Κριτική: «Ο γιατρός της τιμής του» του Θωμά Μοσχόπουλου / Η γυναίκα στο απόσπασμα

Ο Πέδρο Καλντερόν δε λα Μπάρκα αποτελεί έναν εκ των κορυφαίων εκπροσώπων του θεατρικού «χρυσού αιώνα» της ισπανικής πνευματικής δημιουργίας. Ακολουθεί και επεκτείνει σε νέες κατευθύνσεις το μπαρόκ έργο του Λόπε δε Βέγα. Εγκαταλείπει το τυχαίο και αυθόρμητο, για να προσδώσει ταυτότητα στην ποιητική θεατρική αναπαράσταση του φιλοσοφικού λόγου και της δραματικής προσέγγισης και ερμηνείας των γεγονότων. Επεδίωξε, στο σύνολο των δημιουργημάτων του, την υφολογική ομοιομορφία, επενδύοντας, όχι σε πλατειασμούς περιττής αξίας στη δομή του έργου, αλλά στην ουσιαστική αποκάλυψη των στιγμών εκείνων που ξεδιπλώνουν την αλήθεια των πραγμάτων. Αξιοποιεί την χρήση μεταφορών και έντονων συμβολισμών.

Στην παράσταση «Ο Γιατρός της Τιμής του», η έναρξη του έργου σηματοδοτείται απ’ την πτώση του ήρωα απ’ το άλογό του, γεγονός το οποίο συνδέεται άμεσα με την έννοια της υπονόμευσης, της έλλειψης τιμής και της αμφίβολης τροπής πορείας των διαδραματιζόμενων γεγονότων. Ο πεσιμισμός για την υπαρξιακή οπτική της ζωής είναι εμφανής στα έργα του. Το εν λόγω κενό γεφυρώνεται μέσα από την ορθολογική παρέμβαση επεξήγησης των αιτιών ή/και την καταφυγή σε υπερφυσικές δυνάμεις (βλ. Θεός).

Η σκηνοθεσία του Θωμά Μοσχόπουλου υποδειγματική. Ανέγνωσε με υπευθυνότητα τα όρια του έργου και της εποχής· μελέτησε τους χαρακτήρες εις βάθος και απέδωσε την ομοιομορφία των προσώπων, όπως ακριβώς ο συγγραφέας τα αποδίδει στο έργο του. Αυτού του είδους η ομοιομορφία κινήσεων, εκφράσεων και σωματικών εκφάνσεων, μέσα σε μία πλημμυρίδα εντυπωσιακών ενδυματολογικών επιλογών του Βασίλη Παπατσαρούχα, η οποία διαμορφώνει τον πρέποντα χώρο προκειμένου να εισέλθει στο ακέραιο ο παρελθόντας χρόνος στη σκηνή, δεν καταργεί την αυτενέργεια των διακριτών χαρακτηριστικών των πρωταγωνιστών. Επιλογές οι οποίες λειτουργούν πολυεπίπεδα και σε κάθε εναλλαγή σκηνής νοηματοδοτούν διαφορετικές καταστάσεις. Ίσα ίσα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.

Η ενιαία οπτική παρουσία «εξαναγκάζει» τον θεατή να απαντήσει στα, παντός τύπου και φύσης, ερωτήματα που η ίδια η πλοκή θέτει. Συνοπτικά, η ιστορία περιστρέφεται γύρω απ’ την τυχαία συνάντηση δύο εραστών, του Ενρίκε, αδελφού και διαδόχου του βασιλικού θρόνου Πέδρο Α΄ της Καστίλλης, και της Δόνια Μενθία, νυμφευμένη με τον επιφανή άνδρα, Δον Γκουτιέρε. Αυτή η συνάντηση θα δημιουργήσει υποψίες στον σύζυγο, για πιθανή απιστία εκ μέρους της γυναίκας. Αποφασίζει τη δολοφονία της. Ο θάνατος της Δόνια Μενθία δεν είναι δυνατό να συγκαλυφθεί. Αποκαλύπτεται και στη θέση της τιμωρίας, αποφασίζεται ο Γκουτιέρε να αποκτήσει νέα σύζυγο. Το εξιλαστήριο θύμα δεν αργεί να επιλεγεί. Αφορά περασμένη σχέση του ιδίου, την οποία αποδέχεται ως νέα σύζυγο, πάντα υπό τη Δαμόκλειο σπάθη του «ατυχούς» γεγονότος σε επανάληψη. 

Ο Θωμάς Μοσχόπουλος ισορροπεί επιδέξια ανάμεσα στον ιστορικό χρόνο, τις απαιτήσεις του συγγραφέα και την προσαρμογή του στον παρόντα χρόνο. Δεδομένου των δολοφονιών γυναικών που λαμβάνουν χώρα με μορφή καταιγίδας στη χώρα μας, εν έτη 2022, το συγκεκριμένο έργο, γραμμένα στα μέσα του 17ου αιώνα, μεταφέρει τα ήθη της εποχής, την αντίληψη για την θέση της γυναίκας στην κοινωνική ιεραρχία και τον ρόλο της στις σχέσεις εξουσίας που συγκροτούνται σε πατριαρχικά δεδομένα· είναι αληθινό και ζωντανό, από κάθε άποψη. Τόσο αληθινό και τόσο ζωντανό που μας υποχρεώνει να σκεφτούμε εις βάθος για τα αίτια αυτής της πορείας του ανθρώπινου είδους. Και ο σκηνοθέτης δεν αρνείται τους φιλοσοφικούς στοχασμούς που το κείμενο επιβάλει.

Απ’ την αθωότητα των ερωτικών συναισθημάτων έως την κυριαρχία έναντι της ανθρώπινης ζωής, η απόσταση λογίζεται ως αμφισβητούμενη και άκρως υποκειμενική στην ερμηνεία της. Μονάχα που το δικαίωμα στην τελευταία το έχουν οι άνδρες, όντας επικεφαλής σχέσεων ιδιοκτησίας, στις οποίες εντάσσεται και το γυναικείο φύλλο. Η γυναίκα αντικρίζεται ως προέκταση της ανδρικής τιμής. Εναλλακτική θέασης δεν αναγνωρίζεται. Είτε η απόλυτη πειθάρχηση στα κελεύσματα της κοινωνικής σύμβασης είτε θάνατος.

Η ομοιομορφία την οποία προαναφέραμε καταλήγει στην αποστασιοποίηση των πρωταγωνιστών, γεγονός που πλεονεκτεί έναντι της αυτονόμησης των ρόλων. Αυτού του είδους τα κείμενα, ενταγμένα στο νοηματικό πλαίσιο της εποχής τους, δεν επιτρέπεται να «αναγνωστούν» με μοντέρνους όρους, διότι σε αυτή την περίπτωση θα απωλέσουν το υπόβαθρο ηθικής διάπλασης του χρονικού τους ορίζοντα. Είναι εξαιρετική η σκηνοθετική γέφυρα του Θωμά Μοσχόπουλου, ο οποίος διατηρεί στην προμετωπίδα της παράστασης την εικόνα εποχής, επιτρέποντας, παράλληλα, να διαφανούν ολοκάθαρα οι σχέσεις, οι στάσεις και οι θέσεις των ανθρώπων μέσα σε αυτήν, σε άμεση αντιστοιχία με το εκάστοτε «σήμερα». Γι’ αυτό και η παράσταση διατηρεί στον θεατή αμείωτο το ενδιαφέρον, καθ’ όλη τη διάρκεια, ακριβώς επειδή πλαισιώνει τον φιλοσοφικό-υπαρξιακό χαρακτήρα της ιστορίας. 

Η Αμαλία Καβάλη υπηρετεί με απαράμιλλη τέχνη τον ρόλο της Δόνια Μενθία. Μένει πιστή στην ηθική της υπόληψη, διατηρώντας στο έπακρο την συναισθηματική της εμπειρία. Με στιβαρότητα στη σκηνή και χάρη ζηλευτή, μας μεταδίδει το κλίμα της εποχής για την γυναίκα, αλλά και τις εσωτερικευμένες αντιθέσεις τις οποίες βιώνει στην μεταβολή των γεγονότων. Η ευαισθησία με την οποία προσεγγίζει την παρουσία της στα μεσαιωνικά ήθη είναι υποδειγματική.

Ο Γιώργος Παπαπαύλου υποδύεται τον Γκουτιέρε, σύζυγος της Δόνια Μεθία, και μαγεύει. Με συγκρατημένο χαρακτήρα και δεικτικές κινήσεις επί σκηνής προσδίδει ταυτότητα στον ήρωα και αποκαλύπτει με τρόπο άμεσο την ψυχοσύνθεσή του, και μαζί την ψυχολογία μιας ολάκερης εποχής. Ειδικότερα στα σημεία στα οποία αφηγείται-εξομολογείτε τις σκέψεις του, ταυτίζει τις ενέργειες που έπονται με την συγκινησιακή δέσμευση του θεατή. 

Ο Μελαχρινός Βελέντζας υποδύεται τον πρώην εραστή και μετατρέπεται σε αιτία για την ενεργοποίηση της ζήλιας εκ μέρους του Γκουτιέρε. Μεστός νοημάτων ρόλος με στοχευμένη συμμετοχή και ποιότητα. Ο Στέργιος Ιωάννου, στον ρόλο του βασιλιά Δον Πέδρο, εκπροσωπεί την άβουλη κορυφή της πυραμίδας. Μία προσωπικότητα έρμαιο των αδυναμιών και των επιπόλαιων χειρισμών. Είναι ο ορισμός του δόγματος της κυριαρχίας, με πολιτικούς όρους. Με αναισθησία και εμπορική λογική προτείνει τη λύση του νέου γάμου μετά τη δολοφονία της Δόνια Μενθία.

Το Θέατρο Πόρτα πρωτοπορεί στην ανάγνωση των θεατρικών κειμένων με έργα διακριτά στο πέρασμα του χρόνου.

Φωτογραφίες: Πάτροκλος Σκαφίδας

ΙΝFO: Παρασκευή 3, Σάββατο 4 (21.00) ή Κυριακή 5 Δεκεμβρίου (19.00) στο θέατρο ΠΟΡΤΑ (Διεύθυνση: Λεωφ. Μεσογείων 59, Αθήνα / Τηλέφωνο: 21 0771 1333) Εισιτήρια στη viva.gr.

Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.