« […] οι άνθρωποι είτε θα είναι δυσαρεστημένοι με τη ζωή τους και θα αλληλοσκοτώνονται, για να βελτιώσουν την κατάσταση τους, είτε θα είναι ευχαριστημένοι, εντελώς θεωρητικά μιλώντας, με τον εαυτό τους και τον κόσμο, και θα αυτοκτονούν από πλήξη. Το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Ποιο το νόημα ύπαρξης του Θεού, όσο ο άνθρωπος συμπεριφέρεται σαν ζώο;»
Το μυθιστόρημα του Γερμανού συγγραφέα Έριχ Κέστνερ «Στο χείλος της αβύσσου» αποτελεί μία κλασική περίπτωση βιβλίου, που κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου λογοκρίθηκε, και φυσικά απαγορεύτηκε, όχι τόσο για τις πολιτικές του αναφορές, αλλά κυρίως για το έντονο σεξουαλικό στοιχείο που διατρέχει συνολικά το βιβλίο, με αποκορύφωμα τις άκρως ρεαλιστικές σκηνές λεσβιακού σεξ.
Το βιβλίο αυτό κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1982 από τις Εκδόσεις Οδυσσέας με τον τίτλο «Φάμπιαν, η ιστορία ενός ηθικολόγου», σε μετάφραση της Βιβής Μανωλοπούλου. Σήμερα, κυκλοφορεί από τις πολύ αξιόλογες εκδόσεις Πόλις, σε μία εξαιρετικά προσεγμένη έκδοση που περιλαμβάνει μία πληθώρα παραρτημάτων και επιμέτρων, που φωτίζουν με τρόπο διεισδυτικό τόσο το χρονικό που σχετίζεται με την κυκλοφορία του βιβλίου, όσο και τον κεντρικό μυθιστορηματικό χαρακτήρα, που έπλασε ο Κέστνερ. Η μετάφραση ανήκει στην Άντζη Σαλταμπάση.
Από την πρώτη κιόλας σελίδας του έργου, ο συγγραφέας μας συστήνει τον πρωταγωνιστή του, τον Φάμπιαν. Έναν ευφυή, ταλαντούχο, με ευφάνταστες ιδέες νεαρό, ο οποίος είναι διδάκτωρ Φιλοσοφίας, αν και το τελευταίο διάστημα εργάζεται σε μία διαφημιστική εταιρεία, και αμείβεται με ψίχουλα. Ο Φάμπιαν αποτελεί παιδί μιας φτωχής οικογένειας, που αντιμετωπίζει προβλήματα επιβίωσης, όπως και ο ίδιος, ο οποίος ζει στο Βερολίνο, και νοικιάζει ένα δωμάτιο, που βρίσκεται σε άθλια κατάσταση.
Ο Φάμπιαν είναι ένας νεαρός, που παρότι δεν δείχνει ιδιαίτερη δίψα για ζωή, τον βλέπουμε ωστόσο να κυκλοφορεί τα βράδια, να συχνάζει σε μέρη αμφιβόλου ηθικής, και να μπλέκει σε ευτράπελες κυρίως περιπέτειες. Σύντροφος του σε όλα αυτά, ο αγαπημένος του φίλος, ο Λαμπούντε. Ένας νεαρός φιλόλογος με λαμπρή ακαδημαϊκή πορεία και γνώσεις, γόνος μίας πλούσιας οικογένειας, που ασχολείται έντονα με το πολιτικό κομμάτι, μιας και αποτελεί μέλος μιας κομματικής ομάδας. Ο Φάμπιαν και ο Λαμπούντε επιδίδονται σε συζητήσεις φιλοσοφικού περιεχομένου, εξερευνούν το Βερολίνο τη νύχτα, και επισκέπτονται κυρίως καταγώγια.
Παρακολουθώντας τις περιπέτειες των δύο ηρώων, ειδικότερα αυτές του Φάμπιαν, ο αναγνώστης γίνεται μάρτυρας της παρακμής της βερολινέζικης κοινωνίας, της σήψης του ήθους και γενικότερα των υψηλών αξιών, με τη φτώχεια, την πείνα και την εξαθλίωση να κυριαρχούν. Ο άνθρωπος μετατρέπεται σε ζώο, οι πρωτόγονες ανάγκες δεσπόζουν και καθοδηγούν τα βήματα του. Γίνεται εγωιστής και τυχοδιώκτης, προσπαθώντας να ξεφύγει από την οικονομική δυσχέρεια και προσπαθεί να ανέλθει κοινωνικά, χρησιμοποιώντας κάθε αθέμιτο μέσο. Σαφώς, ο συγγραφέας όπως άλλωστε αναφέρεται και μέσα στο βιβλίο, στα παραρτήματα και τα επίμετρα, δεν αναπαριστά επακριβώς την εποχή της δεκαετίας του ’30, αλλά προσπαθεί να ρίξει φως στην εποχή μέσα από μία υπερβολική θέαση της καθημερινότητας.
Έτσι, λοιπόν, ο Έριχ Κέστνερ δημιουργεί ένα ανάλαφρο εκ πρώτης όψεως μυθιστορηματικό έργο, που στηλιτεύει τα κακώς κείμενα της εποχής του, χρησιμοποιώντας δεξιοτεχνικά τη σάτιρα, το χιούμορ, και τη λεπτή ειρωνεία, προκαλώντας αρκετά συχνά το πηγαίο γέλιο του αναγνώστη. Στην πραγματικότητα ωστόσο, πίσω απ’ όλη αυτή την φαινομενική ελαφρότητα που διακρίνει κανείς διαβάζοντας το βιβλίο, κρύβεται μία καλά καμουφλαρισμένη θλίψη, γιατί μόνο θλίψη μπορεί να προκαλέσει εκείνη η κοινωνική παθογένεια, που χαρακτήριζε την Γερμανία την δεκαετία του ΄30, σε όποιον αναγνώστη αναλογιστεί τις δυσχέρειες που αντιμετώπιζαν οι Γερμανοί πολίτες, κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου. Δυσχέρειες, που διαφαίνεται ξεκάθαρα πως αποτέλεσαν το αίτιο για την ευκολότερη άνοδο του Ναζισμού, με τα ολέθρια στη συνέχεια αποτελέσματα.
Αυτό που μπορώ να πω με σιγουριά διαβάζοντας το συγκεκριμένο μυθιστόρημα, είναι ότι η γάργαρη και οξυδερκής γραφή του Κέστνερ, σε συνδυασμό με την ιλαρή ατμόσφαιρα, καθώς τον γλαφυρό τρόπο με τον οποίο περιέγραφε τις ευτράπελες περιπέτειες του Φάμπιαν, που διέπονταν από μία γερή δόση υπερβολής, μου έφερε στη μνήμη αναγνώσματα όπως το «Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα» του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ και το «Η ανταρσία των αγγέλων» του Ανατόλ Φρανς, την ανάγνωση των οποίων είχα απολαύσει στο παρελθόν.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον στις σελίδες του παρόντος βιβλίου εμφανίζει το ιδεολογικό δίπολο που δημιουργείται μεταξύ των δύο προσώπων του έργου, του Φάμπιαν και του Λαμπούντε, που παρότι είναι αγαπημένοι φίλοι, έχουν εντελώς διαφορετική κοσμοθεωρία, για το πως τελικά μπορεί να πυροδοτηθεί μία ουσιαστική αλλαγή μες στα πλαίσια τηςκοινωνίας. Από την μία πλευρά, ο Φάμπιαν πίστευε πως πρώτα πρέπει να κάθε άνθρωπος να οδηγηθεί σε ριζικές ατομικές αλλαγές, και από την άλλη ο Λαμπούντε υποστήριζε ότι για να πυροδοτηθεί μία ατομική αλλαγή, πρέπει πρώτα να υπάρξει μία μαζική, σχεδιασμένη, και εστιασμένη ταυτόχρονα αλλαγή, ως αποτέλεσμα της συλλογικής δράσης μίας μερίδας πολιτών.
Ολοκληρώνοντας, διαβάζοντας αυτό το μυθιστόρημα, νομίζω πως κανείς δεν θα ξεχάσει τον βασικό πρωταγωνιστή του βιβλίου, τον Φάμπιαν, έναν πραγματικά ηθικό άνθρωπο, έναν άνθρωπο που προτιμούσε να παρατηρεί και να καταγράφει τη ζωή, παρά να ενεργεί και ουσιαστικά να ζει, έναν άνθρωπο αρκετά ευαίσθητο, που αποστρέφονταν καθετί ανήθικο, σκληρό και σκοτεινό, έναν άνθρωπο που εμφάνιζε αδυναμία προσαρμογής και εναρμόνισης με την ροή που ακολουθούσε η κοινωνία της εποχής, δυνατότητες που θα συνέδραμαν στο να καταφέρει να επιβιώσει μέσα στη διαβρωμένη κοινωνία στην οποία είχε την ατυχία να ζει, γεγονός που καταδεικνύεται περίτρανα από το άδοξο τέλος του βιβλίου. Δεν ξέρω αν ταυτιστείτε με τον Φάμπιαν, μιας και για τον συγγραφέα αποτελούσε παράδειγμα προς αποφυγή, αλλά σίγουρα θα τον συμπαθήσετε, θα τον συμπονέσετε και θα λυπηθείτε με τις προδοσίες επαγγελματικές και προσωπικές, που θα βιώσει μέσα στις σελίδες αυτού του έργου.
Το βιβλίο «Στο χείλος της αβύσσου» δικαίως θεωρείται ένα αριστουργηματικό μυθιστορηματικό έργο, κι αυτό γιατί καταφέρνει μέσα απ’ την ανάλαφρη πνοή και το απέραντο χιούμορ που το διατρέχει σε κάθε σελίδα, να αφυπνίσει τη συνείδηση κάθε αναγνώστη που θα επιλέξει να το διαβάσει.