Η ποίηση της Μαρίνας Τσβετάγιεβα στις αρχές του 20ου αιώνα συνδιαμόρφωνε, μαζί με άλλους δημιουργούς, το υπόβαθρο του ρωσικού ποιητικού μοντερνισμού. Μία ποίηση γεμάτη συμβολισμούς, ιδιοσυγκρασιακή -ακατάσχετη ροή- γλώσσα και σημεία στίξης. Στο πλαίσιο αυτό η αναφορά στη μυθολογία με επίκεντρο τη «Φαίδρα», υπήρξε καινοτόμο όσο και παράτολμο εγχείρημα. Μητρότητα, ερωτικός πόθος, σχέσεις εξουσίας και λεκτικές δομές κυριαρχίας επί των βαθύτερων (έως ασυνείδητων) επιθυμιών, συγκροτούν τη σύγχρονη απάντηση της θεατρικής απεικόνισης.
Μολονότι ορισμένα έργα υπονομεύονται όταν περνούν το κατώφλι του χρόνου και ετεροχρονισμένα εντάσσονται στο εκάστοτε «παρόν» της θεατρικής σκηνοθεσίας, στην περίπτωση της «Φαίδρας» του Δημήτρη Καραντζά και με ένα σύνολο ηθοποιών Αναστάσης Λαουλάκος, Γιώργος Ζυγούρης, Αλεξία Καλτσίκη, Στεφανία Γουλιώτη, Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης, να ισορροπούν στις -επαγγελματικές- απαιτήσεις και ερμηνευτικές προκλήσεις των ρόλων, η οπτική καταλήγει να διατηρεί τη σύνδεση ανάμεσα στην προσέγγιση της ποιήτριας και τον μύθο στο προσκήνιο, θέτοντας τους θεατές στην αυτοκριτική των σύγχρονων αιτημάτων.
Συνοπτικά η ιστορία, υπό την ερμηνεία της Μαρίνας Τσβετάγιεβα, αφορά τον έρωτα της Φαίδρας για τον γιο του Θησέα από την Αμαζόνα Ιππολύτη, Ιππόλυτο, ταγμένο στη θεά του κυνηγιού Αφροδίτη. Η ερωτική επιθυμία που θα καταβάλει τη Φαίδρα θα την οδηγήσει να εξομολογηθεί τα συναισθήματά της μέσα από ένα γράμμα με αποδέκτη τον ίδιο. Ο τελευταίος απορρίπτει τον έρωτα της Φαίδρας. Τότε, εκείνη, προχωρά στην απονενοημένη πράξη της αυτοχειρίας. Ο Θησέας θα γίνει γνώστης του θανάτου της συζύγου του, με την τροφό αυτής να ενοχοποιεί τον Ιππόλυτο με το αμάρτημα της μοιχείας. Εξοργισμένος ο Θησέας θα ζητήσει από τον Ποσειδώνα να εκδικηθεί τον υιό του.
Πράγματι, ο Ποσειδώνας θα ανταποκριθεί στο αίτημα. Ένα ατύχημα το οποίο θα προκαλέσει μαινόμενος ταύρος, εμπρός στο άρμα που οδηγεί ο Ιππόλυτος, θα οδηγήσει τον ίδιο να κρεμαστεί απ’ τα λουριά και να βρει τραγικό θάνατο. Ακολουθεί άρνηση τιμών στο νεκρό σώμα του Ιππολύτου εκ μέρους του πατρός. Ο Θησέας, με δεδομένη την επαίσχυντη παραβίαση ηθικής τάξης, την οποία θεωρεί ότι διέπραξε ο γιος του, αρνείται την είσοδό του στην Τροιζήνα. Την πλεκτάνη θα ξεδιπλώσει ένας υπηρέτης ο οποίος θα αποκαλύψει το περιεχόμενο του γράμματος της Φαίδρας, μέσα από τις γραμμές τού οποίου επεξηγούσε τον έρωτά της για ‘κείνον. Αυτό το γεγονός θα αποκαταστήσει στην συνείδησή του την αξία των αποθανόντων, αποδίδοντάς τους συγχώρεση. Θα στρέψει τις κατηγορίες εναντίον των θεών και δη της Αφροδίτης, ως τιμωρία για την συμπεριφορά του έναντι της Αριάδνης, δεύτερης συζύγου του και αδελφής της Φαίδρας.
Ο Δημήτρης Καραντζάς δείχνει σεβασμό στο κείμενο και υπερβαίνει τον σκόπελο της φορμαλιστικής ανάγνωσής του μέσα από την μεταφορά του σε γλωσσικά και υφολογικά πρότυπα της σύγχρονης επικοινωνίας. Μολονότι η ροή του λόγου δεν επιτρέπει στον θεατή την παρακολούθηση του έργου με ορθολογική προσέγγιση, ωστόσο, πετυχαίνει, μέσα από την αυτονόμηση των πράξεων-σκηνών και τους συμβολισμούς των σωμάτων, να ξεδιπλώσει πτυχές του έργου σε αμεσότητα και δεικτική αντιστοίχιση με την συναισθηματική καταγραφή των πεπραγμένων. Οι πρωταγωνιστές περιστρέφονται γύρω από μυστικιστικές τελετές σε ένα σκηνικό, το οποίο υπογράφει η Μαρία Πανουργιά, «σφιχτά» δεμένο, στο κέντρο του οποίου ένα κλαδί μετασχηματίζει σε θάνατο (κλαδί το οποίο πολλαπλασιάζεται και μετατρέπεται σε αγχόνη για τους ήρωες του δράματος).
Η σκηνοθετική «ματιά» του Δημήτρη Καραντζά πρωτοτυπεί ενώπιον του ορθογωνίου σχήματος στο οποίο αναπτύσσεται η δράση. Οι, δε, ενδυματολογικές επιλογές της Ιωάννας Τσάμη στην αντίθεση του μαύρου χρώματος με το λευκό και χρυσαφί της σκηνής και των αντικειμένων αυτής προκαλεί στοχευμένα την ψυχογραφική κορύφωση της πρόσληψης. Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθούμε σε ιδιαιτερότητες τις οποίες δεν κατορθώνει να υπηρετήσει η παράσταση. Ιδιαιτερότητες οι οποίες αφορούν τη σωματική υπόσταση του έργου. Και όταν υπογραμμίζουμε την έννοια της σωματικότητας, δεν αναφερόμαστε απλώς στην σεξουαλικότητα, αλλά και την υλική έκταση της σκηνικής δράσης. Είναι η στιγμή κατά την οποία υπονομεύεται η αυθεντικότητα (και όχι η ποιητικότητα) του έργου. Διότι, η γλώσσα ως λόγος και ως υπερβατικά δοσμένη απ’ την Μαρίνα Τσβετάγιεβα νοηματοδότηση, δεν ανταποκρίνεται στις προκλήσεις της σωματικής έκθεσης των ηθοποιών. Μοιάζει η γλώσσα να αγωνίζεται να ανταποκριθεί στους ποιητικούς συμβολισμούς, δίχως να εξετάζει τη θέση του υποκειμένου σε αυτούς. Καταλήγει αντιφατική η συνύπαρξη επί σκηνής των Στεφανίας Γουλιώτη (υποδύεται τη Φαίδρα) και Αλεξίας Καλτσίκη (στον ρόλο της Τροφού) ακριβώς επειδή ποτέ δεν μας παρουσιάστηκε η σχέση ιεραρχίας και απόστασης που διακρίνει τις δύο γυναίκες. Ίσα ίσα, φαινομενικά η μεταξύ τους σχέση δείχνει να παρεκτρέπεται στην αντιστροφή τους.
Στο ίδιο μήκος κύματος και ο Γιώργος Ζυγούρης στον ρόλο του Ιππολύτου, στον οποίο η σύνδεση με τη φύση ως υποκατάστατο της ζωώδους υπόστασης δεν αποδεικνύεται επί σκηνής. Σχεδόν ακινητοποιείται σε θέση μόνιμης άμυνας. Ο στιγμιαίος ρεαλισμός της αναπαράστασης, τον οποίο επεδίωξε να εφαρμόσει ο σκηνοθέτης, επί της ουσίας θυσίασε την ποιητικότητα στο βωμό της εικόνας, αποτρέποντας τον θεατή απ’ την ενσυναίσθηση του ποιητικού λόγου. Με άλλα λόγια ο συμβολισμός της ποίησης της Μαρίνας Τσβετάγιεβα αντικαταστάθηκε απ’ την απόπειρα κυριολεκτικής μεταφοράς του στη σκηνή, γεγονός το οποίο δεν απέφερε τα αναμενόμενα αποτελέσματα.
Αξίζει να υπογραμμιστεί το μεταφραστικό αποτέλεσμα Χρήστου Χρυσόπουλου, ο οποίος απέδωσε ένα απαιτητικό κείμενο στους όρους του θεατρικού επιπέδου. Πάθος και πόθος, άρνηση και θέση, ηθική και βούληση, όλα συνυπάρχουν στο έργο της ποιήτριας, με την τραγωδία της ελευθερίας να δικαιώνει τον αγώνα για αποδοχή.
Βαθμολογία: 3/5*
Info: Τελευταία παράσταση Κυριακή 17/04 στις 21:30 στο Θέατρο Προσκήνιο (Διεύθυνση: Καπνοκοπτηρίου 8, Αθήνα 104 33 / Τηλέφωνο: 21 0825 6838). Εισιτήρια στη viva.gr.
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
