Μαρία Σάββα: «Με ενδιαφέρει η δραματουργία που βασίζεται σε λογοτεχνικά κείμενα»

Η ηθοποιός και σκηνοθέτρια Μαρία Σάββα μίλησε στο Tetragwno.gr για την παράσταση «Δεσμοί. Ιστορίες Ανοίκειας καθημερινότητας», τη συνάντηση της με την Samantha Schweblin και την επιλογή των κειμένων, ενώ αναφέρθηκε στην ομάδα της, τις αντικειμενικές δυσκολίες που προκύπτουν και τις φοβίες της.

Την Τρίτη ολοκληρώνεται ο κύκλος των παραστάσεων στο Θέατρο Φούρνος, που ξεκίνησε την Άνοιξη, κάνοντας ένα οδικό ταξίδι γεμάτο εκπληκτικά και σουρεαλιστικά pit stops, με χαρακτήρες που αιωρούνται στο όριο της φαντασίας και της οικειότητας, φθάνει στο τέλος του, από την Εταιρεία θεάτρου ΠΑΙΚΤΕΣ. Η παράσταση είναι βασισμένη σε ιστορίες της βραβευμένης συγγραφέα Samantha Schweblin από το βιβλίο της «Mouthful of Birds».

Επανέρχεστε με τη θεατρική παράσταση «Δεσμοί. Ιστορίες Ανοίκειας καθημερινότητας» η οποία βασίζεται στα διηγήματα της Σαμάνθα Σβέμπλιν. Θα ήθελα για αρχή να μου πείτε πώς ανακαλύψατε τη συγγραφέα;
Μετά την πειραματική διαδικασία της ομάδας «Παίκτες» που κατέληξε στο ανέβασμα της παράστασης «Όνειρο ή Εφιάλτης; Ξυπνήστε! Έξι μικρές ιστορίες του Άντον Τσέχωφ» και η οποία βασίστηκε σε μια σύνθεση μικρών διηγημάτων του Τσέχωφ που ανέβηκαν πρώτη φορά στο θέατρο, στην Ελλάδα, θέλησα να συνεχίσω την έρευνα της ανάπτυξης της μικρής φόρμας.

Η πιο όμορφη περίοδος είναι αυτή που ανακαλύπτεις το υλικό σου. Ανάμεσα στα πολλά βιβλία που διάβασα εκείνη την περίοδο ήταν και ορισμένα βιβλία της Αργεντινής Samantha Schweblin που είχαν ήδη εκδοθεί στην Ελλάδα σε μετάφραση της Έφης Γιαννοπούλου. Η Schweblin είναι μια από τις πλέον καταξιωμένες ισπανόφωνες συγγραφείς της γενιάς της. Με γοήτευσε αμέσως η γραφή της Σβέμπλιν και η ουσιαστική αλλά παράξενη προσέγγιση της πραγματικότητας και εστίασα το ενδιαφέρον μου στα πρώτα της διηγήματα που δεν είχαν μεταφραστεί στα Ελληνικά.

Οι ιστορίες της, πρωτότυπες και καθηλωτικές, γεμάτες χιούμορ και μυστήριο, συνδυάζουν τον σουρεαλισμό και το συναίσθημα και κατορθώνουν να μιλήσουν γι’ αυτά που απασχολούν σήμερα όλους μας. Θεώρησα λοιπόν πολύ ενδιαφέρουσα μια απόπειρα ανεβάσματος αυτών των ιστοριών στο θέατρο, γνωρίζοντας ότι για άλλη μια φορά ρισκάρω με ένα εγχείρημα πολύ δύσκολο και απαιτητικό.

Πώς προέκυψε ο τίτλος της παράστασης;

Ως δραματουργός και σκηνοθέτις επέλεξα πέντε ιστορίες που θα μπορούσαν να συνομιλήσουν μεταξύ τους. Η Σβέμπλιν, μέσα από μια φόρμα που πατάει στο σκοτεινό χιούμορ, κατορθώνει να συνθέσει ιστορίες με χαρακτήρες που αιωρούνται στο όριο της φαντασίας και της οικειότητας. Η δραματουργία εστιάζει στις σχέσεις που αναπτύσσονται κυρίως μέσα στην οικογένεια, τους δεσμούς των προσώπων, το δέσιμο και την αλληλεξάρτηση, όπως επίσης και τη βία που πολλές φορές αναπτύσσεται στις καθημερινές εστίες οικειότητας. Από εκεί απορρέει και ο τίτλος. Η Schweblin αναμετριέται με την έννοια της αγάπης και τις μεταμορφώσεις της, με τη μητρότητα και την πατρότητα, με το τραύμα του παιδιού, με την μη αποδοχή της διαφορετικότητας.

Ποιο ήταν το κίνητρο για να σκηνοθετήσετε αυτά τα διηγήματα;
Όπως ήδη ανέφερα, τα δύο τελευταία χρόνια επέλεξα να ασχοληθώ δραματουργικά με συνθέσεις διηγημάτων. Κάθε φορά που ανεβάζω μια παράσταση είναι η πραγματικότητα και οι καταστάσεις γύρω μου που με ωθούν να μιλήσω για κάτι για μένα καίριο και σημαντικό που πιστεύω ότι αξίζει να διερευνηθεί και να ειπωθεί. Και πιστεύω βέβαια ότι αφορά και τους άλλους γύρω μου.

Έχω παρατηρήσει πως σας έλκουν τα μη θεατρικά κείμενα. Πώς το εξηγείτε αυτό;
Με ενδιαφέρει η δραματουργία που βασίζεται σε λογοτεχνικά κείμενα, σε ντοκουμέντα και γενικότερα σε συνθέσεις κειμένων γιατί θεωρώ ότι έχει τρομερό ενδιαφέρον να δημιουργείς ένα νέο έργο. Τα τελευταία χρόνια οι παραστάσεις μας δημιουργήθηκαν μέσα από την διαδικασία του Devised. Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα διαδικασία αλλά αρκετά δύσκολη. Εμπεριέχει πολύ περισσότερο τον πειραματισμό. Χρειάζεται να ακολουθήσουμε μια διαδικασία αυτοσχεδιασμών και συνεχών δοκιμών για να καταλήξουμε στη σύνθεση του έργου και η ομάδα κάθε φορά συμμετέχει στη διαδικασία.

Τι θα δούμε στους «Δεσμούς»;
Αναφέρω ενδεικτικά δύο ιστορίες. Η ιστορία «Μια μπουκιά πουλιών» διερευνά την αδυναμία των γονέων και ειδικότερα του πατέρα να συσχετιστεί με τις νέες συνήθειες της έφηβης κόρης του. Στην ιστορία αυτή κρατάω το ρόλο της μητέρας. Επειδή έχω μια κόρη 13 χρόνων με απασχολεί πολύ η σχέση των γονέων με τα παιδιά τους, το θέμα της μη αποδοχής της διαφορετικής προσωπικότητας που είναι το παιδί μας και της διαφορετικότητας. Πόσο σκύβουμε στα προβλήματά του, πόσο προσπαθούμε να το καταλάβουμε και να του σταθούμε, κυρίως στην εφηβεία, που το παιδί αισθάνεται αυτή την αβεβαιότητα μέσα από τις σωματικές και ψυχικές αλλαγές που συνεχώς συντελούνται. Όλο αυτό όμως δίνεται με έντονα συμβολικό τρόπο που δεν θα σας τον μαρτυρήσω γιατί το στοιχείο της έκπληξης παίζει ρόλο σε κάθε ιστορία.

Η γραφή της Σβέμπλιν εμπεριέχει στοιχεία θρίλερ για μια καθημερινότητα που ανατρέπεται συνεχώς όπως και η δική μας, ειδικά τα τελευταία χρόνια. Τίποτα δεν είναι έτσι όπως νομίζουμε. Το ‘Fever Dream’ το οποίο βασίστηκε στο βιβλίο της και είδαμε στο Netflix είναι ένα καλό παράδειγμα της ιδιαίτερης γραφής της που θέτει ερωτήματα συνεχώς αλλά που απαντώνται στο τελείωμα της ιστορίας. Φαίνεται να είναι ένα θρίλερ που μιλάει στην ουσία για την οικολογική καταστροφή.

Στην τελευταία ιστορία «Η βαριά βαλίτσα του Μπεναβίδες», πάλι δεν θέλω να αποκαλύψω όλη την ιστορία. Εγώ κρατάω το ρόλο μιας επιμελήτριας Τέχνης. Η βάναυση βία φαντάζει στα μάτια της και μετατρέπεται σε φρικτή, έντονα βιωμένη τέχνη. Ο κόσμος της τέχνης αποδεικνύεται σχεδόν ακόρεστα άπληστος για «έργα Τέχνης», η εμπορευματοποίηση της Τέχνης οδηγεί σε μια τραγελαφική πραγματικότητα.

«Οι ιστορίες της καταφέρνουν να διαλύσουν τους αποδεκτούς κανόνες της κοινωνίας και να μας κάνουν να αναρωτηθούμε πώς θα μπορούσαμε να περιηγηθούμε στην ηθική χωρίς αυτούς και γιατί τους αποδεχθήκαμε κάποτε». Σχολιάστε μας αυτή την περίοδο.
Όπως λέει η ίδια η συγγραφέας, η κανονικότητα είναι ένα μεγάλο ψέμα, ένα από τα πιο βλαβερά ψέματα με τα οποία ερχόμαστε αντιμέτωποι. Αν θέλαμε να κτίσουμε μια ουτοπία αντί για μια δυστοπία που υπάρχει σήμερα, θα ήταν μια κοινωνία στην οποία δεν θα είχαμε ποτέ την τοξική έννοια της «κανονικότητας», αυτό το ενδιάμεσο σημείο ανάμεσα στο είναι μου –μοναδικό και παράξενο– και το είναι σου –εξίσου μοναδικό και παράξενο. Αυτό το πλασματικό και αυθαίρετο σημείο που όλοι θέλουμε να φτάσουμε, που μας κάνει να περιορίζουμε και να συρρικνώνουμε και να προσαρμόζουμε τον εαυτό μας: το μεγαλύτερο κοινωνικό μας ψεύδος.

Εσείς καταφέρνατε να σπάτε το φράγμα των κανόνων της κοινωνίας, και αν ναι, με ποιο τρόπο;
Προσπαθώ να αντιστέκομαι σε αυτό που οι περισσότεροι θεωρούν κανονικό, τις παραχωρήσεις και τα ψέματα που πρέπει να χρησιμοποιεί κανείς για να είναι αξιαγάπητος μέσα σε μια πραγματικότητα εικονική και μη, προσπαθώ να συμμετέχω όσο γίνεται λιγότερο σε αυτή την εικονική πραγματικότητα που θέλουμε όλοι να δημιουργήσουμε. Δεν ξέρω γιατί θα πρέπει να ενημερώνω τους πάντες για τις καλές και κακές στιγμές μου μέσα από το διαδίκτυο, γιατί χρειάζεται να δημιουργεί κανείς ένα ψεύτικο προφίλ για να υπάρχει στον κόσμο σήμερα. Πρώτα πρέπει να υπάρξει κανείς μέσα του.

Οι σχέσεις και οι δεσμοί είναι κάτι που με απασχολεί, όπως θα έχετε ήδη καταλάβει, πόσο θέλεις να κατανοήσεις τον άλλον. Όπως λέει και η Σβέμπλιν, «Όταν χτίζεις σχέσεις με τους ανθρώπους που είσαι πιο κοντά, χτίζεις σχέσεις όχι στις καλές στιγμές. Χτίζεις τις καλύτερες συνδέσεις πάνω από τη λύπη και τη συγχώρεση και την αποδοχή ότι ο άλλος είναι πραγματικά διαφορετικός από εσένα. Η ιδέα της κανονικότητας μας αποσυνδέει».

Πως είναι να σκηνοθετείτε τον εαυτό σας; Υπάρχουν αντικειμενικές δυσκολίες;
Είναι ένα δύσκολο εγχείρημα, χρειάζεται οι συμπαίκτες ηθοποιοί να αποδεχτούν αυτή τη δυσκολία και να γίνουν συνένοχοι σε αυτή τη διαδικασία. Διαλέγω βέβαια πού θα συμμετέχω κάθε φορά, σε ποιο μέρος του έργου και με τη βοήθεια και της τεχνολογίας μπορώ να ελέγξω τα πράγματα απ’ έξω. Όμως ξεκίνησα σαν ηθοποιός στο θέατρο και όσο μπορώ κρατάω αυτό το κομμάτι για τον εαυτό μου γιατί η κάθαρση που εμπεριέχει το παίξιμο είναι κάτι που όταν το αισθανθείς δεν το εγκαταλείπεις, αντίθετα το αποζητάς.

Τι σας φοβίζει στο θέατρο;
Η παραγωγή και οι πρακτικές δυσκολίες. Δεν με φοβίζει η καλλιτεχνική δουλειά καθόλου, εκεί αισθάνομαι ότι βρίσκομαι απόλυτα στο στοιχείο μου και τα πράγματα τις περισσότερες φορές ακολουθούν μια εσωτερική ροή. Κάποιος που βλέπει μια παράσταση δεν μπορεί να καταλάβει το οικονομικό κόστος μιας έστω μικρής παραγωγής.

Τα τελευταία χρόνια δεν επιχορηγούμαστε, ούτε υπάρχει κάποια εταιρεία παραγωγής που να μας βοηθά και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να είναι εξαιρετικά δύσκολο πρακτικά το ανέβασμα μιας παράστασης -μιλάμε πάντα για μια δουλειά απαιτήσεων. Κάνοντας ένα μικρό αριθμό παραστάσεων δεν μπορείς να αποσβέσεις το μεγάλο κόστος μιας παραγωγής, άρα δεν μπορείς καλλιτεχνικά να έχεις πολλές επιλογές στους διάφορους τομείς και να αμείβονται όπως θα ήθελες οι συνεργάτες σου.

Το άλλο που με φοβίζει, μεγαλώνοντας, είναι το εφήμερο μιας παράστασης, έχει γίνει με τόσο κόπο και κοινή προσπάθεια από όλους και μετά χάνεται… δεν απομένει παρά μόνο στη μνήμη κάποιων ανθρώπων… Πιστεύω ότι αν ξεκινούσα από την αρχή θα διάλεγα τον κινηματογράφο, μου αρέσει το καλλιτεχνικό έργο να συνεχίζει να δρα στο χρόνο.

Στη ζωή;
Φυσικά η δυστοπική πραγματικότητα μέσα στην οποία ζούμε. Από τη μια η τεχνολογία με όλες αυτές τις αρνητικές διαστάσεις που δημιουργεί μια ψεύτικη πραγματικότητα και από την άλλη η φύση που την θεωρούσα πάντα δύναμη εσωτερικής ισορροπίας, τώρα, έτσι όπως την έχουμε καταστρέψει και συνεχίζουμε να την καταστρέφουμε, αποκλείει την θετική δυναμική σύνδεση μας με αυτήν.

Επόμενα σχέδια;
Είμαι στη φάση εσωτερικών αλλαγών, άρα χρειάζομαι λίγο χρόνο. Το γνωρίζετε, οι πιο δύσκολες αλλαγές γίνονται μέσα μας και έπειτα διαμορφώνονται τα σχέδια. Το να κάνω θέατρο για μένα είναι απόλυτα αναγκαίο. Η Τέχνη δρα θεραπευτικά για όλους μας.

Με ενδιαφέρουν οι συνεργασίες ακόμη και στη σκηνοθεσία. Το θέατρο είναι συλλογική δουλειά και αυτό επιδιώκω. Η αλήθεια είναι ότι θα ήθελα να αισθανθώ ελεύθερη από deadlines τουλάχιστον σε projects που ξεκινούν και γίνονται από εμένα, ρίχνοντας βάρος στις συνεργασίες, στον πειραματισμό και στην καλλιτεχνική δουλειά με κάποιους συμπαίκτες που να αναζητούν παρόμοια πράγματα με εμένα.

Info: Τελευταίες παραστάσεις Δευτέρα 06 & Τρίτη 07 Νοεμβρίου στις 21:00 στο Θέατρο Φούρνος.

Ακολουθήστε το tetragwno.gr στο Google News και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.