ποιητές μας. Πριν λίγο καιρό επανεκδώθηκε το σύνολο των ποιημάτων του με τίτλο «Στίχοι ενός άλλου». Μια συλλογή που συμπεριλαμβάνει όλα τα έργα και τις ημέρες του. Μας μιλάει για την «Δόξα Κοινή» και την αναγκαιότητα της ποίησης, ενώ, παράλληλα μας καλωσορίζει στα μαθήματα Δημιουργικής Γραφής του Ιανού.
«Του Έρωτα και της Αγάπης», ένα βιβλίο ύμνος στον έρωτα με υπογραφή δική σας. Μια ανθολογία ποιημάτων από την Σαπφώ, τον Σαίξπηρ μέχρι και τον Στεφάν Μαλαρμέ. Μιλήστε μας για αυτή τη δουλειά.
Προέκυψε από μια πρόταση του Μεταίχμιου για μια ερωτική Ανθολογία. Συγκέντρωσα έτσι όσες μεταφράσεις ποιημάτων με θέμα τον έρωτα έχω κάνει ως σήμερα με διάφορες αφορμές. Με έκπληξη είδα ότι καλύπτονται όλες οι εποχές από την αρχαϊκή εποχή μέχρι σήμερα. Καλύπτονται επίσης οι περισσότερες εκδοχές του έρωτα και της αγάπης. Από τον πιο πνευματικό μέχρι τον πιο σαρκικό. Από τον θείο έρωτα μέχρι την ερωτική φιλία. Διαπίστωσα χτίζοντας αυτή την ανθολογία και σκεπτόμενος το ζήτημα νοερά, με βάση την εμπειρία, ότι τελικώς ο πλατωνικός έρωτας είναι η βάση κάθε μορφής έρωτα και είναι τελικά ο πιο ισχυρός. Κι ας λένε οι υλιστές. Όποιος διαβάσει προσεκτικά αυτό το βιβλίο, αυτό θα αποκομίσει. Η σεξουαλικότητα είναι επακόλουθο, δεν είναι η απαρχή.
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης και οδηγό το βιβλίο σας, στις 19/3 θα πραγματοποιηθεί στον Ιανό εκδήλωση-συζήτηση με τον Νίκο Θρασυβούλου. Τι να περιμένουμε από την συγκεκριμένη βραδιά;
Με τον Νίκο θα συζητήσω επί παντός του επιστητού. Είναι θαυμάσιος συνομιλητής, πράγμα που διαπίστωσα και στη συζήτηση που έκανα μαζί του το φθινόπωρο, όταν με κάλεσε στον ραδιοφωνικό σταθμό Πρώτο Θέμα με αφορμή την έκδοση της συγκεντρωτικής μου «Στίχοι ενός άλλου». Φαντάζομαι θα μιλήσουμε πάνω απ’ όλα και κυρίως για ποίηση.
Πριν λίγους μήνες, όπως αναφέρατε, κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο η συγκεντρωτική έκδοση του συνόλου των ποιημάτων σας με τίτλο «Στίχοι ενός άλλου: Ποιήματα 1977-2013». Βασισμένη στην πρώτη συλλογή του 2003. Πως προέκυψε η επανέκδοση; Περιλαμβάνει και κάποιες προσθήκες;
Είχε πρωτοεκδοθεί από το Μεταίχμιο το 2003. Εξαντλήθηκε και το Μεταίχμιο θέλησε να την επανεκδώσει συμπληρωμένη, με την προσθήκη των δύο τελευταίων ποιητικών συλλογών μου. Έτσι, αυτό το corpus περιλαμβάνει όλη την ποιητική μου ζωή. Λέω ζωή γιατί έτσι το νιώθω. Γι’ αυτό και την ονομάζω «Στίχοι ενός άλλου». Ο Άλλος είναι ο πραγματικός, ο αληθινός εαυτός μου. Εγώ δεν γράφω “ποιήματα”. Γράφω βιβλία όπου με μεταφορικό και μυθοποιητικό τρόπο αποτυπώνω τη βιωμένη πραγματικότητα. Οι «Στίχοι ενός Άλλου» είναι ένα ιδιότυπο “μυθιστόρημα” μια ποιητικά βιωμένης εσωτερικής περιπέτειας. Ενός ονειρικού παραμυθιού που μου έλαχε να το ζήσω…
Είστε από τους δημιουργούς που βρίσκεστε κοντά στους νέους ανθρώπους. Αυτός είναι και λόγος που είστε από τα δυνατά χαρτιά των Σεμιναρίων Δημιουργικής Γραφής της αλυσίδας Πολιτισμού Ιανός. Πείτε μας δυο λόγια για τα μαθήματα.
Συναντώ ανθρώπους που γράφουν ή θέλουν να γράψουν. Ανταλλάσσω μαζί τους σκέψεις, ιδέες, τεχνικές, πληροφορίες. Τους μεταδίδω κάτι από την εμπειρία μου. Κυρίως τους βοηθώ να βρούνε το αληθινό προσωπικό ύφος τους. Δεν τους επιβάλλω κάτι. Όλο αυτό γίνεται με σύστημα, με δουλειά αλλά και με μαγεία. Θέλω να υπάρχει ωραία και γόνιμη ατμόσφαιρα. Κι αυτό το πετυχαίνουμε πάντα.
Οι αιτήσεις στο συγκεκριμένο σεμινάριο που ηγείστε ξεπερνούν κατά πολύ τον προβλεπόμενο αριθμό των σπουδαστών. Τι κάνει το μάθημα σας τόσο περιζήτητο;
Αυτό που σας είπα. Προσπαθώ να υπάρχει αυτή η θετική και ωραία ατμόσφαιρα μια ανταλλαγής και μιας διάδρασης που σε κάνει να μαθαίνεις χωρίς να πιέζεσαι ούτε να καταπιέζεσαι….
Κ. Πασχάλη, διδάσκεται η ποίηση;
Η ποίηση δεν διδάσκεται. Η Ποιητική τέχνη όμως έχει κάποιες σταθερές και κάποιες τεχνικές που κάποιος έμπειρος μπορεί να σου τις μεταδώσει. Όλοι κάπως έτσι τις μάθαμε. Και μετά τις χειριστήκαμε με τον δικό μας τρόπο.
Φέτος, στο Θέατρο Πορεία σε δική σας σύνθεση κειμένου και σκηνοθεσία Δημήτρη Τάρλοου ανέβηκε μια από τις καλύτερες παραστάσεις της σεζόν. Ο λόγος, φυσικά, για το «Δόξα Κοινή». Πως γεννήθηκε η ιδέα της παράστασης;
Ο Τάρλοου το έβαλε σκοπό να κάνει μια παράσταση με θέμα τον έρωτα και με τίτλο «Δόξα Κοινή», έκφραση από το περίφημο ποίημα του Εμπειρίκου «Εις την οδόν των Φιλελλήνων». Μου πρότεινε τη δραματουργία της και τότε σκέφτηκα πως το ίδιο το ποίημα ήταν ένας τέλειος «σεναριακός» σκελετός. Την ώρα του μεσημεριού, τόσο κρίσιμη, όπου ο ήλιος είναι κάθετος και το φως μοιράζεται ακριβοδίκαια σε όλους, μέσα στην καυτή καθημερινότητα της συγκεκριμένης οδού, θα μπορούσαν να συμβαίνουν απόκρυφες ερωτικές ιστορίες και σκηνές, στο περιθώριο της ζωής. Πράγμα που και ο ίδιος ο Εμπειρίκος το υπαινίσσεται. Ο έρωτας είναι ιερός, μυστικός, μοναχικός. Ερωτισμός, αγιοσύνη και μοναξιά λέει ο Μπατάϊγ. Πάντα από παιδί σκεπτόμουν, πως την ώρα της ουδέτερης κανονικότητας, ξετυλίγονται σε μυριάδες δωμάτια ή απόμερες γωνιές σκηνές ερωτικής συνεύρεσης που κρύβουν μικρά ερωτικά δράματα. Έτσι, φαντάστηκα ότι μέσα σ’ αυτή τη διαδρομή σε αυτή την οδό, θα μπορούσαν να χωρέσουν ποιήματα απ’ όλο το φάσμα της ελληνικής ποίησης, αρχαίο και σύγχρονο, που να λένε το καθένα μια μικρή ερωτική ιστορία. Η Σαπφώ, Ο Καβάφης, ο Σολωμός, ο Κάλβος, ο Ελύτης, ο Καββαδίας, η Πολυδούρη, ο Σεφέρης, ο Καρυωτάκης…. να “αφηγηθούν” μια ιστορία έρωτα και πάθους, ο καθένας τους, που οι ηθοποιοί να την αποκαλύψουν με βάση τη δική τους βιωμένη ερωτική εμπειρία. Κι όλα αυτά να δικαιωθούν μέσα σε ένα πνεύμα αισθητικό ελληνικότητας, αφού αυτό είναι και το πνεύμα του ποιήματος. Φως και σκοτάδι, Έρως και Θάνατος, γίνονται ένα, την ώρα αυτή την καυτή του μεσημεριάτικου Ιουλίου. Μια Δόξα Κοινή. Η δόξα των Ελλήνων που “έκαναν οίστρο της ζωής τον φόβο του θανάτου”. Καθόλου τυχαίο ότι όλα αυτά διαδραματίζονται σε μια οδό που ορίζεται από τη λέξη Φιλέλληνες…. Αυτή ήταν δραματουργική σκέψη, κι έτσι προέκυψε η παράσταση, βασισμένη στο δικό μου “αφήγημα”, σ’ ένα ποίημα φτιαγμένο από ποιήματα, που ο σκηνοθέτης, οι ηθοποιοί και οι συντελεστές το υλοποίησαν σε μια αληθινή σκηνική πανδαισία. Όπου η ποίηση γίνεται θέατρο χωρίς να χάνει ούτε τον μετεωρισμό της ούτε την αφαιρετικότητά της, κι όμως να λέει μια “ιστορία”.
Ο κόσμος και οι κριτικοί έχουν αγκαλιάσει αυτό το έργο. Είναι κάτι που το περιμένατε; Θέλω να πως η εποχή μας στερείτε συναισθήματος και τρυφερότητας. Οι άνθρωποι έχουμε ανάγκη την ποίηση;
Νομίζω όσο τίποτα. Και η ποίηση πηγαίνει μαζί με τον έρωτα. Γιατί κι ο Έρωτας είναι τέχνη. Είναι μάθηση σοφίας. Είναι ταξίδι στις περιοχές του θανάτου όπου η ζωή σε αναρπάζει και σε ξανακερδίζει πιο ζωντανό. Είναι η πιο ενδιαφέρουσα και πιο επικίνδυνη περιπλάνηση. Είναι ο Άλλος. Είναι η έκθεση του εαυτού μας που ρισκάρει τη σταύρωση, ελπίζοντας σε μια ανάσταση εντελώς αβέβαιη. Είναι η πιο αγνή στιγμή του ανθρώπου. Εκεί που στέκεται απέναντι στον θυσιαστή ή τον λυτρωτή του γυμνός. Παραφράζοντας έναν στίχο του Σαραντάρη που ακούγεται στην παράσταση θα έλεγα : Χωρίς έρωτα δεν φτιάχνουμε τίποτα το αληθινό.
Κι αυτό λείπει. Σήμερα όλα τα υπαγορεύει ο ατομικισμός και το συμφέρον. Άγονο.
Κλείνοντας, πείτε μου δυο ποιητές που θα θέλατε να δειπνήσετε μαζί συζητώντας και για ποιο λόγο;
Θα’ θελα να δειπνήσω σήμερα με τον Οδυσσέα Ελύτη και τον Νίκο Καρύδη ( τον ποιητή και εκδότη του Ίκαρου) και να τους μιλήσω για μένα μετά από τόσα χρόνια. Τώρα που είμαι στην ηλικία όπου βρίσκονταν εκείνοι τον καιρό που τους συναναστρεφόμουν, όντας εγώ τότε είκοσι ετών… Δεν ξέρω γιατί, τους θυμάμαι τελευταία πολύ έντονα. Γι’ αυτό πήγα να σας πω τον Σολωμό και τον Ρεμπώ, από την περιέργειά μου να δω πώς θα ήταν άραγε, τι θα μου έλεγαν… να δώσω μια απάντηση στημένη που μου ταιριάζει σαν ποιητή. Αλλά προτίμησα να σας απαντήσω εντελώς συναισθηματικά. Για ανθρώπους και εποχές που μου λείπουν…
Info: Τα εργαστήρια «Ποιητική συνάντηση» με τον Στρατή Πασχάλη θα ξεκινήσουν την Πέμπτη 26 Μαρτίου 2020 (17:30-20:30). Μετά το τέλος του σεμιναρίου παρέχεται βεβαίωση παρακολούθησης. Για την αίτηση συμμετοχής θα βρείτε ΕΔΩ.