Στην πρόβα της παράστασης «Ανάμνηση Σμύρνης» στο Ηρώδειο – ένα μικρασιατικό γλέντι μνήμης και ζωής
Δεν ξέρω πραγματικά ποιος είναι ο εμπνευστής του τίτλου «Ανάμνηση Σμύρνης» της παράστασης που την Κυριακή 1η Σεπτεμβρίου θα ξεδιπλωθεί στο Ηρώδειο αλλά μάλλον αδικεί τόσο την ίδια την παράσταση όσο και το θέμα και περιεχόμενο της: μια παράσταση που δεν θυμάται μόνο, δεν ανακαλεί απλά στη μνήμη, αλλά ζωντανεύει έναν ολόκληρο κόσμο, μια ολόκληρη κοινωνία, φέρνει στην επιφάνεια αυτές τις χαμένες πατρίδες και τη ζωή εκεί μέσα από το πλέον ιδανικό στοιχείο έμπνευσης και δημιουργίας του ανθρώπου, τη μουσική και το τραγούδι.
Αυτή είναι αίσθηση που με κυρίευσε παρακολουθώντας την πρόβα αυτής της τόσο ξεχωριστής παράστασης, όπου κυριολεκτικά έχουν δώσει ψυχή και σώμα πάνω από 40 συντελεστές. Μια θέρμη, μια σπίθα, ένας δημιουργικός πυρετός σε όλους, ακόμα και στη διάρκεια του ζεστάματος.
Ξεχωριστή η παράσταση γιατί «σκοπός μας δεν ήταν να γίνει μια ακόμη παράσταση για τη Σμύρνη και τη Μικρασιατική Καταστροφή» θα μου πει η Τάνια Χαροκόπου η συγγραφέας του έργου, «αλλά ξεδιπλώνουμε την ιστορία του σμυρνέικου τραγουδιού, του μεγάλου αυτού συντρόφου σε όλες τις πλευρές της ζωής αυτών των ανθρώπων που ξαφνικά έχασαν τον κόσμο τους και αναγκάστηκαν να ζήσουν σε έναν άλλο. Σαφώς η καταστροφή της Σμύρνης έχει σημαντική αναφορά και κυριαρχεί (και πως αλλιώς, άλλωστε), αλλά όλα είναι δοσμένα μέσα από το τραγούδι.
Και πώς γεννήθηκαν όλα; «Η δημοσιογράφος Βασιλεία Ζερβού, είναι ο εμπνευστής και ο άνθρωπος που ώθησε να γίνει πράξη αυτή η παράσταση. Είχε καημό από την γιαγιά της να γράψει ένα θεατρικό για το σμυρνείκο τραγούδι. Και έτσι ξεκινήσαμε μαζί με την Βασιλεία έναν αγώνα . Πηγαίναμε σε παραγωγούς τους βλέπαμε λίγο αδιάφορους, πηγαίναμε σε προσφυγικούς δήμους, όλοι τάζανε αλλά κανείς δεν προχώρησε έμπρακτα στην υλοποίηση της παραγωγής,, μέχρι που ήρθαμε σε επαφη με τους ανθρώπους της Entertain, οι οποίοι ενθουσιάστηκαν και προχώρησαν την ιδέα του Ηρωδείου. Ταυτόχρονα, έχω μια φίλη στο σύλλογο Μαζί για τη ζωή, η οποία δίνει τη δική της μάχη, και αποφασίσαμε τα έσοδα να διατεθούν για τους σκοπούς του Συλλόγου.»
«Τι σε μέλει εσένανε από πού είμαι εγω», «Όμορφη Σμυρνιά μου, πάψε να με τυραννάς», «για σένα ξενυχτάω», «από τα πολλά που μου΄χεις καμωμένα», οι μουσικές και τα τραγούδια έχουν αρχίσει να ξεχύνονται και η πρόβα έχει ξεκινήσει.
Τρία επίπεδα σκηνικής δράσης, όσες και οι χρονικές περίοδοι της παράστασης: το τότε πριν το 1922, το μετά της προσφυγιάς, το τώρα της ανάμνησης.
Μια παρέα νέων παιδιών σήμερα (Κωνσταντίνος Γιαννακόπουλος, Βαλέρια Κουρούπη, Λευτέρης Ελευθερίου, Σταύρος Νικολαΐδης, Άρης Πλασκασοβίτης) ανακαλύπτουν το γκιουλουχτάνι (γυάλα) των Σμυρνιων προγόνων τους (Λήδα Πρωτοψάλτη, Τάσος Χαλκιάς, Χριστίνα Αλεξανιάν, Χρυσάνθη Γεωργαντίδου) με όλα τα ιερά και όσια τους: τα τραγούδια τους, τις συνταγές τους, τα γιατροσόφια τους) και μαζί ανακαλύπτουν τις ρίζες και την καταγωγή τους.
Από κάτω, το ανσάμπλ |(Λήδα Αλεξανδρή, Βασίλης Βούνος, Ελίνα Γιαννάκη, Ρεβέκκα Γιαννάκη, Βιβιάννα Γιαννούτσου, Ελένη Γιουφή, Τασούλα Δεληγιάννη, Στέλλα Ευστρατιάδη, Θωμάς Kοτζαμάνης, Τάσος Κοντόγιωργας, Γιώργος Μαντάς, Ελένη Μαφούτση, Ηλίας Μιχαήλ, Ελένη Μπατσούλα, Τζώρτζης Παπαδόπουλος, Μαρία Παπαδοπούλου, Μαργαρίτα Στραβουδάκη, Δημήτρης Φριτζελάς), όλοι τους ταλαντούχα παιδιά που τραγουδούν, χορεύουν και ερμηνεύουν, αναβιώνουν όλη αυτήν τη ζωή που χάθηκε μέσα από τα τραγούδια . Γλέντια, χαρές λύπες, έρωτες, αγάπες, απογοητεύσεις, όλα μα όλα περνάν μέσα από το χορό και το τραγούδι.
Και σε άλλο επίπεδο οι τραγουδιστές, η σπουδαία λαϊκή ερμηνεύτρια Ελένη Βιτάλη, η τουρκάλα Fide Koksal, και ο εκπληκτικός Πάνος Παταγιάννης όπου αποτυπώνουν έμπρακτα την αρμονία της ζωής εκεί, ανασυνθέτοντας με τις ερμηνείες τους (και με τη φρέσκια ενορχηστρωτική ματιά του Νίκου Ξύδη) τραγούδια τα οποία πλέον κουβαλάμε μέσα μας.
Ο Δημήτρης Μαλισσόβας, παρακολουθεί με προσήλωση το πέρασμα της πρόβας παρεμβαίνοντας και δίνοντας οδηγίες και παρατηρήσεις.
«Εγώ θα το έλεγα ότι είναι ένα ελληνικό μιούζικαλ, μία ελληνική μουσικοθεατρική παράσταση, πάνω στα πολύ γνωστά τραγούδια της Σμύρνης» θα μου πει σε ένα διάλειμμα και θα συμπληρώσει: «Η ιστορία βγαίνει μέσα από το τραγούδι και το τραγούδι μέσα από την ιστορία. Δηλαδή συμβαίνουν και τα δύο. Μέσα από το τραγούδι και μέσα από αυτές τις παλιές παρτιτούρες, ο ήρωας ο νεαρός τραγουδιστής της εποχής μας αντιλαμβάνεται και ανακαλύπτει ξανά την ιστορία της οικογένειάς του, του πατερά του, της γιαγιάς του και του προπάππου του». Ο ίδιος θα μιλήσει με έκδηλη αγάπη για τους συνεργάτες του: «Θα δούμε περίπου 40 άτομα επί σκηνής. Είναι όλοι ηθοποιοί, αλλά υπάρχει ένα πακέτο των είκοσι ατόμων που είναι το ανσάμπλ, που είναι ηθοποιοί, χορευτές, τραγουδιστές. Είναι από αυτή τη μαγική ιδιότητα των νέων ηθοποιών, που μπορούν να τα κάνουν όλα πολύ καλά»
Ο Θοδωρής Πανάς από τη μεριά του έχει αναλάβει το πολύ δύσκολο κομμάτι της σύγχρονης χορογράφησης τραγουδιών που ακουμπάν τη λαϊκή παράδοση και έχουν καταγραφεί ως τέτοια στη συνείδηση του κόσμου. «Μιλάμε για τα Σμυρναίικα τραγούδια, τα οποία έχουν μια ιστορία που από μόνα τους όταν τα ακούς σε γεμίζουν εικόνες. Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Οπότε, από εκεί ορμώμενος – από την πηγή της μουσικής, που είναι που είναι πολύ σημαντική- τα εξελίξαμε σε χορογραφία. Δηλαδή, ότι λένε τα τραγούδια το κάναμε εικόνες, έχουμε συνδυάσει κινήσεις πιο κλασικές, πιο παλιές με πιο σύγχρονες, με σεβασμό πάντα στα τραγούδια της Σμύρνης και την ιστορία. Στην ουσία λέμε μια ιστορία» μου μιλάει και δεν κρύβει τον ενθουσιασμό του για το όλο εγχείρημα.
«Βλέπουμε θάλασσα, μέσα από τα τραγούδια, το πάθος των ανθρώπων, την λαχτάρα για ζωή, υπάρχει ερωτική ατμόσφαιρα. Έχουμε να κάνουμε με όλα τα συναισθήματα, αγάπη, ανάμνηση, πόνο, πίκρα, γεύσεις, γενικά ότι πέρασαν αυτοί οι άνθρωποι τότε.
«τικ-τακ-τικιτικιτακ κανει η καρδιά μου», «πήρε φωτιά το Κορδελιό», «θα σπάσω κούπες», «η ξενιτειά το χαίρεται», «Μπαρμπαγιαννακάκης», η παράσταση συνεχίζεται με έναν τρόπο εξαιρετικά αρμονικό, όπου η πρόζα εισβάλει στο τραγούδι, το τραγούδι αρπάζεται από την τελευταία λέξη της πρόζας, ο χορός ζωγραφίζει σε εικόνα το τραγούδι για να πιάσει «άκρη» να ξετυλιχτεί η αφήγηση.
Αφήγηση, που εξιστορείται από τα χείλη της σπουδαίας Λήδας Πρωτοψάλτη η οποία υποδύεται την γιαγιά των παιδιών: «Εγώ είμαι συναισθηματικά δεμένη με τη Σμύρνη, γιατί ο πατέρας μου ήταν Σμυρνιός και ήρθανε με την καταστροφή. Η γιαγιά μου στη Σμύρνη ήταν αρχόντισσα. Οι Πρωτοψάλτηδες είχαν ποτοποιία στη Σμύρνη. Ήταν πλούσιοι άνθρωποι. Η γιαγιά λοιπόν από αρχόντισσα πήγαινε στη λαϊκή και πούλαγε λεμόνια για να ζήσει και να μεγαλώσει τα παιδιά της. Εγώ πιστεύω ότι οι μισοί Έλληνες –αν όχι παραπάνω- έχουμε καταγωγή από τη Σμύρνη. Όποιον και να ρωτήσω έχει καταγωγή από τη Σμύρνη. Είναι καταπληκτικό, αλλά ήταν και πολύ σκληρό και αυτό αναβιώνεται συνεχώς. Οι Έλληνες θέλουν να το θυμούνται αυτό, γιατί όπως λέει και ο ποιητής, Κώστας Ουράνης, «τότε οι νεκροί πεθαίνουν, όταν τους λησμονάμε».
O Σταύρος Νικολαΐδης είναι ένας από τα νεαρά παιδιά που ανακαλύπτουν όλο αυτό το παρελθόν: «Εγώ μεγάλωσα και έχω στο έχω στο πετσί μου τη Σμύρνη, τα σμυρναίικα τραγούδια και όλη την ιστορία γιατί ο πατέρας μου έχει καταγωγή από τη Σμύρνη. Ο παππούς μου ήρθε στην Ελλάδα μετά την καταστροφή, ο προπάππους μου ήταν ιερέας στη Μητρόπολη και τον έσφαξαν οι Τούρκοι.
Πρόλαβα λίγο τον παππού μου, αν και ήμουν μικρός. Πάντα ήθελα να παίξω σε ένα έργο που αφορά τη Σμύρνη και δεν είχε τύχει ποτέ μέχρι τώρα. Και είμαι πολύ χαρούμενος που μου δίνεται τώρα αυτή η ευκαιρία. Υπάρχουν φορές στις πρόβες –ελπίζω να μην το πάθω και στην παράσταση- που ξεχνιέμαι, βγαίνω από το ρόλο βλέποντας τους άλλους και συγκινούμαι!»
«τα παιδιά της γειτονιάς σου», «αν μ΄αγαπάς κι ειν’ όνειρο» «πότε άσπρα, πότε μαύρα», τα τραγούδια συνεχίζονται και εξαιρετικές οπτικοακουστικές σκηνές ξετυλίγονται στη σκηνή: εξαιρετικοί αμανέδες από τον Άρη Πλασκασοβίτη (του οποίου μπορείτε να διαβάσετε ΕΔΩ συνέντευξή του στην συνεργάτιδά μας Βίκυ Μπάκου), την Μαρία Παπαδοπούλου, τον Πάνο Παταγιάννη, μελωδικές ερμηνείες από την Βαλέρια Κουρούπη και ένα ξεχωριστό χορευτικό σολάρισμα από τον Τζώρτζη Παπαδόπουλο (ίσως και η αποκάλυψη της παράστασης, σημειώστε το).
Ο Τάσος Χαλκιάς και η Χριστίνα Αλεξανιάν είναι το ζευγάρι που τα άφησε όλα πίσω του. Ο Τάσος Χαλκιάς μου μίλησε με ειλικρινή συγκίνηση για τη συμμετοχή του στην παράσταση, κι ενώ μου έδωσε την ελευθερία να «κόψω» και να «ράψω» κατά το δοκούν, παραθέτω αυτούσια τα λόγια του, μιας και έχουν τη δική τους σημασία και μια ξεχωριστή βαρύτητα: «Το έργο έχει να κάνει πραγματικά –αν πάρουμε από τον τίτλο του- με μία ανάμνηση από τη Σμύρνη. Η Σμύρνη όμως είναι ιστορία. Είναι η σύγχρονη ελληνική ιστορία. Είναι ένα σημαντικό γεγονός, που έλαβε χώρα στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Η καταστροφή της Σμύρνης είναι γνωστή ως ιστορικό γεγονός.
Η διανθισμένη όμως αυτή ιστορία –μυθοπλασία όπως συνηθίζουμε να τη λέμε- είναι κάτι πάρα πολύ σημαντικό, κάτι πάρα πολύ σπουδαίο. Θεωρώ ότι τα κείμενα της Τάνιας Χαροκόπου είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένα, κρατημένα, γραπωμένα κυριολεκτικά, πάνω στον ιστό της αράχνης της ιστορίας, όπως θα πρέπει να είναι. Χωρίς να παραποιήσουμε τίποτα, ανθίζουν και στολίζουν με τη μυθοπλαστική τους υποστήριξη, αυτό που πρέπει να γίνει, προκειμένου να μετουσιωθεί η ιστορία σε τέχνη και να γραφτεί θέατρο.
Έχουμε να κάνουμε μία μουσικοθεατρική παράσταση, η οποία τιμά τη μνήμη του Ολοκαυτώματος της Σμύρνης. Ο δικός μου ρόλος μέσα στο έργο είναι ο κεντρικός ήρωας, με βάση τον οποίο συγκεντρώνονται στοιχεία της μουσικής που γράφτηκε στη Σμύρνη από παρά πολλούς μουσικούς με προεξέχοντα τον Γεράσιμο Ζουρνατζόγλου.
Μέσα από τη μάζωξη αυτών των όλων των ιστορικών ντοκουμέντων, που είναι οι παρτιτούρες και τα λόγια, οι στίχοι των τραγουδιών, αλλά και πολλά άλλα ιστορικά στοιχεία, όπως ακόμη σκόρπια λόγια, συνταγές μαγειρικής, μαντζούνια ομορφιάς, προκειμένου να συντηρούν όσο γίνεται τη νιότη τους.
Όλα αυτά είναι ιστορικά στοιχεία, τα οποία αποφασίστηκε από τον Γεράσιμο Ζουρνατζόγλου, εκείνη την εποχή που άρχισε να… μυρίζει άσχημα η καταστροφή της Σμύρνης από διάφορα γεγονότα που γίνονταν γύρω-γύρω από τη Σμύρνη, σε διάφορα χωριά, στη Φώκαια, στο Αϊβαλί, δηλαδή από το κακό που επρόκειτο να έρθει. Του… μπήκε λοιπόν η ιδέα ότι πρέπει να μαζέψει και να σώσει, όλα αυτά τα κειμήλια, τα οποία αποτελούσαν την ύπαρξη της Ιωνίας, την ύπαρξη της Σμύρνης, στα παράλια της Μικράς Ασίας.
Αυτόν τον αγώνα, δείχνει η μυθοπλασία που έχει φτιαχτεί. Και αυτός ο αγώνας και το μάζεμα των τραγουδιών εκείνης της εποχής, που φέρνει και αναδεικνύει το κάθε τραγούδι και το φέρνει μπροστά στο έργο μας. Τραγουδιέται από εξαιρετικές φωνές νέων παιδιών, εξαιρετικών ταλέντων φωνητικών και υποκριτικών και κυρίως βεβαίως από την Ελένη Βιτάλη, η οποία ζωντανεύει αυτά τα τραγούδια, την Τουρκάλα τραγουδίστρια, Φιντέ Κιουκσάλ και την πραγματική σημαντική δουλειά του Νίκου Ξύδη, ο οποίος έχει καταφέρει να μαζέψει όλα αυτά τα πράγματα και να τα ενορχηστρώσει σε μία δική του μορφή και είναι αριστουργήματα.
Θεωρώ ότι είναι μία πολύ σημαντική παράσταση, η οποία μπορεί να έχει ένα σκοπό για τον οποίο παρουσιάζεται την 1η Σεπτεμβρίου, αλλά δεν πρέπει αυτή η παράσταση να μείνει μόνο σε αυτή τη μοναδική παράσταση την 1η Σεπτεμβρίου.
Είναι μία παράσταση που πιστεύω ότι πρέπει να δουν οι Έλληνες. Δεν ξέρω ποιος θα τη βοηθήσει, γιατί μία παραγωγή είναι πάντα με τα προβλήματά της, όταν είναι ιδιωτική παραγωγή.
Πρέπει να συνεχίσει να παίζεται ή να παιχθεί κάποιες φορές ακόμη προκειμένου όσο περισσότεροι Έλληνες να τη δουν, γιατί είναι για το καλό μας.»
Η Χριστίνα Αλεξανιάν, αρμενικής καταγωγής η οικογένεια της οποίας έχει υποστεί παρόμοιο διωγμό και σφαγή, υποδύεται την Μαρίτσα τη σύζυγο του Γεράσιμου: «Για εμένα δεν είναι η πρώτη φορά που ασχολούμαι με έργα που έχουν να κάνουν με τις χαμένες πατρίδες. Η καταγωγή μου με κάνει να είμαι εντελώς εμπλεκόμενη συναισθηματικά μέσα σε αυτήν την ιστορία.
Η συνεργασία μου με τον κ. Δημήτρη Μαλισσόβα είναι η τρίτη μας συνεργασία και τον εκτιμώ πάρα πολύ. Και την αισθητική του εκτιμώ και την ποιότητα του, οπότε όταν μου προτάθηκε να συμμετέχω σε αυτήν την φιλανθρωπική παράσταση, στο Ηρώδειο, ήταν ότι καλύτερο μπορούσε να μου συμβεί αυτό το καλοκαίρι.
Είναι μια παράσταση που εμένα, την ώρα που είμαι πάνω στη σκηνή και βλέπω τα άλλα δρώμενα που γίνονται με συγκινεί βαθιά και ελπίζω να την απολαύσουν, γιατί έχοντας μια ομάδα νέων ηθοποιών, που τραγουδάνε, χορεύουν, παίζουν με αυτήν την ικανότητα, με αυτό το μεράκι, την Ελένη Βιτάλη, την Λήδα Πρωτοψάλτη, τον Τάσο Χαλκιά και όλους αυτούς τους πολύ σπουδαίους ηθοποιούς, μόνο όμορφα πράγματα όμορφα σου γεννιούνται στην ψυχή και είμαι ευτυχής που είμαι κομμάτι αυτής της δουλειάς».
«Φέρτε μου νερό να ξαποστάσω»…η παράσταση οδεύει στο τέλος της.
Ρωτάω τον Δημήτρη Μαλισσόβα, τώρα που η παράσταση έχει πάρει σάρκα και οστά, αν υπάρχει κάποιο φιλόδοξο μήνυμα μέσα από αυτήν και αν νοιώθει ότι το πέτυχε: «Φεύγοντας ο θεατής θα ήθελα να κερδίσει αυτό που κέρδισαν οι μικροί ήρωες που πρωταγωνιστούν στην παράσταση και μιλώ για το ανσάμπλ, μιλάω για το σύνολο, στο οποίο σύνολο, ο μέσος όρος ηλικίας είναι τα 22 χρόνια. Είναι παιδιά που γνωρίζουν μόνο τα καινούρια συγκροτήματα, μόνο ηλεκτρονική μουσική. Οι πιο… ψαγμένοι φτάνουν μέχρι Lady Gaga και δε μιλώ για όλο το σύνολο, αλλά για το μεγαλύτερο ποσοστό και έχουν ανακαλύψει καινούριους ήχους, καινούρια τραγούδια που είναι παντελώς άγνωστα.
Εμείς μπορεί να τα γνωρίζουμε και δουλεύουμε και παίζουμε για τους συνομηλίκους μας, αλλά πάντα ξεχνάμε ότι κάθε χρονιά βγαίνει στο θέατρο μία καινούρια φουρνιά θεατών, που αγνοεί τι έχει συμβεί. Για εμένα αυτό είναι ένα κέρδος, ότι αυτά τα τραγούδια, όπως και στους φανταστικούς μας ήρωες της παράστασης, περνάνε στον κόσμο, έτσι και στην πραγματικότητα φιλοδοξώ να περάσουν στο νέο κόσμο.
Ελληνική σημαία και μπόγοι προσφυγιάς στη σκηνή του Ηρωδείου.
Το σήμα κατατεθέν της τραγωδίας μιας ολόκληρης γενιάς. Αυτοί οι μπόγοι, που συντροφεύουν πλέον άλλες σημαίες. Την Ιρανική, την Συριακή, του Λιβάνου…τι σημασία έχουν οι σημαίες μπροστά στις σύγχρονες τραγωδίες της σύγχρονης γενιάς και στην υποψία ότι θα ακολουθήσουν και άλλες τραγωδίες στις μελλοντικές γενιές…Και τώρα, συνειδητοποιώ και τον τίτλο της παράστασης: Μια Ανάμνηση που γίνεται ζωντανή Μνήμη. Είμαστε όλοι πρόσφυγες. Κάτι που δεν πρέπει να ξεχνάμε παρακολουθώντας αυτά που συμβαίνουν γύρω μας…εμείς οι Έλληνες.
…με την πολύτιμη συμβολή της Ειρήνης Δρίβα
φωτο: Βασιλεία Ζερβού
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΒΡΕΙΤΕ ΕΔΩ