Κριτική: «Οι δούλες» του Ζαν Ζενέ, σε σκηνοθεσία Βάσιας Χρονοπούλου, στο Θέατρο Άλμα
Ήχος μιας νότας πιάνου, μονότονης κυριολεκτικά. Δεν υπάρχει αυλαία. Οι θεατές μπαίνουν στην αίθουσα και η Κλαιρ χορεύει στους ρυθμούς της κυρίας. Η Σολάνζ ετοιμάζει το δωμάτιο, τα ρούχα, και όλα είναι έτοιμα για το καθημερινό κρυφό παιχνίδι τους. Πόσες φορές θα το παίξουν ακόμα;
«Οι Δούλες» του Ζαν Ζενέ ανεβαίνουν στο θέατρο Άλμα. Ένα κλασικό πλέον έργο και αρκετά απαιτητικό σε πολλά επίπεδα, με τον ίδιο τον Ζενέ να θέλει άντρες ηθοποιούς να ενσαρκώνουν τους ρόλους των δύο αδερφών Λεμερσιέ και της Κυρίας. Εδώ, οι ρόλοι ενσαρκώνονται από τις Ιωάννα Λέκκα και Ντένια Στασινοπούλου, και η Κυρία από την Holly Grace (Θέμης Θεοχάρογλου). Πριν μπούμε σε λεπτομέρειες, πρέπει να αναφερθεί πόσο εξαιρετικοί είναι και οι τρεις ηθοποιοί, και πόσο βοηθούν στην απόδοση του δύσκολου έργου με τόσο δυνατό μα χωρίς υπερβολές τρόπο. Οι δύο αδερφές έχουν μια σχέση κατοπτρική, η μία ζει διαμέσου της άλλης και η Ιωάννα και η Ντένια μας το δίνουν εξαιρετικά μπροστά στα μάτια μας. Η επιλογή της drag queen Holly Grace, πέραν της εξαιρετικής ερμηνείας, λειτουργεί θετικά σε πολλαπλά επίπεδα. Ο ρόλος της Κυρίας δέχεται πολλές συμβολικές προεκτάσεις, αλλά οι βασικές είναι δύο: η πρώτη ως σημείο ταύτισης των κοριτσιών με το γυναικείο φύλο και η δεύτερη ως πατρική φιγούρα (μικρή ένδειξη ότι και ο σύζυγος πρακτικά είναι απών). Γι’ αυτό και η επιλογή της drag queen ως Κυρίας δίνει κάτι το μοναδικό στην παράσταση. Μπορεί να ενσαρκώσει και τους δύο ρόλους χρησιμοποιώντας κάθε μέσο (κίνηση/φωνή/εικόνα), και το καταφέρνει κυριολεκτικά.
Η σκηνοθεσία της Βάσιας Χρονοπούλου δίνει νέα πνοή στο έργο. Αφήνει χώρο στο κείμενο και στις ερμηνείες των ηθοποιών, όλες οι κινήσεις μοιάζουν αυθόρμητες ενώ ταυτόχρονα σε δεύτερη επανεξέταση, όλο το έργο μοιάζει με χορογραφία (κίνηση: Κωνσταντίνος Παπανικολάου). Η μουσική (Γρηγόρης Ελευθερίου) είναι απόλυτα λιτή, μα τα τραγούδια που ακούγονται από τα στόματα των ηθοποιών, μένουν για καιρό στο μυαλό των θεατών. Οι φωτισμοί (Δημήτρης Μπαλτάς) και τα σκηνικά (Γιάννης Αρβανίτης) δεν λειτουργούν απλά συμπληρωματικά μα δένουν άψογα με το θεατρικό, δίνοντας τις σωστές συμβολικές παύσεις στα σημαντικά σημεία του έργου, σαν στίξεις ερμηνείας.
Το μεγάλο στοίχημα της παράστασης είναι να μεταφερθεί το κείμενο πιστά στον σκηνοθέτη, θέτοντας και ερωτήματα για το παρόν. Ο Ζενέ δεν το θεωρούσε πολιτικό το έργο του, εγώ θα έλεγα ότι έχει πολιτικές προεκτάσεις. Μα και τι δεν έχει όμως πολιτικές προεκτάσεις στο θέατρο; Μεγάλη συζήτηση. Η παράσταση στέκεται παραπάνω στο να αναδείξει παρά να δείξει. Αφήνει χώρο στον θεατή να βγάλει συμπεράσματα και να συμπληρώσει τα συμβολικά «κενά» ο ίδιος.
Το κυριότερο θέμα που προκύπτει από το έργο είναι η ταύτιση και πώς ο άλλος μπορεί να είναι προϊόν αμφιθυμίας, συγκρούσεων μεταξύ μίσους και αγάπης. Αλλά προχωρά και πέρα από αυτό, ανοίγοντας τα αναπάντητα ερωτήματα που ξεκινούν από την Γυναίκα και προχωρούν στην σεξουαλική ταυτότητα και την ταυτότητα φύλου. Για ακόμη μία φορά επικροτώ την επιλογή της drag queen ως Κυρίας, γιατί μας προτρέπει να δούμε την παράσταση και με αυτά τα μάτια.
Μιας και αναφέραμε τα μάτια, συνεχίζοντας, ας μιλήσουμε για το βλέμμα. Ο Ζενέ εμπνεύστηκε το 1947 την παράσταση από τις αδερφές του και ενδεχομένως από τις αδερφές Παπίν, που σε ένα αποτρόπαιο έγκλημα το 1933 σκότωσαν την κυρία και την κόρη της, τους έβγαλαν τα μάτια, τις κατακρεούργησαν και μετά έπεσαν για ύπνο. Ο Λακάν είχε μιλήσει για το περιστατικό στα σεμινάριά του, μιλώντας για παρανοϊκή ψύχωση, εικάζοντας μάλιστα ένα δυαδικό παραλήρημα αυτών των «σιαμαίων ψυχών».
Στο έργο όμως, δεν πεθαίνει η «πραγματική» Κυρία, μα η μία αδερφή όσο υποδύεται στο παιχνίδι τους την Κυρία. Για πρώτη και τελευταία φορά το παιχνίδι καταφέρνει να φτάσει στο τέλος. Εδώ βλέπουμε την αντιστροφή της αρχαίας τραγωδίας που αναδεικνύεται με πραγματικό τρόπο το ασυνείδητο μέσα στον μύθο (περίπτωση Οιδίποδα όπου πραγματικά σκοτώνει τον πατέρα και συνευρίσκεται με την μητέρα) ενώ εδώ η πραγματικότητα του έργου είναι ασύνειδη, σκοτώνοντας μόνο συμβολικά την Κυρία (ενώ οι αδερφές Παπίν σκότωσαν πραγματικά την Κυρία τους).
Κλείνοντας, κρατήστε ότι τα μεγάλα έργα πάντα θα μας δίνουν πράγματα και σκέψεις, γιατί αλλάζουμε μαζί τους με το πέρασμα των χρόνων. Αλλά παίζει τρομερά σημαντικό ρόλο, πώς τα αποδίδουμε, αλλιώς μπορεί απλά να παραμείνουν στεγνά και μοιραία νεκρά. Αυτή η παράσταση ζωντανεύει τον Ζενέ, αλλά και εμάς.
Info: «Οι δούλες», κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21:15, στο Θέατρο Άλμα (Ακομινάτου 15 / 2105220100). Εισιτήρια εδώ.