Κριτική: «Ταξίδι μεγάλης μέρας μέσα στη νύχτα» σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά στο Θέατρο Οδού Κεφαλληνίας
Η λογοτεχνία και δη το θέατρο οφείλουν να υπερβαίνουν τα συμβατικά σύνορα της ανθρώπινης υπόστασης. Να ταξιδεύουν τα νοήματα μέσα στον χρόνο και να διαμορφώνουν τις κατάλληλες προϋποθέσεις ερμηνείας και απελευθέρωσης της σκέψης από τα όρια της καθημερινότητας. Όταν δε, μάλιστα, ο συγγραφέας ανταποκρίνεται σε έναν σκοπό ανώτερο της έκφρασης και βυθίζεται στα συνθετικά συστατικά της ψυχολογίας του δρώντος υποκειμένου, τότε τα έργα που συναποτελούν την φιλολογία σε διεθνές επίπεδο χαράσσουν πολύπλευρα τις αντιστοιχίες στο εκάστοτε «παρόν» και διαρκώς καταφεύγουμε στις γραμμές τους προκειμένου να αναζητήσουμε απαντήσεις στα ερωτήματα που η ζωή θέτει αδιάκριτα.
Σε αυτή την κατηγορία των έργων με ταυτότητα και ανεξάρτητη παρουσία στο διάβα του χρόνου ανήκει και το «Ταξίδι μεγάλης μέρας μέσα στη νύχτα» του Ευγένιου Ο΄ Νηλ. Για το έργο αυτό καθαυτό έχει ιδιαίτερη σημασία η αυτοβιογραφική του πλευρά. Ο ίδιος ο συγγραφέας περιγράφει, με δόσεις ψυχανάλυσης στις σκηνές του δράματος, πτυχές της προσωπικά βιωμένης εμπειρίας.
Ο Ο΄ Νηλ ήταν γιος του Ιρλανδού μετανάστη ηθοποιού Τζέιμς Ο’ Νιλ και της Μέρι Έλεν Κουίνλαν. Η μοίρα του ζεύγους ήθελε τον πατέρα να βασανίζεται από το αλκοόλ και τη μητέρα να εθίζεται στη μορφίνη για να αντιμετωπίσει τις προεκτάσεις πόνου που συνόδευσαν την γέννηση του Ευγένιου. Αυτή η στάση ζωής εμφανίζεται καθόλη τη διάρκεια της παράστασης.
Ο σκηνοθέτης Δημήτρης Καραντζάς όχι απλά σέβεται το πλαίσιο που εκ των προτέρων θέτει το έργο, αλλά επενδύει στην σκηνοθετική οπτική της συμβολικής αναπαράστασης των στιγμών μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον. Ο χώρος οριοθετημένος μοιάζει να «στενεύει» σε κάθε κίνηση των ηθοποιών. Έντεχνα τοποθετεί τον χώρο της δράσης (βλ. σαλόνι, τραπεζαρία, βιβλιοθήκη, εξωτερικός φράκτης) σε μία ενιαία οντότητα η οποία επιβάλει τις εναλλαγές των ρόλων, δίχως να υπονομεύεται η ομοιομορφία της αισθητικής που ο ίδιος αποπνέει. Με άλλα λόγια, ο χώρος της σκηνοθεσίας δεν αναπαράγει το κείμενο, αλλά διαμορφώνει την συμβολική αναπαράσταση στιγμών αυτού μέσα από την κλίμακα της κορύφωσης και της ισορροπίας. Οι τελευταίες αλληλοεπιδρούν σε τάξη και ρυθμό, ακριβώς για να αποδώσουν με τον πλέον εμφατικό τρόπο τις εσωτερικές-ψυχολογικές αντιθέσεις των ηρώων.
Ο Ευγένιος Ο΄ Νηλ θα μεγαλώσει σε οικοτροφείο εξαιτίας των θεατρικών περιοδειών των γονέων το, ενώ αργότερα ως εργάτης στα καράβια θα δεθεί με τη θάλασσα, αλλά και το αλκοόλ. Η επιστροφή του από το υγρό στοιχείο θα συνοδευτεί από τη φυματίωση και την ανάρρωση σε σανατόριο. Τα περαιτέρω βιογραφικά στοιχεία δεν θα προσφέρουν στον αναγνώστη τίποτε περισσότερο από την επιβεβαίωση όλων όσων καταγράφονται στο έργο.
Η αμερικανική εκδοχή της οικογένειας συνθλίβεται κάτω από ένα τριμελές σχήμα κακοποίησης. Ιδιοκτησία/φιλαργυρία του πατέρα από τη μία πλευρά· εθισμός στη μορφίνη και τις ψευδαισθήσεις της μητέρας από την άλλη πλευρά· και στη μέση αυτής της δέσμης εξουσιών τα δυο αγόρια τα οποία προσλαμβάνουν τις συγκρούσεις και την ατομική αποξένωση από την βαναυσότητα την οποία υφίστανται (βαναυσότητα όχι πάντοτε ως σωματικός πόνος, αλλά και ως στάση έναντι των πραγμάτων, στάση η οποία ερμηνεύεται παράλληλα με την υποκειμενική διάψευση των επιθυμιών, των πόθων και των προθέσεων).
Ο μεγαλύτερος γιος του ζευγαριού, Τζέιμι (το ρόλο υποδύεται ο Αινείας Τσαμάτης) είναι επίσης αλκοολικός, ο οποίος έχει υποταχθεί στη μοίρα του εξαναγκασμένος να ακολουθήσει το επάγγελμα του ηθοποιού. Ο Έντμουντ (το ρόλο υποδύεται ο Βασίλης Μαγουλιώτης), επέστρεψε από τα καράβια στα οποία δούλευε ως ναυτικός, για να ανακαλύψει ότι πάσχει από φυματίωση. Βασική συνισταμένη μεταξύ των μελών της οικογένειας είναι η εγωκεντρική αναφορά της πραγματικότητας. Αυτή η οπτική καθηλώνει τα άτομα στη μονομέρεια και τα εγκλωβίζει έναντι εναλλακτικών οι οποίες σχετίζονταν με την επίδραση τρίτων προσώπων στη δική τους ιστορία. Το παρελθόν είναι ο κύριος χρονικός άξονας ο οποίος προσθέτει περιεχόμενο και προσδιορισμό σε κάθε τους βήμα. Οι ίδιοι οι ρόλοι ανατρέπονται. Γονείς δίχως την ανάληψη ευθύνης για την διαπαιδαγώγηση των παιδιών και, με τη σειρά τους, παιδιά τα οποία αντικατέστησαν στο προσκήνιο των ευθυνών τους γονείς προκειμένου να επιβιώσουν στον κόσμο του ανταγωνισμού.
Ο ρεαλισμός των χαρακτήρων «εξαναγκάζει» την σκηνοθεσία να υπαχθεί στις αντιθετικές οπτικές του θύτη και του θύματος, της αλήθειας και του ψεύδους. Και τα καταφέρνει αριστοτεχνικά. Ο Δημήτρης Καραντζάς επιδιώκει να «βουτήξει» στον πυθμένα του οικογενειακού δράματος. Όσο περισσότερο εξοβελίζει τους ηθοποιούς στα ψυχικά τους όρια τόσο πετυχαίνει την απόλυτη έκφραση της εσωστρέφειας και των προβληματικών σχέσεων που κάθε μέλος χωριστά βίωσε στο παρελθόν του, ατομικό και συλλογικό. Εκείνο το οποίο, εν τέλει, πετυχαίνει είναι το γεγονός ότι οι ηθοποιοί δεν υποδύονται ρόλους, αλλά υιοθετούν αντιστοιχίες με την πραγματικότητα. Ο ρεαλισμός στα ακρότατα όρια της πνευματικής δημιουργίας, με απόλυτη επιτυχία.
Ο Αλέξανδρος Μυλωνάς ερμηνεύει το ρόλο του πατέρα και ο θεατής βιώνει το «δικό» του πατέρα στο πρόσωπό του. Καταλύει τα προσωπικά χαρακτηριστικά και μεταδίδει με ένταση και ενσυναίσθηση ακαριαία στο κοινό. Η ταύτιση είναι εκκωφαντική. Η σπουδαιότητα της σκηνικής του παρουσίας αντανακλά την ποιότητα του υποκριτικού του ταλέντου.
Από τη δική της πλευρά, η Μπέτυ Αρβανίτη είναι συγκλονιστική. Οι ψυχολογικές εναλλαγές και οι εκφάνσεις σώματος και προσώπου συνεπαίρνουν το φιλοθεάμον κοινό και το «σπρώχνουν» σε μία ιδιάζουσα αναμέτρηση εαυτόν. Με χειρουργικές κινήσεις στη σκηνή ξεδιπλώνει επιδέξια τον αθέατο κόσμο των συναισθημάτων.
Στους ρόλους των δύο αγοριών, οι Αινείας Τσαμάτης και Βασίλης Μαγουλιώτης είναι εκπληκτικοί. Και οι δύο, από διαφορετικές αφετηρίες και κατευθύνσεις, αλλά κοινή πορεία, οδηγούν τους χαρακτήρες των ηρώων σε ένα παιχνίδι δράματος και αποκάλυψης. Ο Αινείας Τσαμάτης διαθέτει την ψυχρή αισθητική εκφοράς ενός περίπλοκου λόγου στιγμών έντασης και νηνεμίας, γεγονός που τον καθιστά ποιοτικά κυρίαρχο στη σκηνή, ενώ ο Βασίλης Μαγουλιώτης αποδίδει το προ-στάδιο της φυματίωσης, τα συναισθηματικά συντρίμμια της παιδικής ηλικίας και τις μεταβολές της ιδιοσυγκρασίας με τρόπο ιδιόμορφο. Κινείται στο θεατρικό σανίδι και ενεργεί με «επεκτατική» ενέργεια, ελεγχόμενη ένταση και στοχευμένη παρέμβαση, προσδίδοντας χαρακτηριστικά μοναδικής αισθητικής αξίας στο πρόσωπο.
Στο παραπάνω σύνολο προσθέτουν υπεραξία οι εξαιρετικά προσεγμένες ενδυματολογικές επιλογές της Ιωάννας Τσάμη και το, επιμελημένο λεπτομερώς, σκηνικό της Ελένης Μανωλοπούλου. Οι μουσικές επιλογές του Γιώργου Πούλιου ενισχύουν τις στιγμές αγωνίες, φόβου και έκπληξης, στοιχεία ιδιαίτερης απεικόνισης του έργου.
Μία θεατρική παράσταση που υπερβαίνει με αξιώσεις το κείμενο του δημιουργού.
Αξιολόγηση • 5Info: Tετάρτη & Κυριακή στις 19.30, Πέμπτη, Παρασκευή & Σάββατο στις 20.30 στο Θέατρο Οδού Κεφαλληνίας (Κεφαλληνίας 18, Κυψέλη / 2108838727)
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
