Κριτική: «Αμερικάνικος Βούβαλος» του David Mamet, σε σκηνοθεσία Θανάση Σαράντου στο Θέατρο Φούρνος

Η τελευταία σκηνοθεσία του Θανάση Σαράντου ήταν στο έργο «Λεωφορείον ο πόθος» και η διεισδυτική ματιά επί του κειμένου, με έντονες τις ψυχογραφικές αναφορές και τις προσωποποιήσεις μιας εποχής, δικαίωσε την εστίαση στη λεπτομέρειας και τις αθέατες όψεις των δρώντων προσώπων, καλυμένες με συμβατικές εκφάνσεις του κοινωνικού περιθωρίου της Αμερικής των τελών της δεκαετίας του 1940. Τώρα, επιστρέφει με σκηνοθετική και ερμηνευτική παρέμβαση στα θεατρικά δρώμενα, αναλαμβάνοντας τη μορφοποίηση επί σκηνής ενός εξίσου σπουδαίου έργου, αυτή τη φορά του Ντέιβιντ Μάμετ με τίτλο «Αμερικάνικος Βούβαλος».

Σε πρώτο επίπεδο, ενταγμένο στα όρια της κειμενικής προσέγγισης, το έργο περιστρέφεται γύρω από τρεις ανδρικές υπάρξεις στα πλαίσια της ευνομούμενης κοινωνίας. Από τη μία πλευρά ο ιδιοκτήτης παλαιοπωλείου Ντον και από την άλλη πλευρά ο νεαρός Μπομπ, το παιδί για εργασίες λογιών λογιών. Ανάμεσά τους εισέρχεται ο «δάσκαλος», η φιγούρα ενός αντιδραστικού χαρακτήρα, με ταλέντο στα τυχερά παίγνια και δη την τράπουλα. Η πλοκή επικεντρώνεται στην προετοιμασία κλοπής νομίσματος οικονομικής/ιστορικής αξίας, επιχείρηση η οποία καταλήγει σε αδιέξοδο εξαιτίας τής έλλειψης συνεννόησης και ορθολογικής συνεργασίας. Ωστόσο, από την επιφάνεια του γεγονότος ο δημιουργός μάς καλεί να στραφούμε στα ενδότερα της αμερικανικής κοινωνιολογίας.

Ο Ντέιβιντ Μάμετ σχηματοποιεί σταδιακά τη μετάβαση από τον εξωτερικό χώρο των διαδραματιζόμενων γεγονότων στον εσωτερικό κόσμο των ηρώων. Είναι βαθιά συναισθηματική η προσέγγιση του συγγραφέα προκειμένου να αναδείξει τις διαχρονικές αξίες της ανθρώπινης φιλίας και αυθεντικότητας, ακόμα και σε έναν κόσμο βυθισμένο στην ανηθικότητα και την παρανομία. Στην περίπτωση του κοινωνικού περιθωρίου, οι φιλίες και ο ανθρώπινος παράγοντας σε αυτές διαδραματίζουν καίριας σημασίας ρόλο στην επίτευξη των εκάστοτε στόχων. Από αυτό το σημείο, ο σκηνοθέτης Θανάσης Σαράντος (και πρωταγωνιστής στον ρόλο του «δάσκαλος») ξεδιπλώνει το νήμα της ιστορίας. Επενδύει στο δίπολο εσωτερικευμένη κοινωνική απομόνωση-εξωτερικευμένη έκθεση αντιθέσεων, και καταλήγει να διαμορφώσει τρεις ισορροπημένους χαρακτήρες επί σκηνής, διατηρώντας στο ακέραιο την αυτονομία του εκάστοτε ρόλου, σηματοδοτώντας παράλληλα τρεις διακριτές υποστάσεις-διαστάσεις εντός του συλλογικού πλέγματος ευθυνών. Είναι ευδιάκριτη η έννοια της ανάγκης που διαπερνά τις σχέσεις μεταξύ των προσώπων και καθιστά την πλοκή προσεγμένη ως προς το μέγεθος της συναισθηματικής έντασης, με κατεύθυνση την πορεία κορύφωσης ενός δράματος ψυχολογικής υφής. Δεν είναι οι οικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές συνθήκες που ορίζουν τα πρόσωπα. Αντίθετα, η ίδια η ανθρώπινη φύση εγκολπώνεται αντιφάσεις στις οποίες προσδίδει ταυτότητα και περιεχόμενο, με τελικό αποδέκτη τις ανθρώπινες σχέσεις σε όλα τα επίπεδα του καθημερινού βίου.

Τηρήθηκε το μέτρο στην εκφραστική δύναμη των ηθοποιών και αναμετρήθηκε η παράσταση εν συνόλω με την οριοθέτηση του αμερικανικού ρεαλισμού. Η πράξη της επιχειρηματικής πρωτοβουλίας, υπό τη σκέπη του κέρδους παντός είδους και τύπου, και με οποιαδήποτε μέσα, δεν γνωρίζει ταξικά σύνορα και θέσεις. Διασφαλίζει πρόσφορο έδαφος στους επίδοξους κερδοσκόπους τής κάθε εποχής και απολήγει στην κατασκευή της εικόνας για την οποία πασχίζει ο εκάστοτε πολίτης, υπό την υποκειμενική ερμηνεία του όρου. Στο ίδιο αυτό πλαίσιο, η σκηνοθεσία του χώρου προσδίδει την απαιτούμενη υπεραξία. Ένα παλιατζίδικο, τακτοποιημένο ανά θεματική και κατηγορία επιθυμιών, συσπειρώνει το μέγεθος της εκκολαπτόμενης απάτης. Πλήθος αντικειμένων, που έχουν περιέλθει σε κατάσταση αχρηστίας, μετατρέπονται αίφνης σε νέα προϊόντα αξίας χρήσης, αρκεί να βρεθεί ο τυχαίος (ή και μη) επισκέπτης που θα κεντρίσει το ενδιαφέρον του. Στο ίδιο αυτό πεδίο αναφοράς, ανάμεσα στα αντικείμενα μηδενικής αξίας, οι ήρωες της ιστορίας περιμένουν τη μοναδική ευκαιρία που θα επιβεβαιώσει το αμερικανικό όνειρο, αυτό της μετάβασης στην επιφάνεια των ευκαιριών και των προκλήσεων. Όσο, ωστόσο, η κοινωνική πραγματικότητα αρνείται πεισματική να ενσαρκώσει το αμερικανικό όνειρο, τόσο οι πρωταγωνιστές βουλιάζουν ανεπαίσθητα σε κυκεώνα σύγκρουσης και ήττας, σε επίπεδο συνείδησης και αξιακού προτύπου. Το κέρδος και η εξεύρεσή του ως πηγή αυτοπροσδιορισμού είναι ταυτόχρονα μέσο για την αυτογνωσία σε ιεραρχία προτεραιοτήτων. Αναζητούν νόημα και σκοπό ύπαρξης σε μία καθημερινότητα που ομοιάζει περισσότερο με δραματική θεατρική παράσταση παρά με αληθινό πλέγμα αναγκαιοτήτων. 

Ο Θανάσης Σαράντος μεγαλουργεί επί σκηνής. Ως ήρωας που υπηρετεί τον βασικό εκπρόσωπο του περιθωρίου, εκφράζει με τρόπο άμεσο και δεικτικό τις αιτίες τής ατομικής αποξένωσης, σε έναν κόσμο ολικής απομάγευσης των αισθήσεων. Με ένταση και πυγμή στον λόγο και τη χρήση τού σώματος (βλ. κινήσεις και θέσεις εντός του χώρου) εξαναγκάζει τον θεατή σε υιοθέτηση συναισθηματικής στάσης έναντί του, παρά τον έκρυθμο χαρακτήρα του και το γνώρισμα της βίας που ελλοχεύει σε κάθε του πρόθεση επίδειξης ισχύος. Μεστός, όλο νόημα και ποιότητα, στην εμφάνισή του, ο Θανάσης Σαράντος δεν σκηνοθετεί απλώς, αλλά ερμηνεύει τη λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην οπτική του εξωτερικού παράγοντα (βλ. σκηνοθέτη) και τη μεταφορά αυτής στο θεατρικό στερέωμα με πρωταγωνιστικό ρόλο. Η σκηνοθετική του άποψη δείχνει επιμέλεια στη λεπτομέρεια· η ερμηνευτική του έκφραση χειρουργική επιδεξιότητα και εκφραστική υπέρβαση. Για το εξαιρετικό αυτό αποτέλεσμα της παράστασης απαιτούνταν η συνύπαρξη στους ρόλους προσώπων με θεατρική παιδεία και ποιότητα χαρακτήρων. Και τα δύο αυτά στοιχεία το έργο τα εντόπισε στους ηθοποιούς Χριστόδουλο Στυλιανού (ερμηνεύει το ρόλο του Ντον) και Πάρη Σκαρτσολιά (ερμηνεύει το ρόλο του Μπομπ).

Ο Χριστόδουλος Στυλιανού, με παρουσία γεμάτη ηρεμία στους χειρισμούς, προσφέρει την πτυχή εκείνη του κειμένου στην οποία πρωτοστατεί η δισυπόστατη φύση από τη μία πλευρά του μικροϊδιοκτήτη και από την άλλη πλευρά του φιλόδοξου κερδοσκόπου. Ο ίδιος προβάλει και μία τρίτη πλευρά, αυτήν της συναισθηματικής προσέγγισης. Ακόμα και στις περιπτώσεις φωνητικής έκρηξης, ο τρόπος είναι διαβαθμισμένος και προσεγμένος ώστε να μην υπερβάλει και υπονομεύσει τα όρια του ήρωα που ο κοινωνικός του ρόλος επιβάλει. Ο Πάρης Σκαρτσολιάς διαπνέεται από ωριμότητα στη σκηνή, ωριμότητα η οποία αποτυπώνεται με τρόπο εκτατικό στην κορύφωση του συναισθηματικού δράματος. Χειρίζεται επιδέξια την ψυχοσύνθεση του νεαρού ήρωα και μεταθέτει σε πολλαπλές αναγνώσεις την εσωστρέφεια όπως αυτή αναδεικνύεται στην κινησιολογία. 

Τα σκηνικά και οι ενδυματολογικές επιλογές τής Άσης Δημητρολοπούλου αποτυπώνουν ιδιαίτερα το πνεύμα της εποχής και τονίζουν στοχευμένα τις κοινωνικές αναφορές των πρωταγωνιστών. Αξίζει να υπογραμμιστεί ότι η μετάφραση του έργου υπογράφεται από τον Δημήτρη Τάρλοου, σε μουσική επένδυση Κωνσταντίνου Ευαγγελίδη.

*Ακατάλληλο για ανηλίκους

Ιnfo: Παραστάσεις Δευτέρα, Τρίτη και Τετάρτη στις 21:00 έως και 8 Ιουνίου 2022 στο θέατρο Φούρνος (Μαυρομιχάλη 168, Αθήνα 114 72) Προπώληση: VIVA https://bit.ly/3JFyUZ2. Διάρκεια: 100 λεπτά.

Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.