Κριτική: «Αντώνιος και Κλεοπάτρα», σε σκηνοθεσία Φίλιππου Ζαρφειάδη, στο Θέατρο Φούρνος
Στο Θέατρο Φούρνος, ο Φίλιππος Ζαρφειάδης σκηνοθετεί (και πρωταγωνιστεί) στο έργο του Ουίλιαμ Σαίξπηρ Αντώνιος και Κλεοπάτρα, έργο σταθμός της κλασικής δραματουργίας. Συνοπτικά η πλοκή περιλαμβάνει τα ιστορικά γεγονότα της περιόδου από το 41 π.Χ. έως το 31 π.Χ., με κορύφωση τη Ναυμαχία στο Άκτιο, η οποία σηματοδότησε το τέλος της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας. Περιστρέφεται γύρω από τη σχέση της βασίλισσας της Αιγύπτου Κλεοπάτρας με τον Ρωμαίο πολιτικό και στρατηγό Μάρκο Αντώνιο. Η ιστορία διαδραματίζεται στη Ρώμη και στην Αίγυπτο. Ο Σαίξπηρ δραματοποίησε ιστορικά γεγονότα της περιόδου τα οποία καταλήγουν στην αυτοκτονία της Κλεοπάτρας, κατά τη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου ανάμεσα στον Μάρκο Αντώνιο και τον Οκταβιανό.
Η γλώσσα της τραγωδίας είναι άκρως ποιητική. Εμπλουτισμένη μεταφορές, συμβολισμούς, υπερβολές και υπαινικτικές εκφράσεις προβάλει στο προσκήνιο τη διαχρονική ισορροπία μεταξύ του έρωτα και των σχέσεων εξουσίας (πολιτικών και μη), που διαμορφώνονται στις ανθρώπινες διαστάσεις της εμπειρίας. Πιο συγκεκριμένα, η Κλεοπάτρα και ο Αντώνιος είναι δύο μορφές της ίδιας εξουσίας. Δεν επιλέγουν τη μετάβαση σε μία κοινή συμβίωση δίχως τις προεκτάσεις των κεκτημένων της δόξας, της οποία ενεργά υποκείμενα είναι και οι δύο. Αντίθετα, η εξουσία την οποία κατέχει ο καθένας τους αποτελεί την πραγματική βάση του έρωτά τους. Άνευ της εξουσιαστικής ιεραρχικής θέσης την οποία κατέχουν, κάθε μορφή έρωτα καταλήγει σύμβολο χωρίς ταυτότητα, λόγος δίχως περιεχόμενο. Για το λόγο αυτό και οι μεταξύ τους συγκρούσεις είναι αντιπαραθέσεις με κέντρο την προσωπική θέαση στο σύμπλεγμα εξουσιών, τις οποίες (βλ. εξουσίες) αναγνωρίζουν ως νόμιμη πηγή αυτοπροσδιορισμού.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της πλοκής παρατηρούμε τον Αντώνιο (το ρόλο υποδύεται ο Φίλιππος Ζαρφειάδης) σε μία μόνιμη αντιπαράθεση με τους ρόλους τους οποίους καλείται να υποστηρίξει. Από τη μία πλευρά, η πολιτική και στρατιωτική του θέση ισχύος και από την άλλη πλευρά, η σχέση του με την Κλεοπάτρα, σχέση η οποία μετατρέπεται σε συναισθηματική εξάρτηση. Αυτού του είδους η μόνιμη αμφιταλάντευση προκαλεί τη ρήξη και την εσωτερικευμένη ήττα, προτού αυτή μεταδοθεί στην εξωστρέφεια αποδοχής της. Η επιλογή ανάμεσα στις απαιτήσεις του έρωτα και τις προσδοκίες του καθήκοντος, μετατρέπονται σε Δαμόκλειο σπάθη. Η απόφασή του να ταχθεί στην πλευρά του έρωτα (προτού ερμηνεύσει τις εξελίξεις ως προδοσία) είναι εφικτό να προσληφθεί ως ευνουχισμός στην πολιτική σκακιέρα.
Αντίθετα, η Κλεοπάτρα (το ρόλο υποδύεται η Μαρίνα Παντελάκη) εμφανίζεται ως πλέον ολοκληρωμένος χαρακτήρας στο έργο. Κινείται επιδέξια από συναίσθημα σε συναίσθημα και, κυρίαρχα, μετασχηματίζει τον θυμό σε εργαλειακή χρήση επιβολής των θέσεών της, την ίδια στιγμή κατά την οποία εκκινά από αφετηρία υπεροχής όσον αφορά το ζήτημα του ερωτισμού. Για τον τελευταίο, μολονότι οι εκφραστές της ρωμαϊκής εξουσίας είναι γνήσια τέκνα της πατριαρχικής δομής της κοινωνίας (με την ιδιοκτησία να ορίζει την θέαση των πραγμάτων) και τον αντιμετωπίζουν ως αντικείμενο ηδονής (η γυναίκα ως προσωποποίηση της αρσενικής κυριαρχίας και παρουσίας των ιδιοκτησιακών σχέσεων), ο Σαίξπηρ ο ψυχικός ευμετάβλητος κόσμος των ανδρών, υπό τη σκέπη της πολιτικής εξουσίας, είναι κυρίαρχος και εν τέλει καθοριστικός. Για το πολιτικό κατεστημένο των αντιπαλοτήτων, η Κλεοπάτρα είναι μία πόρνη (στιγματίζοντας με αυτόν τον χαρακτηρισμό τη γοητεία την οποία ασκεί στον Αντώνιο). Η επικοινωνία η οποία κατασκευάζεται, στη βάση του φύλου και της ιεραρχίας εξουσιών, ετεροπροσδιορίζει τη θέση των δύο ηρώων στο έργο συνολικά.
Η σκηνοθεσία του Φίλιππου Ζαρφειάδη θέλησε να υπερβεί τον σκόπελο στερεοτύπων που συνοδεύουν τα πρόσωπα της ιστορίας. Έχω, ωστόσο, την εντύπωση ότι δεν τα κατάφερε ως προς αυτόν τον στόχο. Ο Αντώνιος, τον οποίο ερμηνεύει ο ίδιος ο σκηνοθέτης, εμφανίζεται άβουλος και δέσμιος του ερωτικού πάθους. Αφελής ως έναν βαθμό και αδύναμος στις σαρκικές απολαύσεις της Κλεοπάτρας. Επιχειρήθηκε να αναδειχθεί η συναισθηματική και ψυχολογικής υφής αντίθεση την οποία βιώνει με την αθέατη πλευρά του εαυτού του, όμως, ο τρόπος εμφάνισής του επί σκηνής περισσότερο τον καθιστά υποκείμενο δίχως γνώμη και λιγότερο ως εκπρόσωπο της ίδια δομικής μήτρας που εξέθρεψε τις αντιλήψεις περί εξουσιαστικών σχέσεων έναντι της γυναίκας και της πολιτικής κυριαρχίας (ας μην λησμονούμε ότι στον Πλούταρχο ο Αντώνιος εμφανίζεται άνθρωπος των άκρων, της διασκέδασης, αλλά και της δικαιοσύνης όταν διαπίστωνε ότι έσφαλε, στοιχεία τα οποία δεν αποτυπώνονται στον χαρακτήρα της παράστασης). Κατά τον Πλούταρχο η σχέση υποταγής προς την Κλεοπάτρα οφειλόταν στην παλαιότερη σχέση του με τη Φουλβία, η οποία ήταν ισχυρή προσωπικότητα, και, η οποία, διαμόρφωσε τον χαρακτήρα του Αντωνίου. Με την Κλεοπάτρα ως οδηγήτρια των αισθησιακών και ψυχικών του επιθυμιών, παραδόθηκε άνευ όρων σε μία καταστροφική μανία. Αυτό ακριβώς το σημείο δεν κατάφερε ο σκηνοθέτης να επικυρώσει επί σκηνής. Αυτή ακριβώς την μεταστροφή στην προσωπικότητά του υπό το βάρος των επιλογών της Κλεοπάτρας.
Από την πλευράς της τελευταίας, η Μαρίνα Παντελάκη είναι αναμφισβήτητα εντυπωσιακή. Ο χειρισμός των ψυχικών και συναισθηματικών της μεταβολών, οι κορυφώσεις των αντιθέσεων, όπως αποτυπώνονται στις εκφράσεις σώματος και προσώπου, η κινησιολογία στο θεατρικό σανίδι και η μεθοδολογία με την οποία ξεδιπλώνει τον σκληροτράχηλο και συνάμα ρομαντικό χαρακτήρα (ο ρομαντικός χαρακτήρας σε αυτήν την περίσταση ισοδυναμεί με την έννοια της τραγικότητας) την καθιστούν καθοριστικό στοιχείο της παράστασης. Ερμηνευτικά έχει σωστά δομηθεί όλο το έργο με επίκεντρο την ίδια. Το αποτέλεσμα δικαιώνει την οπτική του σκηνοθέτη. Η ενσυναίσθηση με την οποία υιοθετεί τον αντικρουόμενο χαρακτήρα της Κλεοπάτρας είναι μοναδικής αισθητικής αξίας.
Το σκηνικό συμβολικά οργανωμένο, με τη ζωντανή μουσική επί σκηνής του Θανάση Λάκκα να προσδίδει διακριτό αισθητικό προβάδισμα και υπεραξία στο συνολικό αποτέλεσμα, ενώ οι ενδυματολογικές επιλογές της Αλεξάνδρας Μπαρή επιχείρησαν να υπηρετήσουν δίχως υπερβολές τα συμβατικά χρονικά πλαίσια του πρωτότυπου έργου, τηρώντας τα χαρακτηριστικά όχι της εποχής του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας, αλλά της μεταγενέστερης εποχής του Σαίξπηρ, δηλαδή, κατανοητά για τον σύγχρονο θεατή (δίχως να υπονομεύει την ιστορική πρόσληψη). Η επιμέλεια κίνησης του Κωνσταντίνου Χαραλαμπόπουλου σε συνδυασμό με τις μουσικές νότες προσέδωσε ρυθμό και ταχύτητα έντασης στην παράσταση.
Επρόκειτο για απαιτητικό έργο και, εν μέρει, η παράσταση το υπηρέτησε στο μέτρο των δυνατοτήτων της.
Βαθμολογία: 3/5*
Info: Παραστάσεις κάθε Σάββατο 21:15 Κυριακή 20:00, έως 17 Απριλίου 2022, στο Θέατρο Φούρνος (Διεύθυνση: Μαυρομιχάλη 168 / Τηλ. Κρατήσεων: 210 6460748). Προπώληση στη viva.gr.
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
