Αυτή η κριτική θα είναι διαφορετική από τις άλλες. Ίσως και ο όρος κριτική –όρος που πάντα με φέρνει σε αμηχανία-, να περιττεύει. Μάλλον σαν εξομολόγηση θα είναι, σαν να κρατάω ημερολόγιο γι’ αυτό που συνέβη στο θέατρο Τέχνης. Γιατί όντως κάτι συνέβη, είναι γεγονός, δεν είναι απλά άλλο ένα βράδυ στο θέατρο. Είναι οι «Ναυαγοί», το πρώτο -ναι, το πρώτο- θεατρικό έργο της Ηρώς Μπέζου. Λένε ότι η ιστορία γράφεται από τις παρέες σε υπόγεια, οπότε ίσως δεν είναι τυχαίο που ανεβαίνει στο Υπόγειο του Καρόλου Κουν.
Συνήθως όταν πάω να δω θεατρικά έργα, διαβάζω λίγα πριν, και πολλά μετά. Παρατήρησα ότι είχα μια περίεργη σκέψη όσο έβλεπα την παράσταση, και αναρωτιόμουν ποιος το έχει γράψει. Ενώ αναφέρεται ξεκάθαρα στην ταυτότητα της παράστασης (ΟΙ ΝΑΥΑΓΟΙ της Ηρώς Μπέζου, γράφεται στην αφίσα), το μυαλό μου είχε κολλήσει στο ότι αναφέρεται μόνο στη σκηνοθεσία, και όχι στο κείμενο. Την ώρα της παράστασης, έσπαγα το κεφάλι μου να θυμηθώ ποιος το έχει γράψει, και αναρωτιόμουν αν είναι η Ηρώ Μπέζου η συγγραφέας. Ε ναι λοιπόν, είναι. Εκ των υστέρων, κατάλαβα ότι η δυσκολία μου δεν ήταν θέμα μνήμης ή αντίληψης, αλλά δεν μπορούσα να πιστέψω ότι είναι κείμενο ελληνικό, σύγχρονο, τωρινό, μιας και ήταν τόσο μεγαλειώδες.
Είμαι πεπεισμένος ότι όλοι θα βρίσκουν ομοιότητες του έργου, με έργα μεγάλων θεατρικών συγγραφέων. Και ναι, αυτό συμβαίνει γιατί στα μεγάλα έργα, ο καθένας ψάχνει να βρει ένα πάτημα με βάση τις δικές του εμπειρίες και αναφορές. Αλλά αυτό προκαλείται από την ποιότητα του έργου, όχι γιατί όντως μοιάζει ή θυμίζει κάτι άλλο. «Οι Ναυαγοί» αποτελούν ένα έργο καθολικό, διαχρονικό, χωρίς συγκεκριμένες τοπικές αναφορές, είναι το ασυνείδητό μας προσφερόμενο σε καλλιτεχνική πιατέλα σε ένα γεύμα που δεν περιμέναμε να μας προσφερθεί. Το σάστισμα μου να αναρωτηθώ ποιος το έχει γράψει, και τα απανωτά σοκ ότι είναι ελληνικό κείμενο, είναι της ίδιας της Ηρώς, είναι το πρώτο (!) της έργο, μου ήρθαν σαν κεραυνός εν αιθρία.
Στέκομαι υπερβολικά στο κείμενο, και την ποιότητά του, γιατί πραγματικά ένιωσα ότι βλέπω θέατρο, όπως θα ήθελα να είναι. Μια εμπειρία, με όλη την σημασία της λέξης. Βέβαια, το κείμενο παίρνει σάρκα και οστά στο θέατρο με τα σώματα των ηθοποιών, και το συγκεκριμένο είναι ολοζώντανο. Η σκηνοθεσία της Ηρώς και του Γιάννη Παπαδόπουλου κινείται αγκαλιά με τους παλμούς του κειμένου, και αναδεικνύει τις σημασίες που υπάρχουν ανάμεσα στις λέξεις. Στο σημείωμα της Μπέζου αναφέρεται: «Γράφουμε ένα έργο για τα λόγια, που δεν αρκούν, κι όμως μόνο τα λόγια έχουμε. Λέξεις πάνω σε χαρτί, λέξεις στον αέρα.» Η σκηνοθεσία παίρνει τις λέξεις και τις κάνει να χορεύουν με όχημα τρεις εξαιρετικά εξαιρετικούς ηθοποιούς (Σοφία Κόκκαλη, Γιάννος Περλέγκας, Μιχάλης Τιτόπουλος). Οι ερμηνείες τους πολυεπίπεδες, έντονες, αυθεντικές, με την Σοφία Κόκκαλη ειδικά να δίνει ρεσιτάλ, σε έναν πολύ ιδιαίτερο ρόλο. Και οι τρεις τους πρέπει να σταθούν στο ύψος του κειμένου και της σκηνοθεσίας, και τα καταφέρνουν με το παραπάνω. Τα σκηνικά (Εύα Γουλάκου) και οι φωτισμοί (Τάσος Παλαιορούτας), δίνουν τις απαραίτητες πινελιές να πάρει η παράσταση το ύφος και τον τόνο που της ταιριάζει.
Και τι να πούμε για όσα συμβαίνουν στην παράσταση; Η υπόθεση του έργου ξετυλίγεται και δεν παύει να μας εκπλήσσει δίνοντας συνέχεια νέα δεδομένα, που μας κάνουν να αναθεωρούμε ό,τι έχουμε ήδη σκεφτεί. Έτσι όμως δεν συμβαίνει και με το νόημα; Όταν βάλουμε τελεία σε όσα λέμε, τότε μόνο υπάρχει μια σταθεροποίηση νοήματος, μέχρι να έρθει η επόμενη πρόταση να το ανατρέψει. Βλέπουμε τρεις χαρακτήρες («όπως σοφά λέει η Ηρώ, πάντα τρεις είναι οι άνθρωποι») οι οποίοι μεταμορφώνονται ανάλογα με το ποιος είναι γύρω τους. Τους βλέπουμε όταν είναι μόνο δύο στην σκηνή, πώς ο ένας είναι έτοιμος να φάει τον άλλο, ενώ όταν εισέρχεται ένας τρίτος, πώς τριγωνοποιείται η σχέση και παίρνει νέα σταθερά. Ο καθένας είναι μόνος του, άλλα στηρίζεται από τους άλλους, πονάει με τους άλλους, γαντζώνεται από την επιθυμία του άλλου και μπερδεύεται ανάμεσα σε αυτό που ζητάει και αυτό που πραγματικά επιθυμεί.
Το εκπληκτικό είναι η εξέλιξη του χαρακτήρα κάθε ρόλου, κατά τη διάρκεια της παράστασης. Τίποτα μονοδιάστατο, όλα σε ροή, όλα σε κίνηση. Ο έρωτας κυριαρχεί με όλες τις μορφές του, ο έρωτας σαν ένωση, σαν ελπίδα, σαν ζωή, μέσα σε έναν κόσμο δύσκολο, κλειστό, γεμάτο θάνατο. Ταυτίσεις, εξιδανικεύσεις, απωθημένα, όλα στα μάτια μας, με τόσο απλό τρόπο. Με λέξεις και κινήσεις από τα σώματα τριών ηθοποιών. Αυτό είναι το θέατρο. Δεν θέλω να μπω σε περαιτέρω ερμηνείες του κειμένου ή των χαρακτήρων, νιώθοντας ότι αδικώ το έργο στέκοντας μόνο σε λίγα συγκεκριμένα πράγματα, ενώ συμβαίνουν τόσα μα τόσα πολλά. Ας αφεθεί ο καθένας να νιώσει και να σκεφτεί τι του προκάλεσε το έργο, και πιστέψτε με, δεν θα σταματήσετε να αναρωτιέστε.
Info: «Ναυαγοί», κάθε Δευτέρα & Τρίτη: 21.00 στο Υπόγειο Θεάτρου Τέχνης (Πεσμαζόγλου 5/ 2103228706, 2103222760). Εισιτήρια στη viva.gr.