Το 8ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Πελοποννήσου είχε ένα πλούσιο πρόγραμμα στις δέκα μέρες της φετινής διοργάνωσης. Μία από τις όμορφες ταινίες ήταν το ντοκιμαντέρ «Ο Παππούς μου, ο Παπαφλέσσας». Μετά το τέλος του Φεστιβάλ και λίγο πριν αποχωρήσω από την Καλαμάτα, συνάντησα την δημιουργό αυτού του τρυφερού ντοκιμαντέρ, την Κλεώνη Φλέσσα, για μια συνέντευξη με αφορμή την προβολή του στο φετινό Φεστιβάλ.
Είδα την ταινία σου, το ντοκιμαντέρ «Ο Παππούς μου, ο Παπαφλέσσας» και μου άρεσε. Είναι ένας συγκινητικός και γοητευτικός φόρος τιμής σε ένα μακρινό, αν και συγγενικό σου, πρόσωπο. Πες μου λίγο για το σκεπτικό πώς αποφάσισες να κάνεις αυτή την ταινία σήμερα. Ήταν project που σχεδίαζες να κάνεις εδώ και καιρό;
Δεν μπορώ να πω ότι ήταν κάτι απωθημένο. Είναι αλήθεια ότι στο πίσω μέρος του μυαλού μου είχα μια σκέψη πως καλό θα ήταν να κάνω κάτι για τον Παπαφλέσσα αλλά το απέφευγα και το φοβόμουν λίγο επειδή οι γνώσεις μου για την ιστορία δεν είναι τόσο καλές. Δεν ασχολούμαι συχνά με τέτοια θέματα. Γι’ αυτό το λόγο είχα σύμβουλο τον ιστορικό Βασίλη Παναγιωτόπουλο, ο οποίος ήταν ο πιο κατάλληλος για τη δική μου περίπτωση. Υπάρχουν και άλλοι βέβαια, αλλά ο Παναγιωτόπουλος είναι από τους ιστορικούς που αγαπάω πάρα πολύ. Έχουμε μάλιστα συνεργαστεί ξανά παλαιότερα σε μία μικρή εκπομπή που είχα κάνει για λογαριασμό της ΕΡΤ και τον εμπιστεύομαι πολύ διότι πραγματικά για το 1821 είναι ο άνθρωπος που έχει μελετήσει σχεδόν περισσότερο απ’ όλους. Είναι ένας ιστορικός που έχει ασχοληθεί πολύ με αυτή την περίοδο, τα γεγονότα και τους ήρωες.
Μου έκανε πραγματικά θετική εντύπωση ο τρόπος κινηματογράφησης του ντοκιμαντέρ. Έχει ένα κομμάτι της επίσκεψης σου στο σήμερα σε μέρη όπου είχε περάσει ή συνδεθεί ο Παπαφλέσσας και ένα κομμάτι με σκηνοθεσία animation. Ήταν κάτι που δεν περίμενα να δω. Πώς αποφάσισες να συνδυάσεις έτσι τα είδη;
Πριν αρχίσω να γράφω το σενάριο, το πρώτο πράγμα που ήθελα ήταν να αποφύγω να κάνω ένα ιστορικό ντοκιμαντέρ, που κάποιος ειδικός θα μίλαγε γι’ αυτό κλπ… Είναι κάτι που το έχουμε δει πάρα πολλές φορές, το έχω κάνει και εγώ εξάλλου. Δεν το απορρίπτω, απλώς θεώρησα πως μπορεί να είναι κουραστικό. Ήταν μια περίοδος με τα 200 χρόνια του εορτασμού της Ελλάδας, στην οποία πολλοί ιστορικοί θα μιλάγανε και θα λέγανε ο καθένας τα δικά του, δεν ήθελα λοιπόν να κάνω κάτι επαναληπτικό σχετικά με την προσέγγιση της ιστορίας μου. Το animation το σκέφτηκα να το χρησιμοποιήσω για να μην έχω πάλι ιστορικούς και διάφορους ειδικούς να μιλάνε. Έτσι, όλα τα ιστορικά κομμάτια έγιναν animation!
Τι θα έλεγες πως συμβολίζει για σένα ο Παπαφλέσσας στη σημερινή εποχή; Τι γνώμη θα ήθελες να αποκτήσει κάποιος θεατής αφού δει την ταινία σου;
Η πρόθεση μου ήταν περισσότερο μια τρυφερή ματιά, θα έλεγα. Ξέρω ότι πολλοί τον έχουν κατηγορήσει – όχι με την έννοια πως δεν ήταν ένας επαναστάτης – για τον χαρακτήρα του επειδή ήταν πολύ οξύθυμος. Είχε κάποια ελαττώματα και αυτός όπως έχουν λίγο πολύ όλοι οι άνθρωποι. Η αλήθεια είναι πως διαβάζοντας πράγματα για εκείνη την περίοδο, αυτό που μου έκανε εντύπωση είναι πως δεν είχαν ειπωθεί τα πράγματα γι’ αυτόν που θα μπορούσαν να είχαν ειπωθεί. Πέθανε νωρίς, μόλις στα σαράντα του. Δεν πρόλαβε να γράψει απομνημονεύματα, δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει το έργο του, σε αντίθεση με άλλους της εποχής του.
Θεωρείς δηλαδή πως έχουμε ελλιπή στοιχεία γι’ αυτόν;
Ναι, σίγουρα. Οι περισσότεροι όταν τους έλεγα ότι θα πάω στην Κωνσταντινούπολη και θα κάνω όλα αυτά τα ταξίδια ακολουθώντας τα βήματά του, μου έλεγαν «για ποιο λόγο;». Όλοι θυμούνται το Μανιάκι, δηλαδή το πώς πέθανε. Ήταν ηρωική στιγμή, βέβαια, και γι’ αυτό είναι τόσο γνωστή αυτή η μάχη. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό.
Και όμως η δράση του δεν γνώριζε σύνορα.
Ακριβώς. Μα και εγώ πιστεύω ότι δεν θα ήταν αυτός που ήταν αν δεν έκανε όλα αυτά. Ήταν εκείνη την περίοδο Υπουργός Εσωτερικών, θέση που διατήρησε για τρία χρόνια, μέχρι τον θάνατό του. Είχε κάνει τόσα ταξίδια, είχε μεγάλο μορφωτικό επίπεδο, ήταν ένας πραγματικός διανοούμενος, όχι απλά ένας επαναστάτης.
Είχε και στενή σχέση με την Φιλική Εταιρεία, όπως έμαθα από την ταινία.
Βέβαια, αυτό ήταν που τον έκανε να αλλάξει και πορεία. Ήταν αρχιμανδρίτης όταν μπήκε στην Φιλική Εταιρεία. Αυτό το γεγονός του άλλαξε την πορεία και έπαιξε σημαντικό ρόλο για τον ίδιο. Ήταν ένας άνθρωπος που η Φιλική Εταιρεία τον εμπιστεύτηκε και αργότερα τον έστειλε στην Ελλάδα για να ξεσηκώσει τους Έλληνες. Θεωρώ πως πραγματικά έκανε το χρέος του.
Πιστεύεις πως στο σήμερα έχουμε ανάγκη περισσότερο ήρωες σαν και αυτόν;
Κατά τη γνώμη μου, κάθε εποχή έχει τους ήρωες της. Εκείνη την περίοδο λίγο πολύ όλοι οι Έλληνες ήταν ήρωες. Τότε οι Έλληνες ξεσηκώθηκαν σε πολύ δύσκολες συνθήκες, κανείς τους δεν υπολόγιζε τίποτα. Όλη η ιστορία της τότε περιόδου έχει παντού τους ήρωες της. Σήμερα, είναι μια άλλη εποχή που επίσης χρειαζόμαστε ήρωες. Υπάρχουν ήρωες και τώρα, άλλου τύπου, και κάτω από διαφορετικές συνθήκες γίνεται ή δεν γίνεται κάποιος ήρωας. Θεωρώ ότι σε περιόδους κρίσης μας βγαίνει στην επιφάνεια ο ηρωισμός μας. Πολλοί άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο πιο εύκολα ξεσηκώνονται όταν η κρίση τούς χτυπάει και καλούνται να ξεπεράσουν τα προβλήματα τους.
Πες μου λίγα πράγματα για τη συνεργασία σου με τους υπόλοιπους συνεργάτες σου σε αυτή την ταινία.
Πρωτίστως, ήταν μια ταινία που την αγάπησαν πολύ όλοι οι συνεργάτες μου. Όλοι τους ήταν κοντά μου, γνωρίζοντας από την αρχή τις δύσκολες συνθήκες. Το σενάριο με δυσκόλεψε αρκετά, μου πήρε πολύ χρόνο επειδή έπρεπε να κάνω ένα μεγάλο ταξίδι στην ιστορία, να διαβάσω πολλά σχετικά βιβλία και να ασχοληθώ με θέματα που δεν τα ήξερα καθόλου. Είχα και εγώ ελλιπή γνώση σε αυτά τα θέματα και έπρεπε πραγματικά να βυθιστώ μέσα στην ιστορία. Συζήτησα εκτενώς με ιστορικούς και ιδιαίτερα με τον κ. Παναγιωτόπουλο. Φυσικά η Τζίνα Πετροπούλου οργάνωσε την παραγωγή. Η διευθύντρια φωτογραφίας Κατερίνα Μαραγκουδάκη αγάπησε πολύ το σενάριο όταν το διάβασε και χάρηκε πολύ που θα συνεργαστούμε ξανά μετά από μια κοινή δουλειά μας για τον Εγγονόπουλο και τον Εμπειρίκο.
Ακόμα και με τους συνεργάτες στα ταξίδια εκτός Ελλάδας τα πήγαμε περίφημα. Πήγα στην Οδησσό, στο Ιάσιο και στο Βουκουρέστι και γνωρίστηκα με ωραίους ανθρώπους οι οποίοι με στηρίξανε. Νομίζω ότι χωρίς τους συνεργάτες μας στον κινηματογράφο δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι. Μπορεί να ονειρευόμαστε, αλλά το όνειρο χωρίς την πρακτική πλαισίωση – δηλαδή τους συνεργάτες – δεν γίνεται. Αν μάλιστα δεν είναι καλές οι συνθήκες και αρχίσουν από νωρίς οι γκρίνιες, δεν θα έχεις την ηρεμία να δεις καθαρά το θέμα σου. Επίσης, συνεργάστηκα με την Μπονίτα Παπαστάθη στο μοντάζ, με την οποία δουλέψαμε υπέροχα μαζί και κάναμε καλή δουλειά. Δεν μπορώ να παραλείψω δύο ακόμα σημαντικούς συνεργάτες στην ταινία αυτή. Ο μουσικός μου, ο Αρίωνας Γυφτάκης, ο οποίος έντυσε με μουσική τζαζ το ντοκιμαντέρ, κάτι όχι τόσο συχνό ως επιλογή παρόμοιου θέματος. Κάποιος θα νόμιζε πως μια ταινία για το ’21 θα είχε απαραίτητα κλαρίνα ή παραδοσιακά όργανα. Δεν τα περιφρονώ αυτά, αλλά ήθελα μια διαφορετική μουσική υπόκρουση. Τέλος, ο animator Μπάμπης Αλεξιάδης, ο οποίος έβαλε την τέχνη του και έκανε το ντοκιμαντέρ να ξεχωρίζει.
Το σενάριο το γυρίσατε ολόκληρο ή αφήσατε κάτι απέξω στο τέλος;
Αφήσαμε πολλά κομμάτια απέξω γιατί δεν είχα κάνει ακόμα το ταξίδι στο Βουκουρέστι και την Οδησσό. Την Κωνσταντινούπολη την ήξερα, τα υπόλοιπα όχι. Οπότε αυτό αποτελούσε ένα ερωτηματικό. Οι άνθρωποι που συνεργάστηκα μαζί τους με βοήθησαν και μου άνοιξαν τις πόρτες επί τόπου, δίνοντας μου συμβουλές για τις επιλογές μου στο σενάριο.
Τι πιστεύεις ότι κάνει μια ταινία επιτυχημένη για τον δημιουργό της;
Μια επιτυχημένη ταινία είναι όταν την τελειώσεις και είναι η πρώτη προβολή στο κοινό. Αυτό σου δίνει την ισορροπία αν πέτυχες όντως τον στόχο σου. Όταν τελειώσεις με το μοντάζ και με την μουσική σου, εγώ σαν δημιουργός έχω πάντα την αίσθηση ότι μπορεί κάτι να ξέχασα, κάτι να λείπει, αναρωτιέμαι διαρκώς πώς θα περάσει κάτι στο κοινό. Πάντα σκέφτομαι πως θα το αντιληφθεί ο πρώτος θεατής διότι με ενδιαφέρει πάρα πολύ η υποδοχή του κοινού. Αυτό θεωρώ επιτυχία, δηλαδή να αγαπηθεί αυτό που κάνεις από το κοινό και να περάσουν αυτά που θες να πεις.
Έχεις κάποιο νέο project στα κινηματογραφικά δρώμενα το επόμενο διάστημα;
Ναι, έχω. Ετοιμάζω μια ταινία μεγάλου μήκους μυθοπλασίας αυτή την περίοδο. Έχω τελειώσει το σενάριο και είμαστε στο στάδιο διερεύνησης παραγωγής. Είναι ένα έργο που το δουλεύω χρόνια ήδη, έχω γράψει και ξαναγράψει το σενάριο, έχω κάνει διορθώσεις αρκετές φορές και πιστεύω ότι μέχρι να γίνει η ταινία θα έχω κάνει και άλλες! Θα έλεγα πως ανήκει στο δράμα. Ο τίτλος του είναι «Η χελώνα που άκουγε τα όνειρα της Άννας»… ελπίζω να μην τον αλλάξω στο μεταξύ. Έχει κατατεθεί στο Κέντρο Κινηματογράφου και ελπίζουμε σύντομα να έχουμε και άλλα νέα για συμπαραγωγή.
Τέλος, θα ήθελα να σε ρωτήσω αν έχεις κάποια αγαπημένη ταινία, είτε μυθοπλασίας είτε ντοκιμαντέρ, που έχεις ως σημείο αναφοράς και την εκτιμάς πολύ.
Η πρώτη ταινία που έρχεται στο μυαλό μου είναι «Ο Καθρέφτης» του Αντρέι Ταρκόφσκι. Πολλές είναι οι ταινίες που ξεχωρίζω, αλλά η συγκεκριμένη με έχει αγγίξει πάρα πολύ και την έχω δει άπειρες φορές. Θεωρώ πως με κάθε φορά βλέπω κάτι άλλο, κάτι που δεν είχα δει την προηγούμενη. Την έχω αγαπήσει πολύ και, μάλιστα, την έχω διδάξει στο Πανεπιστήμιο όταν δίδασκα μία περίοδο στη Θεσσαλονίκη. Επίσης, μου αρέσουν οι ταινίες του Σέργκεϊ Παρατζάνοφ. Μου είχε κάνει τρομερή εντύπωση. Την ταινία του «Το Χρώμα του Ροδιού» την έχω και αυτή διδάξει. Υπάρχουν και άλλοι δημιουργοί που αγαπώ, δεν μπορώ να ξεχωρίσω κάποιον και να πω ότι θέλω να γίνω σαν αυτόν. Με λίγα λόγια εννοώ πως δεν έχω πρότυπα και δεν θέλω να κάνω μία ταινία σαν κάποιον από όλους αυτούς.
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
