Από το αινιγματικό σύμπαν της «Άλκηστης» του Ευριπίδη στην προοδευτική ματιά του Ολλανδού σκηνοθέτη Γιόχαν Σίμονς στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου. Τι σημαίνει όμως αλήθεια πρόοδος και τι κατόρθωσε ο γνωστός σκηνοθέτης στην ανάγνωση του για την τραγωδία ή αλλιώς σατυρικό δράμα του ριζοσπαστικού τραγικού ποιητή;
Στην Άλκηστη συμπεραίνεται το αίνιγμα κυρίως για τον παράδοξο τρόπο με τον οποίο παρουσιάζεται η αυτοθυσία της Άλκηστης για χάριν του συζύγου της Άδμητου, καθώς ήδη έχουν αρνηθεί να αυτο-θυσιαστούν οι γονείς του, επειδή ξέχασε να θυσιάσει την ημέρα του γάμου του στην Άρτεμη. Είναι μία άποψη του ποιητή για την πατριαρχία και τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία; Είναι μια κοινωνική και πολιτική προέκταση για το πως μια γυναίκα παίρνει το θάρρος, ακόμα και χωρίς ουσιαστικό λόγο, να τραβήξει κουπί για τον κάτω κόσμο; Και τι συμβαίνει, όταν επιστρέφει, εξαιτίας του μεθυσμένου Ηρακλή, τον οποίο φιλοξένησε το παλάτι; Πώς πείθεται ο Άδμητος να παντρευτεί μία ξένη γυναίκα; Μήπως γιατί πάντοτε ήταν ξένη; Και η τριήμερη σιωπή της, ποιες ματαιώσεις εκφράζει;
Η Άλκηστη (438 πΧ) είναι το αρχαιότερο σωζόμενο έργο του Ευριπίδη και το πιο προβληματικό – 17 χρόνια μετά την πρώτη του εμφάνιση (455 πΧ), διδάχτηκε στο τέταρτο μέρος της τετραλογίας στη θέση του σατυρικού δράματος και έλαβε το Β’ βραβείο.
Έχουν γραφτεί τόνοι μελάνης για να διευκρινιστεί, αν πρόκειται για τραγωδία ή σατυρικό δράμα, κι εκεί έρχεται η ανάγνωση του Γιόχαν Σίμονς να διαστρεβλώσει την τραγωδία της ιστορίας. Στο σημείωμα του ο Σίμονς το αναφέρει ως ένα «ειρωνικό δράμα», προβάλλοντας τη γυναίκα μέσα από το χίπικο τοπίο των 70’s και την ποπ κουλτούρα γύρω από μια νομαδική και περιπλανώμενη οικογένεια, καθώς η συντροφική εστία γίνεται ένα τροχόσπιτο με τον πιο πεζό και ρεαλιστικό τρόπο φανερώνοντας την αδυναμία του Άδμητου να συλλάβει την απόφαση της συντρόφου του να θυσιαστεί για εκείνον, που στην πραγματικότητα είναι σαν να επιθυμεί να ξεφορτωθεί από πάνω του οποιαδήποτε ευθύνη φέρει, αλλά αναλαμβάνοντας τα οικογενειακά βάρη, όπως οι καθημερινές ασχολίες, το άπλωμα των ρούχων και το οποίο παρουσιάζεται στην ορχήστρα.
Αφαιρώντας κάθε ποιητική έννοια, ο Σίμονς εστιάζει στην ειρωνία, τη σάτιρα και ανοικοδομεί τον χορό, από γέροντες των Φερών σε ένα γυναικείο προτεσταντικό σύνολο υπό την καθοδήγηση του εκκλησιαστικού οργάνου.
Ο Σίμονς αποτυγχάνει κατά την άποψη μου να μεταφέρει στο κοίλον την τραγική διάσταση της Άλκηστης, αντίθετα την εμφανίζει ως κωμίκα που ρίχνει κι ένα χορό πριν από την αναχώρηση της για τον κάτω κόσμο. Στο ίδιο μέτρο και οι υπόλοιποι χαρακτήρες του έργου. Φέρει σημασία να διευκρινιστεί πως μεταφράζεται η ηρωική αποτύπωση της αυτοθυσίας. Σαφώς, η τραγική διάσταση που λαμβάνει χώρα στο παλάτι δεν είναι ούτε της Αντιγόνης, ούτε της Ιφιγένειας, ωστόσο αυτό είναι το ζήτημα στην πραγματικότητα που απασχολεί τον ποιητή, δίνοντας χώρο να εκφραστούν απόψεις για την ματαίωση της ζωής, του θανάτου, του έρωτα και των ανθρώπινων σχέσεων. Αυτή η ματαίωση που σήμερα διακρίνεται όλο και περισσότερο, αν συλλάβει κανείς πως αυτά τα λόγια γράφτηκαν πριν από τόσους αιώνες, αλλά και η σύνδεση της μοίρας στο τελευταίο επεισόδιο, όπως γίνεται και στην Μήδεια. Δηλαδή, η μοίρα καθορίζει «Πλήθος παίρνουν μορφές τα θεϊκά, και πολλά κι απρομάντευτα φέρνουν σε τέρμα οι θεοί· ό,τι πρόσμενες μένει ανεκτέλεστο, ενώ στο αναπάντεχο δίνει μια λύση ο θεός».
Το έργο ναι μεν έχει δύο διαστάσεις, λες και χωρίζεται σε δύο ή και περισσότερα μέρη, τραγωδίας και σάτιρας-παρωδίας. Η αποτυχία της παράστασης είναι η σύλληψη της αρχικής ιδέας, κι έπειτα ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάστηκε, ανατέλλοντας να φέρει μια σημερινή αντίληψη χάθηκε η ανάγνωση του κειμένου. Οι τραγικές διαστάσεις, όπως ο θάνατος της Άλκηστης, ο θρήνος των παιδιών, η νεκρική πομπή αντιμετωπίζονται με χαλαρότητα μουσικές, τραγούδια και χορούς, σαν μιούζικαλ που ξεπροβάλλει ο Τζον Τραβόλτα. Τραγούδια όπως το «For one moment» (1966) με τον Lee Hazlewood. Από την άλλη, οι σατιρικές στιγμές του έργου ο μεθυσμένος Ηρακλής, η οινοποσία και το αίσιο τέλος, δεν επιτυγχάνουν ως προς την απόδοση τους, διότι η ειρωνία από το γελοίον του πράγματος διαφέρει. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως στα μέσα της παράστασης μία θεατής αποχώρησε φωνάζοντας «Αίσχος» και στη συνέχεια ακόμη ένας. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει και απαραίτητα κακό. Το θέατρο κοινωνεί και επικοινωνεί ζητήματα μεγάλων εννοιών.
Κλείνοντας, είναι σημαντικό να αναφερθεί με την παράσταση αυτή το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου φέρνει την ευρωπαϊκή γλώσσα στο κέντρο της αρχαίας τραγωδίας και δίνει τη δυνατότητα στο ελληνικό κοινό να έρθει αντιμέτωπο με μια διαφορετική τοποθέτηση στο αρχαίο ελληνικό δράμα, ακόμα κι αν έχει αποτύχει.
Σκηνοθεσία Johan Simons • Σκηνικά Johannes Schütz • Κοστούμια Greta Goiris • Δραματουργία Susanne Winnacker • Παίζουν Anne Rietmeijer, Steven Scharf, Elsie de Brauw, Pierre Bokma, Stefan Hunstein, Victor IJdens Συμπαραγωγή Schauspielhaus Bochum – Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου
Info: Η παράσταση «Άλκηστη» παρουσιάστηκε σε παγκόσμια πρεμιέρα την Παρασκευή 1 & το Σάββατο 2 Ιουλίου 2022 στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου.
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
