Το πρωτοποριακό, για τα δεδομένα της εποχής (βλ. μέσα 19ου αιώνα), έργο του Ιάκωβου Γ. Πιτζιπίου δεν θα ήταν εφικτό να ανέβει στο θεατρικό σανίδι, παρά μόνο μέσα από αντίστοιχη πρωτοποριακή σκηνοθεσία. Η τελευταία ανταποκρίνεται πλήρως στην οπτική θέαση του έργου της Ρουμπίνης Μοσχοχωρίτη. Σε διασκευή της Ευγενίας Μαραγκού και φιλολογική επιμέλεια Δημήτρη Κουρούμπαλη, η ιστορία αποκτά νέα δεδομένα, με αφηγήσεις και υποκριτικές δυνατότητες που προσδίδουν στο περιεχόμενο αυτής υπεραξία.
Συνοπτικά η θεματική περιστρέφεται γύρω από την επιστροφή, το 1844, του Καλλίστρατου Ευγενίδη στην Αθήνα μετά από περιηγήσεις ανά την Ευρώπη, φέρνοντας μαζί του τον πίθηκο Ξουθ, που αγόρασε στην Αγγλία. Ο Ξουθ μάς συστήνεται ως ο πίθηκος-θαλαμηπόλος, που εν τη απουσία του κυρίου του προσπάθησε να ξυριστεί με τα ξυράφια του. Ξαφνικά, με την εμφάνιση του κυρίου του, ο οποίος έχει επιστρέψει απροειδοποίητα, σαστίζει, του πέφτουν τα ξυράφια και σπάζουν, με αποτέλεσμα να ξυλοκοπηθεί αγρίως. Τη στιγμή, όμως, που ο κύριός του είναι έτοιμος να τον σκοτώσει με το ξίφος του, ο Ξουθ αρχίζει να μιλάει. Μέσα από αυτή ξετυλίγεται το κουβάρι της προσωπικής πορείας του Καλλίστρατου Ευγενίδη καθώς και το σύνολο της ηθικής και κοινωνικής πραγματικότητας της Ελλάδας του 19ου αιώνα. Μία εποχή βυθισμένη στην πλάνη και τις ψευδαισθήσεις του ένδοξου παρελθόντος, στις απάτες και τις υπόγειες διαδρομές του χρήματος και των κέντρων λήψης των αποφάσεων. Εκεί όπου ο κάθε πολίτης, ανεξαρτήτου κοινωνικής καταγωγής, δύναται να βρεθεί σε θέσεις ισχύος στην πρώτη σειρά των αποφάσεων για το παρόν και το μέλλον του έθνους.
Ο χρόνος κυμαίνεται ανάμεσα στην άποψη την οποία έχουν διαμορφώσει τρίτοι παράγοντες για τις τύχες της χώρας και η ίδια, παράλληλα, για τον εαυτό της. Επρόκειτο για έργο με διαστρωματώσεις στην αφήγηση και τη χρήση της γλώσσας. Ξενικοί τύποι, γαλλικής και αγγλικής προέλευσης, χιώτικα και λατινογενή ιδιώματα κ.α. συνθέτουν αυτού του είδους την γλωσσική επεξεργασία και συνάμα, μέσα από τους ρόλους του αφηγητή καλύπτεται η εγχώρια ζωή των Αθηνών και του πίθηκου Ξουθ που καλύπτεται η ζωή εκτός Ελλάδος. Η περιπλάνηση και η μεταμόρφωση μέσα όπως αποτυπώνονται στη χρήση της ζωντανής και πολύχρωμης γλώσσας συγκροτούν ένα μυθιστορηματικό είδος που ισορροπεί μεταξύ κωμωδίας και τραγωδίας. Η φαντασία συμπλέκεται με το ρεαλισμό, η πραγματικότητα των ηθών προβάλλεται δίχως εξιδανικεύσεις και η κριτική στις υιοθετούμενες συλλογικές πρακτικές του ελληνικού κράτους στιγματίζει την ξενομανία και την αλαζονεία των κατόχων θέσεων εξουσίας.
Το σώμα, επίσης, λειτουργεί ως αυστηρό όριο τιμωρίας έως ότου ο ήρωας μέσα από την εξέλιξη και την κορύφωση της κάθαρσης, διατηρώντας καθόλη τη διάρκεια της μεταμόρφωσης τις νοητικές του δυνάμεις, επανέλθει στις τάξεις της ανθρώπινης κοινωνίας μέσω του αποκαθαρμένου λόγου. Η σκηνοθέτιδα Ρουμπίνη Μοσχοχωρίτη έχει επενδύσει στην σωματική διάπλαση του χώρου. Η σκηνή του θεάτρου μετατρέπεται σε υποδειγματική μετατόπιση των ρόλων σε έντονη μεταβολή στάσεων και θέσεων των ηθοποιών, κινησιολογία με ρυθμό, που συχνά συνοδεύεται από μουσικές νότες και φωνητικές αντηχήσεις, συνθέτουν μία ολική εικόνα ζωντάνιας. Το σώμα είναι ο καθρέφτης της ιδιωτικής ζωής του ήρωα και συνάμα ο παρατηρητής της γύρω του πραγματικότητας. Η μεταμόρφωση του σώματος συνδέεται με την υπονόμευση και αλλοίωση της συνειδησιακής ακεραιότητας. Η σκηνοθέτιδα, με επιμονή στην λεπτομέρεια, συγκροτεί ένα πλέγμα σκηνικής παρουσίας που, δίχως να μειώνει κατ’ ελάχιστο το πλαίσιο και την αυστηρή δομή του πεζογραφήματος, συνδυάζει μιούζικαλ και λαϊκό θέατρο, επιδιώκοντας και, εν τέλει, κατορθώνοντας να διασφαλίσει την ενσυναίσθηση των ηθοποιών και το μέγιστο του ενθουσιασμού επί σκηνής.
Μολονότι η τελευταία διακοσμείται με λιτότητα, η έμφαση δίνεται στις ενδυματολογικές επιλογές του Γιώργου Λιντζέρη και τη δραματουργική σκιαγράφηση της Ρουμπίνης Μοσχοχωρίτη και της Ευγενίας Μαραγκού. Η χορογραφίες υπό την καθοδήγηση της Φρόσως Κορρού προσδίδουν ένταση και δυναμισμό. Συνολικά η παράσταση διαθέτει καλλιτεχνικό κύρος. Η σκηνοθετική άποψη της Ρ. Μοσχοχωρίτη γίνεται επαρκώς παραδεχτή στον τρόπο μετάβασης από την βιωμένη εμπειρία των εξωτερικών ερεθισμάτων στην εσωτερική εμπειρία της αυτοκριτικής.
Η σκηνοθετική άποψη συντροφεύεται άμεσα από την ποιότητα των ηθοποιών που συμμετέχουν στην παράσταση. Αρχής γενομένης από τον Δημήτρη Κουρούμπαλη. Επρόκειτο για τον πλέον απαιτητικό ρόλο. Ως πίθηκος με ανθρωπόμορφη εξωτερική όψη καλείται να σκαρφαλώσει σε σκαλωσιές, να περπατήσει με τα χέρια και τα πόδια σε υπερένταση, να πηδήσει σε υψώματα, να κυλιστεί στη σκηνή. Το σημαντικότερο όλων, να καλύψει την απόσταση της μεταμόρφωσης μέσα από την συναισθηματική σύγκρουση και την εσωτερική ρήξη με το παρελθόν. Είναι ηθοποιός με υπόβαθρο και η δυνατότητά του όπως μεταπλάθει την έκφραση και την έκταση των ψυχοσωματικών μεταπτώσεων τον καθιστά μοναδικό στο είδος του.
Από την άλλη πλευρά, ο Νίκος Μέλλος εκπροσωπεί τον «Καλλίστρατο Ευγενίδη» το νεοέλληνα με πλούτη και αναγνώριση, που προσθέτει αξία στη δημόσια παρουσία του μέσα από τις ψευδαισθήσεις του χρόνου της ιστορίας και την εκμετάλλευση των ιστορικών κεκτημένων με τρόπο δόλιο και ανήθικο. Διαθέτει παρουσιαστικό και υπόσταση στη σκηνή με έκδηλα τα χαρακτηριστικά της θεατρικής παιδείας, γεγονός που του δίνει προβάδισμα στην ποιότητα του ρόλου τον οποίο υπηρετεί μαεστρικά.
Από κει και πέρα, η Πηνελόπη Σεργουνιώτη είναι ηθοποιός με ταλέντο ζηλευτό. Φωνητικά, υποκριτικά και από άποψη ενέργειας χειρίζεται επιδέξια δύο ρόλους, αυτούς της χήρας Σουλτανίτσας που διαμορφώνει παρασκηνιακά τις τύχες της χώρας και την πανούργας Αβενδόρτη η οποία παγιδεύει τον Ξουθ και δολοφονεί τον σύζυγό της. Τέλος, οι Ευγενία Μαραγκού και Αντιγόνη Μακρή συμπληρώνουν την συνολική εικόνα με ευγενικές παρουσίες εξιστορώντας τα τεκταινόμενα μέσα από μουσικές νότες και σχόλια της κοσμικής Αθήνας. Κατά κύριο λόγο τα σχόλιά τους αφορούν τη ζωή του «πίθηκου Ξουθ» υπό την ανθρώπινη κατάσταση, αναπτύσσοντας με ευγλωττία τα διαδραματιζόμενα γεγονότα και κατευθύνοντας το κοινό στις πτυχές της ιστορίας.
Το πρωτότυπο έργο και η σύγχρονη θεατρική μεταφορά του διακωμωδεί την «πιθηκίζουσα» συμπεριφορά της ελληνικής κοινωνίας τις πρώτες δεκαετίες ζωής της ως ανεξάρτητης κρατικής υπόστασης, καθώς επιχειρεί να ισορροπήσει την ταυτότητά της ανάμεσα στο αμορφοποίητο «παρόν» και το δοξασμένο «παρελθόν».
Info: Από 14 Φεβρουαρίου 2022, και κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21:00 μόνο για 10 παραστάσεις στο Θέατρο Σταθμός. Εισιτήρια στη viva.gr.
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
