Κριτική: Κωνσταντίνος Τσουκαλάς – «Το πολιτικό στη σκιά της πανδημίας» (Εκδόσεις Καστανιώτη)
Ένα ακόμη βιβλίο για την πανδημία; Μπορεί να είναι κι έτσι. Το μόνο σίγουρο, όμως, είναι ότι Το πολιτικό στη σκιά της πανδημίας δεν είναι σαν αυτά που έχουμε διαβάσει ως τώρα για το συγκεκριμένο θέμα. Ίσως αυτό το οποίο χαρακτηρίζει καλύτερα το νέο βιβλίο του κοινωνιολόγου Κωνσταντίνου Τσουκαλά, να είναι η φράση “κοινωνιολογική μελέτη της πανδημίας”.
Οι λέξεις στην εποχή μας αποκτούν άλλο νόημα.”Ακόμα και αν δεν μπορούμε να ζήσουμε δίχως αυτές, συχνά οι λέξεις μας προκαταλαμβάνουν“. Έτσι μας λέει ο συγγραφέας θέλοντας να τονίσει τη σημασία που απέκτησαν τελευταία για τις ζωές μας λέξεις όπως απαγόρευση, πανδημία, κορονοιός, μάσκα, αποστάσεις, εμβόλιο, μέτρα κτλ.
Διότι οι ζωές όλων μας άλλαξαν με τον κορονοιό. Για την ακρίβεια ποτέ δεν συνέβη τέτοια αλλαγή στη ζωή μας από την εποχή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ποτέ άλλοτε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο δεν βρέθηκε η ανθρωπότητα αντιμέτωπη με μια κρίση τέτοιους βεληνεκούς, η οποία γέννησε πολλαπλές απρόβλεπτες συνέπειες και είχε πολλαπλές προεκτάσεις.
“Αν πατέρας των πάντων είναι η ειρωνεία, πατέρας τους παραμένει η σύμπτωση” μας λέει ο συγγραφέας στον πρόλογο του βιβλίου του, παροτρύνοντάς μας να σκεφτούμε ότι ήμασταν εμείς οι “άτυχοι” που έζησαν στη σκιά αυτής της πανδημίας, μιας πανδημίας η οποία μοιάζει να “έπεσε από τον ουρανό”-σε αντίθεση με τη δικτατορία της 21ης Απριλίου, η οποία κάθε άλλο παρά έπεσε από τον ουρανό, όπως μας λέει ο συγγραφέας σε έτερο βιβλίο του.
Η κανονικότητα στις ζωές μας είναι ακόμα μακριά, αλλά πλέον έχει αλλάξει το ίδιο το περιεχόμενο του όρου κανονικότητα. Ήρθε, λοιπόν, ο κορονοιός για να τα αλλάξει και να τα ανατρέψει όλα, αλλά και να καταφέρει ένα ισχυρό πλήγμα στην αισιοδοξία μας. Επιβεβαιώνεται έτσι ο πρακτικός ανορθολογισμός του 18ου αιώνα.
Η ανομοιομορφία στην αντιμετώπιση της πανδημίας δείχνει, το δίχως άλλο, την αδύναμη κοινωνική συνοχή των κοινωνιών μας. Η πανδημία συγκλόνισε τον απανταχού φιλελευθερισμό και έφερε πρωτόγνωρη παντοδυναμία στο κράτος. Κρίση του φιλελευθερισμού, επομένως, και προβάδισμα στο ιδιωτικό κεφάλαιο; Ίσως. Από την άλλη, η αστυνόμευση και τα μέτρα, είναι, ως έναν βαθμό, αναγκαία, προκειμένου να ξεπεραστεί όλη αυτή η ανωμαλία. Ως τώρα, πάντως, κανείς σε μια δυτική δημοκρατία δεν είχε σκεφτεί ότι θα αναγκαζόταν να περιοριστεί στον χώρο του και να βγαίνει μόνο με ειδική άδεια. Ακόμη και το δικαίωμα έκφρασης τίθεται σε επιτήρηση σε τέτοιες περιστάσεις.
Το μόνο σίγουρο είναι ότι ανατέλλει η εποχή του homo potetnalis-του εν δυνάμει ανθρώπου-, ενώ μέχρι τώρα είχαμε μονάχα τον homo economicus και τον homo politicus. Άραγε η κοινωνία και το κράτος βρίσκονται σε αγαστή συνεργασία ή σε διαπλοκή; Η αναλογία της τρελής εποχής μας με την επίσης ασταθή εποχή του Μεσοπολέμου είναι εύλογη.
Η “απόσταση” και η “εγγύτητα” παίρνουν τώρα, την εποχή του κορονοιού, νέο περιεχόμενο. “Το σύνθημα “Τηρείτε τις αποστάσεις σας” εξελίσσεται σε συνώνυμο της ευρύτερης παραίνεσης “Μην εμπιστεύεσθε παρά μόνον τον εαυτό σας{…}Την προαιώνια τάση όλων μας να απολαμβάνουμε τις κάθε λογής σωματικές επαφές θα πρέπει λοιπόν να την ξεχάσουμε ή να τη θέσουμε εντός παρενθέσεως”.
Πέρα από όλα αυτά, η πόλωση και η διχογνωμία είναι πάντοτε παρούσες. Πού θα καταλήξει, λοιπόν, όλο αυτό; Η ρήξη με το παρελθόν αποβαίνει αναγκαία. Ο συγγραφέας μετά από ενδελεχή ανάλυση καταλήγει να εναποθέσει στη νέα γενιά τις ελπίδες του.
Ο Κωσνταντίνος Τσουκαλάς μας προσφέρει, επομένως, με το παρόν πόνημα ένα δοκίμιο κατανόησης του σύγχρονου πολιτικού και κοινωνικού τοπίου στη σκιά της πανδημίας.