Κριτική: «Κι από Σμύρνη… Σαλονίκη» – Μία παράσταση σταθμός για τα ελληνικά δεδομένα
Υπάρχουν εκείνες οι στιγμές στις οποίες καλείσαι να καταγράψεις την θεατρική εμπειρία μίας παράστασης και σαστίζεις ενώπιον του κειμένου. Οι στιγμές εκείνες που ορίζουν την ταυτότητα της οπτικής σου και αδυνατείς να την περιγράψεις. Μία από αυτές τις στιγμές είναι και η εξαιρετική, από κάθε άποψη, θεατρική παράσταση «Κι από Σμύρνη… Σαλονίκη» την οποία σκηνοθετεί η Μιμή Ντενίση.
Όσον αφορά την πλοκή της ιστορίας, συνοπτικά, αφορά την συνέχεια της ζωής μίας αριστοκρατικής οικογένειας της Σμύρνης η οποία καταφεύγει στον Πειραιά κι έπειτα στην Θεσσαλονίκη, μετά από τα δραματικά γεγονότα του 1922 τα οποία σημαδεύτηκαν από την καταστροφή και τον ξεριζωμό του ελληνισμού απ’ τις πατρογονικές του εστίες, σε Μικρά Ασία, Πόντο, Θράκη.
Με την συνθήκη της Λοζάνης και την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών, το 1923, η Φιλιώ Μπαλτατζή (τον ρόλο υποδύεται η Μιμή Ντενίση) και τα δύο της τέκνα, τον Βασίλη (το ρόλο υποδύεται ο Λευτέρης Βασιλάκης) και την Λευκοθέα (το ρόλο υποδύεται η Μαρία Εγγλεζάκη) καθώς και τη, μέχρι πρότινος βοηθός της οικογενείας, Ζαχαρούλα (το ρόλο υποδύεται η Κατερίνα Γερονικολού) καλούνται να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις μίας νέας ζωής και, αρχικά, να επιβιώσουν. Η τελευταία εξασφαλίζεται μέσα από την εργασία των μελών της οικογενείας. Η άλλοτε οικονομικά ευκατάστατη Φιλιώ Μπαλτατζή, αποκρύπτοντας την πραγματική της ταυτότητα, ξετυλίγει την μαγειρική τέχνη της Σμύρνης και σύντομα, γύρω της, η γαστρονομία των εκλεκτών της γεύσεων κατακλύζουν τον καφενέ του θείου της Συμεών (το ρόλο υποδύεται ο Μιχάλης Μητρούσης) και της συζύγου του Μορφούλας (στο ρόλο η Νίκη Παλληκαράκη). Αναπτύσσεται ο κόσμος των ανθρωπίνων σχέσεων, με τις γλωσσικές διαλέκτους να προσδίδουν «εκρηκτικό» περιεχόμενο στις περιγραφές, οι πολιτικές, οικονομικές και ευρύτερα κοινωνικές αντιξοότητες, αλλά και ο κόσμος της χαράς, της ευθυμίας και της αλληλεγγύης. Από τη φτώχεια της προσφυγικής άφιξης στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης έως την αποκατάσταση της ταξικής του προέλευσης, και, παράλληλα, η παρακμή μέσα από τα διαδραματιζόμενα γεγονότα, της ακμαίας εβραϊκής κοινότητας, η ανάμιξη των προσφυγικών ιστοριών και η καταγραφή των ιστορικών δεδομένων, δίχως ακρότητες και ετυμηγορίες.
Αυτή είναι η πλοκή της παράστασης η οποία χρονικά εκτείνεται από το 1923 έως το 1940 και την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ας επιχειρήσουμε να αναλύσουμε την παράσταση στην πολλαπλότητα των τμημάτων που την συναποτελούν. Σκηνοθετικά, η Μιμή Ντενίση, αποδεικνύει έτι μία φορά γιατί προσδίδει υπεραξία στις επιλογές της. Από τα πρόσωπα έως τα σκηνικά, τις ενδυματολογικές επιλογές, τις εναλλαγές του χώρου και του χρόνου, τα τεχνολογικά στοιχεία ως υποβοηθητικά της παράστασης, όλα τελούν σε πλήρη αρμονία. Η Μιμή Ντενίση δεν σκηνοθετεί απλώς μία παράσταση, όσο ιστορικό υπόβαθρο κι αν αυτή διεκδικεί επάξια, αλλά με σεβασμό στην ιστορία, τα όρια αυτής και το πλαίσιο δυνατοτήτων που το σύνολο των προσώπων του έργου της παρέχει, διαμορφώνει και, εν πολλοίς, αποτυπώνει μία νέα οπτική ανάγνωσης του παρελθόντος και της ταυτότητάς του.
Μέσα από την καθημερινότητα απλών ανθρώπων (βλ. τον μπακάλη, τον ρόλο υποδύεται ο Λευτέρης Ελευθερίου) ή/και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα ίδια τα μέλη της οικογένειας στην επαγγελματική τους αποκατάσταση, σε μία ριζικά διαφορετική κουλτούρα, ήθη και έθιμα, επιχειρεί να «διαβάσει» την ιστορία στον μικρότερο παράγοντα, αυτόν των αθέατων ανθρώπων, αλλά και των στιγμιαία ισχυρών, που όμως αφηγούνται μικρές καθημερινές εξελίξεις οι οποίες, στο σύνολό τους, συγκροτούν την επίσημη ιστορία. Οι καθημερινές ανάγκες, οι πόθοι, οι επιθυμίες, οι ατέλειες των επιλογών, όλα μετασχηματίζουν και συνθέτουν τα χρώματα μίας ευμετάβλητης πραγματικότητας.
Η Μιμή Ντενίση, σε ρόλο αφηγητή και αντίστοιχα της κεντρικής ηρωίδας, της Φιλιώς Μπαλτατζή, διαθέτει το υπόβαθρο να ανταποκριθεί με την ποιότητα, την ευθύνη και τη δυναμική που απαιτεί αυτός ο συνδυασμός. Λειτουργεί ως μνήμη και ως γέφυρα με το εκάστοτε «σήμερα». Δίνει κουράγιο και στήριγμα στις δυσκολίες των παιδιών της και, συνάμα, υπηρετεί την ανάγκη για παραμονή στην επιφάνεια των πραγμάτων, μη διστάζοντας να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις μίας νέας αξιοπρέπειας, βασισμένης αυτή τη φορά όχι στην κοινωνική τάξη και καταγωγή, αλλά στην προσωπική της εργασία και αφοσίωση. Οι ενδυματολογικές επιλογές και τα σκηνικά προσδίδουν μία διακριτική νότα εποχής. Η λεπτομέρεια και το προσεγμένο της διαρρύθμισης, με τις ταχύτατες αλλαγές του χώρου, συγκρατούν το ενδιαφέρον του θεατή αμείωτο.
Ολόκληρη η ζωή των ανθρώπων της εποχής μεταφέρεται με τρόπο άμεσο και αποκαλυπτικό. Ειδικά, τα τεχνολογικά εφέ της πόλης με τις γειτονιές και τα σημεία ενδιαφέροντος, δίνουν ένα αποτέλεσμα ρεαλιστικής απεικόνισης. Οι πολιτικές συγκρούσεις μεταξύ βασιλικών και βενιζελικών, καθώς και οι πολιτικές διεργασίες γενικότερα μέχρι την έλευση της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά, περιγράφονται μέσα από στιγμές που μαρτυρούν τις αντιθετικές απόψεις και πρακτικές. Οι νέες ιδέες της κομμουνιστικής επανάστασης σε συνδυασμό με τα αιτήματα για μεταρρυθμίσεις στον χώρο της εργασίας, η διάψευση των ελπίδων και το αδιέξοδο των πολιτικών επιλογών οδηγούν στην ματαίωση. Ωστόσο, αναζητά όχι την κεντρική αφήγηση των γεγονότων, αλλά την εμπειρία των κοινωνικά αφανών προσώπων και πρωταγωνιστών. Μέσα από την αλληλεπίδραση των ρόλων, ο θεατής εξωθείται στην κριτική πρόσληψη της ιστορικής πραγματικότητας.
Η παράσταση διαθέτει πλήθος ηθοποιών. Εν γένει, με την ενέργειά τους και την αφοσίωσή τους στους ρόλους του οποίους υποδύονται, προσφέρουν ένα υψηλής ποιότητας επίπεδο ερμηνείας. Θα διακρίνω τρεις ρόλους, δίχως να περιορίσω τη δυναμική των υπολοίπων. Επρόκειτο για το ρόλο του Χατζηπέτρου, συνέταιρου σε εργοστάσιο, (το ρόλο υποδύεται ο Αλέξανδρος Αντωνόπουλος). Ό,τι και να γράψουμε για τον Αλέξανδρο Αντωνόπουλο είναι κάθε φορά αδύνατο να περιγράψει την εικόνα που διαμορφώνεται στα μάτια του θεατή. Ένας ρόλο ευγενικός, προσαρμοσμένος στην προσωπικότητα και την «αέρινη» παρουσία του επί σκηνής, μας μεταφέρει με κομψότητα και ενσυναίσθηση στο κλίμα της εποχής. Με κινήσεις χειρουργικές κινείται στο θεατρικό σανίδι. Οι θέσεις και οι στάσεις του σε συνδυασμό με την επιβλητική του παρουσία κεντρίζουν το ενδιαφέρον όχι στην οικονομική επιφάνεια του ιδίου όσο στην καλλιέργεια του χαρακτήρα και της σεμνότητας με την οποία αναγιγνώσκει τα δεδομένα.
Με το ίδιο σκεπτικό, αλλά από την αντίθετη κοινωνική αφετηρία, ο μπακάλης Παντελής (Λευτέρης Ελευθερίου) σκιαγραφεί την ανθρωπογεωγραφία της κατώτερης κοινωνικής κλίμακας, μέσα από την αποκάλυψη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των ανθρώπων που καταπιάνονται με τον αγώνα για ζωή. Γεμάτος αγάπη για την τελευταία, αν και ταλαιπωρημένος στην προσωπική του οικογενειακή ιστορία, μεταδίδει χαρά και ευθυμία, ενέργεια και θετική αύρα. Γενναιόδωρος και δοτικός καθρεφτίζει την Ελλάδα που βιώνεται στο φιλότιμο και την ευθιξία των πολιτών της. Είναι η προσωποποίηση της ζωής που δεν τελειώνει στην πρώτη αναποδιά, αλλά πεισμώνει για να αποκτήσει όλα όσα αξίζει κανείς προκειμένου να λέγεται άνθρωπος.
Τέλος, η Νικολέτα Βλαβιανού, στο ρόλο της εκπατρισμένης από τον Πόντο γυναίκας, με το ταπεραμέντο και την σπιρτάδα που την χαρακτηρίζει, ενσαρκώνει την έννοια της τιμιότητας, της προσφοράς και της επιταγής του μέλλοντος. Δυναμική, με παρουσία καθηλωτική και ταυτόχρονα γνώστη του πηγαίου χιούμορ, μας υποχρεώνει να υποκλιθούμε κυριολεκτικά ενώπιόν της. Ένας ρόλος κομμένος και ραμμένος στην ιδιαίτερη χροιά της θεατρικής της αισθητικής.
Γενικότερα, είναι μία παράσταση σταθμός για τα ελληνικά δεδομένα, αντάξια της θεατρικής παιδείας της Μιμής Ντενίση.
Info: Τετάρτη 19:00 Πέμπτη 19:00 Παρασκευή 20:00 Σάββατο 20:00 Κυριακή 18:30 στο «Θέατρον» – Ελληνικός Κόσμος (Πειραιώς 254, Ταύρος / 2122540300). Εισιτήρια στη viva.gr.
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
