Κριτική: «Τα λογοκριμένα» του Δημήτρη Χαλιώτη στο Ολύμπια Δημοτικό Μουσικό Θέατρο «Μαρία Κάλλας»
«Ξέρω πως ποτέ δε σημαδεύουνε στα πόδια/Στο μυαλό είναι ο Στόχος/το νου σου ε;» έγραφε η Κατερίνα Γώγου και η ιστορική αναδρομή στην περιπέτεια του εγχώριου ελληνικού τραγουδιού το επιβεβαιώνει. Όχι επειδή οι στίχοι, στις ανάγκες της εκάστοτε εποχής, δεν ανταποκρίθηκαν στις απαιτήσεις των κοινωνικών αιτημάτων για ελευθερία και δικαιοσύνη, κατά κύριο λόγο, αλλά επειδή οι ίδιοι αυτοί στίχοι, με τις θεματικές τις οποίες αναδείκνυαν, προκαλούσαν προβλήματα στο κυρίαρχο ιδεολογικό αφήγημα.
Στο «Ολύμπια», Δημοτικό Μουσικό Θέατρο «Μαρία Κάλλας» ο Δημήτρης Χαλιώτης ερεύνησε και συνέγραψε την μουσική παράσταση «Τα λογοκριμένα» και είχε την καλλιτεχνική επιμέλεια από κοινού με τον Κώστα Μακεδόνα. Ο τίτλος επεξηγεί το περιεχόμενο της βραδιάς. Από το 1937 έως το 1994 και την οριστική κατάργηση της λογοκρισίας στη δισκογραφική παραγωγή, το τραγούδι και οι συνθέτες του βρίσκονται διαρκώς στο απόσπασμα.
Κι αν η λογοκρισία υπήρξε εργαλείο καθυπόταξης των αντιφρονούντων ενός καταπιεστικού οικονομικού, πολιτικού και ευρύτερα κοινωνικού συστήματος «αξιών», με διαφοροποιήσεις στους συμβολισμού της εποχής ανάλογα τις περιστάσεις, η αντίστοιχη πράξη εναντίον των υποψήφιων «ανατρεπτικών» στίχων, προκαλούσε σημαντικά προβλήματα στους δημιουργούς. Διότι σε πλείστες των περιπτώσεων, οι γραφειοκράτες της λογοκρισίας επένδυαν στο γράμμα του νόμου, αναζητώντας παντός τύπου και είδους «εχθρούς» της κοινωνικής ευημερίας, της οικονομικής προόδου και της ηθικής ανταπόκρισης των μελών αυτής. Για το λόγο αυτό, σε πολλά τραγούδια, οι στιχουργοί υποχρεώθηκαν να μεταβάλλουν άρδην λέξεις και στίχους ολόκληρους, στοιχεία τα οποία πιθανολούνταν (από τις επίσημες κρατικές Αρχές) ότι υπηρετούσαν αλλότριους σκοπούς για την εθνική συνοχή.
Ήδη από το 1937 το δικτατορικό καθεστώς του Ιωάννη Μεταξά με αναγκαστικούς νόμους, 445 και 446 αντίστοιχα, διαμορφώνει το απαραίτητο νομοθετικό πλαίσιο προληπτικής λογοκρισίας στο θέατρο, το τραγούδι και το βιβλίο. Αυτού του είδους η πρωτοβουλία για την ιδεολογική διασφάλιση του κράτους, αποτέλεσε τη βάση πάνω στην οποία θα ακολουθούσε και θα ανέπτυσσε την κατασταλτική του δράση η επίσημη κρατική λογοκρισία έως την δικτατορία των συνταγματαρχών της περιόδου 1967-1974. Σε αυτή τη διαδρομή πενήντα ετών, η λογοκρισία ασκεί την εξουσία της σε κάθε δημιουργό, όσο αναγνωρισμένος κι αν είναι στο ευρύ κοινό, εντός και εκτός Ελλάδος.
Τραγούδια με την υπογραφή των Θεοδωράκη, Τσιτσάνη, Χατζιδάκι, Βαμβακάρη, Καλδάρα, Ξαρχάκου, Λοΐζου, Σαββόπουλου, Καραΐνδρου, Κηλαηδόνη, Πάνου θα υποστούν τη μέθοδο του Προκρούστη. Μέτρα τα οποία θα υποχωρήσουν, δίχως να εκλείψουν τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια. Είναι ενδεικτικό το γεγονός το οποίο αναφέρει Δημήτρης Χαλιώτης στον Ριζοσπάστη (5/4/2022) «Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα με τον δίσκο Τα τραγούδια μας σε μουσική Μάνου Λοΐζου, στίχους Φώντα Λάδη και ερμηνεία Γιώργου Νταλάρα. Οχτώ τραγούδια του δίσκου λογοκρίνονται από το κρατικό ραδιόφωνο. Το καταγγέλλουν οι δημιουργοί, οι οποίοι σε μια μεγάλη συναυλία στη Νέα Σμύρνη παρουσιάζουν όλο τον δίσκο»
Μέσα από τα πρώτα στάδια της λογοκρισίας, δέχτηκαν απηνή διωγμό τα ρεμπέτικα τραγούδια. Θεωρήθηκαν απ’ την επίσημη κρατική υπόσταση ως φορείς ανηθικότητας και περιθωριοποιημένων αντιλήψεων για το κοινωνικό σύνολο. Οι στίχοι υποβάλλονται σε χειρουργική αναδίπλωση και οι δημιουργοί στέλνονται εξορία. Κάθε τι το οποίο στη φαντασία των ανθρώπων της «μέριμνας» αποτελούσε ύποπτο μυστικών ερμηνειών, κατέληγε σε αρνητική κρίση. Ο Γ. Παπαϊωάννου τέλη της δεκαετίας του ‘40 γράφει την «Πειραιώτισσα», όπου αναφέρει τη λέξη «καπετάνισσα». Με αφορμή τη συγκεκριμένη λέξη το τραγούδι λογοκρίνεται, γιατί γίνονται συνειρμοί με τους καπετάνιους του ΕΛΑΣ.
Οι ηθοποιοί Λεωνίδας Κακούρης και Ελένη Καρακάση αφηγούνται επί σκηνής ιστορίες και περιστατικά τραγουδιών που λογοκρίθηκαν, απαγορεύτηκαν, λοιδορήθηκαν, ενώ δεν παραλείπονται όλα όσα κυκλοφόρησαν με αλλαγές στη σύνθεση ή κατάφεραν να υπερβούν τους σκοπέλους τής λογοκρισίας με λογιών λογιών τεχνάσματα. Η αφηγηματική τους δεινότητα προσδίδει αισθητική και ποιοτική υπεραξία στην ιστορική αυτή αναδρομή, μέσα από πλήθος εικόνων και περιγραφικών καταστάσεων.
Οι μουσικές ερμηνείες του Κώστα Μακεδόνα και της Ρίτας Αντωνοπούλου ζωντανεύουν τις μουσικές δημιουργίες και μας μεταφέρουν σε εποχές περασμένες, αλλά όχι λησμονημένες. Οι θεατές να τραγουδούν τους ρυθμούς και τις μελωδίες σπουδαίων προσωπικοτήτων της ελληνικής μουσικής πραγματικότητας και οι ενορχηστρώσεις, Καλλιτεχνική επιμέλεια Εργαστηρίου Ελληνικής Μουσικής του Άγγελου Ηλία, να μαγνητίζουν το ενδιαφέρον του κοινού διατηρώντας το αμείωτο. Μία επιστροφή στο παρελθόν, που διατηρεί την αξία τού χρόνου στο ακέραιο των συμβολισμών του.
Βαθμολογία: 5/5*
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
