O κωνσταντινος αβράμης και η Ελένη Νιωτάκη μιλούν για την παράσταση «Αγωνία ιερή»

Ο σκηνοθέτης και συγγραφέας κωνσταντινος αβράμης και η ηθοποιός Ελένη Νιωτάκη μιλούν στο tetragwno.gr για την εξερεύνηση των αντιφάσεων και την μεταμόρφωσή της Εύας Palmer Σικελιανού, δημιουργώντας μια ritual performance, και απαντούν αν η «Αγωνία ιερή» είναι μια queer παράσταση.

Πώς προέκυψε η ιδέα για την παράσταση «Αγωνία ιερή»;
κωνσταντινος αβράμης: Η σύλληψη του έργου, η πρώτη σπίθα μας βρήκε όταν είχαμε επισκεφθεί το μουσείο Σικελιανού στη Λευκάδα. Αργότερα ήμασταν αρκετά τυχεροί για να παίξουμε την παράσταση στην αυλή αυτού ακριβώς του χώρου που μας ενέπνευσε. Η σπίθα, λοιπόν, αυτή ήταν η απουσία της Εύας από τα φυλλάδια, τις ανακοινώσεις και τα εισιτήρια των Δελφικών Εορτών.

Ενώ η ίδια είχε οργανώσει, σκηνοθετήσει, υφάνει τα ρούχα, είχε αναλάβει την παραγωγή και τη διαφήμιση των Εορτών, είχε χορογραφήσει και διδάξει τη μουσική, παντού κυριαρχούσε το όνομα του Σικελιανού. Αυτό το πέπλο, η αίσθηση πως η αλήθεια για αυτή τη γυναίκα αποκρύφτηκε μας έδωσε το αρχικό έναυσμα.

_______________________________________

Πώς περιγράφετε τη ζωή και την προσωπικότητα της Εύας Palmer Σικελιανού και ποια στοιχεία της σας ενέπνευσαν για τη δημιουργία του έργου; 
κωνσταντινος: Η Εύα αποτελεί για εμάς το απόλυτο διαφυγόν αντικείμενο. Μια πραγματικά ασύλληπτη προσωπικότητα, μια ιεροφάντισσα δεμένη με τον υλικό κόσμο με τρόπο μυστήριο. Kατ’ αρχάς υπήρξε η πρώτη ερευνήτρια, πριν ακόμα από τη Martha Graham, που ερεύνησε με τόση προσοχή το ζήτημα της κίνησης του χορού στο αρχαίο δράμα. Mε έναν τρόπο, η Εύα υπήρξε η πρόγονος σύγχρονων τεχνικών, όπως η μέθοδος Τερζόπουλου.

Η έρευνά της αποτελεί την ιστορία της σύγχρονης προσέγγισης στο αρχαίο δράμα. από την άλλη, στο Παρίσι υπήρξε μέλος της «σαπφικής» κοινότητας, γεγονός το οποίο αποσιωπά προς το τέλος της ζωής της. ήρθε στην Αθήνα με μια παράξενη, ίσως στερεοτυπική αντίληψη, αλλά πολύ γρήγορα την αντικαθιστά με το δικό της όραμα για το τι θα ήθελε να είναι η Αθήνα. Eίναι αυτές οι αντιφάσεις, αυτά τα ανεπίλυτα προβλήματα που την καθιστούν τόσο ελκυστική, αυτές οι απουσίες καθαρών απαντήσεων.

Αναφέρετε πως η Palmer αντιλαμβάνεται την Ελλάδα ως θύμα του δυτικού ιμπεριαλισμού, αλλά δεν καταγγέλλει τα φασιστικά ξεσπάσματα του Άγγελου Σικελιανού. Πώς αντιδράτε στις αντιφάσεις της ζωής της και πώς τις αναπαριστάτε στη σκηνή;
κωνσταντινος: Το δικό μας θέατρο δεν συμβιβάζεται. δεν λέω πως είναι κατ’ ανάγκη μία παράσταση που αρέσει σε όποιο την δει ― λέω όμως πως ο τρόπος δουλειάς μας είναι να πέφτουμε με τα μούτρα στον τοίχο. Εντός της παράστασης συνυφαίνουμε δύο είδη θεάτρου: από τη μία το αφηγηματικό κομμάτι των επεισοδίων που κουβαλά τη ζωή της, από την άλλη το σωματικό θέατρο με τελετουργικά στοιχεία που κουβαλά την έρευνα της ίδιας της Εύας.

Το ένα δεν καμουφλάρει το άλλο, δεν το κρύβει, όλα εκτίθενται γυμνά, «όμορφα σαν την αλήθεια». Δεν μπορούμε εμείς να κρίνουμε την Εύα, μπορούμε όμως να εκθέσουμε, το ένα μετά το άλλο τα γεγονότα: ο Άγγελος ισχυρίζεται πως η Δελφική Ιδέα είναι «για όλα τα Έθνη» και λίγο μετά στις Εορτές βλέπουμε ορφικό χαιρετισμό, με το δεξί χέρι τεντωμένο και υψωμένο. Αντίφαση; Τρικυμία εν κρανίω; Συνεπής ιδεολογία; Αυτή η κρίση ανήκει στην επικράτεια των θεατών. 

Η Εύα Palmer Σικελιανού ήταν μια queer Αμερικανίδα μελετήτρια του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, χορογράφος και ιστορικός του χορού. Οι Έλληνες πως την αντιμετώπισαν; Στο σκηνοθετικό σημείωμα επισημαίνετε ότι φέρει ένα queer παρελθόν, αλλά αυτολογοκρίνεται και το αποκρύπτει όταν αφηγείται τη ζωή της.
κωνσταντινος: Σίγουρα η Εύα δεν έτυχε εξαρχής μιας γενναιόδωρης αποδοχής. Το ζήτημα εδώ είναι μάλλον ζήτημα ταξικότητας παρά καταγωγής. Ως αισθητίστρια ήρθε στην Αθήνα η Εύα, ντυμένη με έναν μανδύα που είχε υφάνει η ίδια, έκανε παρέα με την Isadora και τον Raymond Duncan, και περπατούσε μεταξύ των Αθηναίων που ντυνόντουσαν, φυσικά, με σύγχρονα ρούχα. στη Λευκάδα, ακριβώς λόγω του ντυσίματός της την αποκαλούσαν «ζόρκα», που θα πει γυμνή, και έβγαζαν φήμες γι’ αυτήν.

Οι φήμες αυτές επιβιώνουν μέχρι σήμερα, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία τις θυμούνται. Από την άλλη, πέρα από μια πλούσια Αμερικανίδα, δεν έπαψε ποτέ να είναι γυναίκα· όταν συνδιαλέγεται με τις δημόσιες υπηρεσίες και τους επιφανείς της εποχής, σίγουρα συναντά μια περιφρόνηση, και μεγαλύτερες δυσκολίες σε σύγκριση με όσες συναντά, όταν αιτείται τα ίδια πράγματα ο Άγγελος.

Πώς επιτυγχάνετε τη βαθειά σύνδεση με τον ρόλο της Palmer;
Ελένη Νιωτάκη: Η Εύα με συγκινεί αληθινά. Μία γυναίκα που από μικρή ηλικία αξιοποιούσε τα ερεθίσματά της και τα αναδημιουργούσε μόνη της, ακολούθησε μεγαλώνοντας ανθρώπους που πίστευε ότι είχαν ένα όραμα, βοήθησε ηθικά αλλά και πρακτικά προσωπικότητες που θεώρησε σπουδαίες, για να επιστρέψει μόνο σε μεγάλη ηλικία στις δυνάμεις του ίδιου της του εαυτού.

Δεν φοβόταν να εμπιστευτεί και να δοθεί ολοκληρωτικά, τόσο σε ανθρώπους όσο και σε ιδέες. Για εκείνη τίποτε δεν ήταν αληθινά αδύνατο. Αυτή η παιδική της αθωότητα -η αναποτελεσματική της αφέλεια για τους κυνικούς- είναι, πιστεύω, το σημείο της βαθύτερης σύνδεσής μας.

Υπάρχει queer θεατρική σκηνή; Η «Αγωνία ιερή» είναι μια queer παράσταση; 
κωνσταντινος αβράμης: Συχνά στον δημόσιο λόγο αποζητούμε σαφείς, αρραγείς ορισμούς και περιοριστικές ταυτότητες. Δεν ξέρω τι είναι μια queer σκηνή και πολύ συχνά είναι στοίχημα για τις/τους δημιουργούς να ξεφεύγουμε από τη φούσκα μας. Η αλληλογραφία που αντάλλαξε και πολλές άλλες πηγές τεκμηριώνουν πως η Εύα είχε διαφορετικές συντρόφους, πως άλλαξε την ερωτική της ταυτότητα ― όπως εξ άλλου έκανε, σε συμβολικό επίπεδο, και με την πολιτειακή της ταυτότητα.

Μεταμορφώθηκε από μία queer Αμερικανίδα σε ιέρεια των Δελφών. Και η παράσταση είναι μια αποτύπωση της δικής της μεταμόρφωσης σε σκηνική πράξη. Αν αυτό θεωρείται queer, χαρά μου. Ζητούμενο για μας είναι η ρευστότητα, όχι η περιχαράκωση.

__________________________________________________

Μετά τη διάκριση ως τον τελικό του Adapt Festival 3 και τις διάφορες παρουσιάσεις στα θέατρα της χώρας. Ποιες αντιδράσεις έχετε παρατηρήσει έως τώρα;
Ελένη Νιωτάκη: Η αλήθεια είναι πως εξαρχής είχαμε κι εμείς τη δική μας «αγωνία» για το πώς θα προσλάβει το κοινό την παράστασή μας, αφού περιλαμβάνει αρκετές ιδιαιτερότητες. Παρ’ όλα αυτά, προς μεγάλη μας έκπληξη και χαρά, από την πρώτη κιόλας παρουσίαση στο πολύ φιλόξενο Adapt Festival είδαμε τους θεατές να  ενθουσιάζονται, να προβληματίζονται, να λαμβάνουν καινούργιες πληροφορίες για πρόσωπα που νόμιζαν ότι τους ήταν γνωστά, να ανασκευάζουν, να απορούν αν όλα όσα ‘‘είπαμε’’ ήταν αληθινά, να θέλουν να συζητήσουν μαζί μας και να εντυπωσιάζονται από το υλικό που έχουμε συλλέξει.

Η ιστορία της Εύας αξίζει αναντίρρητα να ακουστεί και η ίδια με τη γοητεία της και μόνο καταφέρνει να ταξιδέψει οποιονδήποτε έρχεται σε επαφή μαζί της· εμείς λειτουργούμε απλώς ως δίαυλος. Το ότι το πραγματώνουμε, βέβαια, με έναν τρόπο που ο κόσμος βρίσκει ενδιαφέροντα, μας χαροποιεί ιδιαιτέρως.

Πώς η παράσταση συνομιλεί με τα κοινωνικά και πολιτικά θέματα. Πώς προσαρμόζεται στη σύγχρονη πραγματικότητα;
κωνσταντινος αβράμης: Μερικές φορές περπατάω στην Πλάκα και βλέπω τουρίστριες με διαδήματα ή συνειδητοποιώ πως η Δύση αντιμετωπίζει την πόλη μου ως ένα θεματικό πάρκο αρχαιολογίας ή ένα μεγάλο θέρετρο και λέω από μέσα μου «ευχαριστώ, Εύα». Από την πρώτη κρίση της Σοβιετικής Ένωσης και μετά, το ανθρώπινο είδος ειδικεύεται σε αποκλειστικά ένα επάγγελμα: να καταναλώνει όνειρα και να παράγει εμπόριο. όσο βασανίστηκε απ’ αυτό η Εύα, τόσο βασανιζόμαστε και σήμερα.

Πώς αντιλαμβάνεστε το θέατρο ως μέσο κοινωνικής πράξης και αλλαγής; 
Ελένη Νιωτάκη: Στόχος ενός οποιουδήποτε καλλιτεχνικού αποτελέσματος δεν μπορεί παρά να είναι η πρόκληση μίας μετατόπισης, τόσο των συντελεστών του όσο και των αποδεκτών του. Κατά συνέπεια, η καλλιτεχνική πράξη είναι πράξη κοινωνικοπολιτική, και αυτό οι καλλιτέχνες οφείλουν να το αναγνωρίζουν. Φυσικά, δεν καταφέρνουν όλα τα έργα να συν-κινήσουν τους θεατές/ακροατές τους, είτε γιατί αποτυγχάνουν, είτε γιατί δεν έχουν κάπου να τους οδηγήσουν.

Όταν το επιτυγχάνουν, όμως, η κατεύθυνση προς την οποία τους στρέφουν, φέρει μία ευθύνη εξαιρετικά βαρύνουσα, καθώς η μετακίνηση πρέπει να προκύπτει από μία συνειδητή και πολύ συγκεκριμένη επιλογή του ίδιου του δημιουργού. Εκεί κρύβεται και η ουσία αυτού που κάνουμε.

κωνσταντινος αβράμης: Εγώ δεν είμαι τόσο ρομαντικός. κατά πρώτον, υπάρχουν παραστάσεις που είναι καταναλωτικά αγαθά, σκέτο προϊόν. Επειτα υπάρχουν παραστάσεις ηθελημένα trash. Κατά τρίτον, υπάρχουν και παραστάσεις ψευδαισθησιακές, που προσφέρουν για λίγο την παρήγορη πλάνη πως η κοινωνική πράξη, η εξάλειψη της ανισότητας, και τα λοιπά, μπορούν να επέλθουν.

Οι παραστάσεις είναι παιδιά μας, αλλά εμείς πάσχουμε από μια τρομακτική στειρότητα. Τι να λέμε τώρα; Το πολύ πολύ να πάψουμε για μερικά λεπτά να είμαστε τόσο μόνοι.

Ποια είναι η πιο σημαντική στιγμή για εσάς κατά τη διάρκεια της «Αγωνίας ιερής»;
κωνσταντινος: Ένας άνθρωπος που μου εξομολογήθηκε πως ήταν η πρώτη παράσταση που είδε μετά από δέκα χρόνια. 
Ελένη Νιωτάκη: Το ταξίδι της «Αγωνίας» μας ξεκίνησε τον περασμένο Φεβρουάριο και από το δρόμο που έχει διασχίσει ως τώρα θα προέκρινα ως σπουδαιότερη στιγμή του τον εκ των προτέρων ειλικρινή και γενναιόδωρο εναγκαλισμό της από τους ανθρώπους που συναντήσαμε σε κάθε σταθμό μας.

Ο ενθουσιασμός του Γιάννη στο Tempus Verum με τον τρόπο δουλειάς μας, η δοτικότητα της κυρίας Αγγελικής από τον Αλέξανδρο Λευκάδας που μας προσέφερε πρόσχαρα και ανιδιοτελώς τον αργαλειό της ξεστήνοντας και στήνοντάς τον η ίδια, προκειμένου να τον έχουμε και να τον χρησιμοποιούμε στην παράσταση του Αυγούστου στο Κηποθέατρο Άγγελου Σικελιανού, η ακούραστη και πολύτιμη βοήθεια του κυρίου Σπύρου, η προσφορά και η γλυκύτητα του κυρίου Θοδωρή και του Βασίλη από το Λαογραφικό Μουσείο Καρυάς Λευκάδας, η προθυμία του κυρίου Κώστα αλλά και των υπόλοιπων φυλάκων του Ηραίου Περαχώρας να έρχονται εκτός ωραρίου για να μας ξεναγήσουν στο μαγευτικό αυτό χώρο, να καθοδηγήσουν το κοινό και να παρακολουθήσουν και οι ίδιοι τις παραστάσεις μας, η εμπιστοσύνη της κυρίας Άννας, η ζεστή φιλοξενία της Μελιώς στον UP FM, η πάντα θετική διάθεση του Γιάννη στις Γραμμές Τέχνης, και τόσα ακόμη που δεν προλαβαίνουμε να πρωτοθυμηθούμε, υπήρξαν για εμάς σημαντικότατοι συνοδοιπόροι που επανατροφοδοτούσαν διαρκώς και εκ νέου την περιπέτειά μας, μας συγκινούν βαθύτατα και έχουν γεμίσει την καρδιά μας με πολλή αγάπη και ευγνωμοσύνη.

Η «Αγωνία ιερή» κάνει πρεμιέρα τη Δευτέρα 08 Ιανουαρίου στο H.ug (Human Underground). και το κείμενο της παράστασης κυκλοφορεί από την Κάπα Εκδοτική. Εισιτήρια για την παράσταση στο more.com.

Ακολουθήστε το tetragwno.gr στο Google News και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.