Κριτική: «Όνειρο ή Εφιάλτης; Ξυπνήστε!» από τη Μαρία Σάββα στο Θέατρο Φούρνος
Στο θέατρο Φούρνος γίναμε μάρτυρες του τρόπου με τον οποίο η σκηνοθετική οπτική της λογοτεχνίας αποκτά σάρκα και οστά με θεματική ταυτότητα, επαγγελματισμό και δομημένο σεβασμό ως προς το έργο του συγγραφέα. Και όταν, μάλιστα, ο τελευταίος ανταποκρίνεται στο όνομα του Άντον Τσέχωφ, τότε τα επίπεδα δυσκολίας μεταφοράς και αποτύπωσης των πεζογραφικών του δημιουργημάτων στο θεατρικό σανίδι, προδίδουν στο συνολικό εγχείρημα μία ιδιάζουσα δυσκολία. Αυτήν ακριβώς τη δυσκολία, η οποία απαντά στα βαθύτερα νοήματα που διαποτίζουν τα έργα του Ρώσου λογοτέχνη, αντιμετωπίζει και κατορθώνει να υπερκεράσει, με τρόπο, ειλικρινά, εξαίσιο η σκηνοθέτιδα και ηθοποιός Μαρία Σάββα.
Το βαρόμετρο στα έργα του Α. Τσέχωφ είναι η καταγραφή της διαρκούς φθορά την οποία συνοδεύει η καθημερινότητα στους πρωταγωνιστές αυτής. Οι ήρωές των κειμένων του είναι άνθρωποι προερχόμενοι από όλα τα κοινωνικά στρώματα, κυρίως όμως της ανώτερης τάξης. Η ζωή τους ομοιάζει με συμβατική διαπλοκή επιφανειακών καταστάσεων και γεγονότων, ήσσονος σημασίας, στην περιφέρεια της τσαρικής Ρωσίας. Τα πρόσωπα των ιστοριών του δεν μεταπλάθουν τους ρόλους τους σε νέες μορφές, διακριτές από όλα όσα βιώνουν οι ίδιοι στην πραγματικότητα. Είναι οι ίδιοι ως χαρακτήρες, στάσεις και συμπεριφορές, δίχως διαφοροποιήσεις, μεταμορφώσεις και υπερβολές.
Βασικός συντελεστής σκιαγράφησης των έργων του υπήρξε η έννοια του περιβάλλοντος ως χώρου και ως νοηματοδότησης. Εξάλλου, η ίδια η αχανής Ρωσία, των αρχών του 20ου αιώνα, επέτρεπε την διαμόρφωση, δύο κυρίως τάσεων ερμηνείας αυτής. Από τη μία πλευρά, οι αστοί της πρωτεύουσας και των αναπτυγμένων οικονομικά αστικών κέντρων αντιμετώπιζαν την αγροτική Ρωσία ως πεδίο αναφοράς για πολιτικές εκπολιτισμού και εκσυγχρονισμού των δομών της. Από την άλλη πλευρά, οι διανοούμενοι προσέγγιζαν το ίδιο ζήτημα ως πυλώνα διατήρησης της παράδοσης και των αξιακών αρχών που προκύπτουν από αυτή. Αυτές οι δύο ερμηνείες εντοπίζονται στο έργο του σε μόνιμη αντιπαλότητα. Αυτή την οπτική την μεταφέρει στη σκηνοθεσία της η Μαρία Σάββα. Γενικότερα, η τελευταία χειρίζεται μαεστρικά έξι ιστορίες του δημιουργού. Συγκεκριμένα επρόκειτο για τα διηγήματα «Θέλω να κοιμηθώ», «Ο θάνατος ενός δημόσιου υπαλλήλου», «Τα στρείδια», «Ο πόνος» «Το ρομάντσο του κοντραμπάσο» και «Το βιολί του Ρότσιλντ». Στα συγκεκριμένα διηγήματα ο Άντον Τσέχωφ συγγράφει την ανθρωπογεωγραφία της εποχής του.
Τα πρόσωπα των κεντρικών ηρώων επιλέγονται από τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα. Στόχος, να αναδείξει τις αντιφάσεις, τις εσωτερικές συγκρούσεις, την σύγκρουση σε εξωτερικό και εσωτερικό επίπεδο ανάγνωσης. Ο ρόλος του κοινωνικού περιβάλλοντος και η έννοια της ευθύνης του δρώντος υποκειμένου αποκτούν ισορροπημένη προβολή. Βασικό συστατικό στοιχείο η ψευδαίσθηση και η ονειρική περιπλάνηση. Η επαναφορά στην όψη της συνείδησης οδηγεί τους ήρωες είτε στην τρέλα είτε στον θάνατο. Το χιούμορ δεν λείπει από τα έργα και την σκηνοθετική ματιά της Μαρίας Σάββα. Μονάχα που στην περίπτωση του Α. Τσέχωφ το χιούμορ δίδεται με τρόπο έμμεσο και εν πολλοίς σκοτεινό. Ακόμη κι αν προκαλεί στιγμιαία την ευθυμία του θεατή, αμέσως οι πράξεις που έπονται μεταθέτουν τη σκέψη στις συνέπειες, αλλά και στις αιτίες.
Η σκηνοθεσία της Μαρίας Σάββα είναι ορθολογική. Μέσα σε ένα λιτά διαμορφωμένο χώρο δίνει έμφαση στις ενδυματολογικές επιλογές των ηθοποιών, την κινησιολογία, καθώς και την αξιοποίηση της ατομικής ερμηνευτικής δυναμικής. Κερδίζει το μέγιστο από το σύνολο των ηθοποιών και το αποτέλεσμα τη δικαιώνει τόσο ποιοτικά όσο και αισθητικά. Ποιοτικά διότι η θεατρική σκηνή εναλλάσσεται ανά διήγημα με πρωταγωνιστές οι οποίοι διακρίνονται για το πάθος, την ένταση και τον ενθουσιασμό.
Η ενέργεια, συνολικά, μεταδίδεται στους θεατές και μετατρέπει τον συμπαθητικό χώρο του θεάτρου σε πηγή αλληλεπίδρασης. Πετυχαίνει, επομένως, να καταστήσει τον θεατή συμμέτοχο και, εάν μου επιτρέπεται, «συνένοχο» των πράξεων που ξεδιπλώνονται ενώπιόν του, γεγονός το οποίο δεν θεωρείται αυτονόητο στο θέατρο. Οι ηθοποιοί καταφέρνουν να «διαγράψουν» από τη μνήμη των θεατών τον Άντον Τσέχωφ και να επικεντρωθούν σε αλήθειες διαχρονικές. Σε αλήθειες που μας απασχολούν υπαρξιακά στο εκάστοτε παρόν της ανθρώπινης ιστορίας. Ο ρατσισμός, η ανισότητα και η κακομεταχείριση των γυναικών, η παιδική εργασία και η εξαθλίωση, η διάψευση των προσδοκιών και ο έρωτας ως καταφύγιο και ως παρανόηση, ξεδιπλώνονται μπροστά μας με τρόπο άμεσο.
Δίχως διάθεση διάκρισης, ας μου επιτρέψει ο αναγνώστης να σταθώ στην ερμηνεία δύο ηθοποιών. Συγκεκριμένα, ευχάριστη αίσθηση προκαλούν οι Νικόλας Αλεξίου και Χριστίνα Γκέγκα. Όσον αφορά τον πρώτο, η ερμηνευτική του δεινότητα, η εκφραστική του δυναμική και η ευχέρεια με την οποία προβάλει και μεταφέρει συναισθηματικές μεταβολές και εξάρσεις των ηρώων που υποδύεται στα εν λόγω έργα, μας αναγκάζουν απλώς να υποκλιθούμε. Διαθέτει μία μορφή ενσυναίσθησης αποκαλυπτική. Δεν υποδύεται τον ρόλο. Είναι ο ρόλος. Λες και ο Άντον Τσέχωφ έγραψε τους συγκεκριμένους χαρακτήρες έχοντας στην άκρη του μυαλού του αυτές τις θεατρικές μορφοποιήσεις. Η Μαρία Σάββα εντόπισε, και σωστά, στο πρόσωπό του την κατάλληλη ταυτότητα των συγκεκριμένων απαιτήσεων. Είναι σπουδαίος ηθοποιός ο Νικόλας Αλεξίου.
Για την Χριστίνα Γκέγκα, η παρουσία της κυρίαρχα στο πρώτο διήγημα, «Θέλω να κοιμηθώ» απλά μας καθήλωσε. Από τις ερμηνείες εκείνες τις οποίες όχι απλά θαυμάζεις, αλλά και εξαναγκάζεσαι να ανατρέξεις στο βιβλίο για να επιβεβαιώσεις με τον πλέον ριζικό τρόπο την απόλυτη ταύτιση της ηρωίδας με την θεατρική απεικόνισή της. Χρειάζεται τεχνική κατάρτιση και επίπεδο θεατρικής πρόσμιξης για να ανταποκριθείς στον συγκεκριμένο ρόλο και η εν λόγω ηθοποιός όχι απλώς ανταποκρίθηκε, αλλά προσέδωσε υπεραξία πέραν του πεζογραφικού έργου. Εξίσου σημαντικές, από κάθε άποψη, οι ερμηνείες των Χρήστου Δεσπότη και Λευτέρη Καταχανά. Με περίσσεια συμβολισμών, μεστοί νοημάτων και συμπληρωματικής ευθύνης ετούτοι οι ρόλοι.
Αξίζει να παρακολουθήσει κανείς την θεατρική μεταφορά των πεζογραφικών έργων του Άντον Τσέχωφ και δη στη συγκεκριμένη σκηνοθετική άποψη. Ο επαγγελματισμός και η σοβαρότητα με την οποία επιτυγχάνεται το τελικό αποτέλεσμα, δικαιώνει το εγχείρημα και την Μαρία Σάββα.
Info: Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη στις 21:00 έως τις 26/01 στο Θέατρο Φούρνος (Μαυρομιχάλη 168, ΤΚ 11472 Αθήνα / 2106460748). Εισιτήρια στη viva.gr.
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
