O Δημήτρης Βερύκιος, εξαιρετικός ηθοποιός και σκηνοθέτης πρωταγωνιστεί στο ολοκαίνουργιο θεατρικό έργο του σημαντικού συγγραφέα Γιώργου Α. Χριστοδούλου «Γράμμα απ’ τη Μικρά Ασία», με θέμα την Μικρασιατική καταστροφή του 1922. Στην όμορφη συζήτηση που είχαμε μου μίλησε για το έργο, για τον ήρωα που υποδύεται, τη σημασία της Μικρασιατικής καταστροφής και πολλά άλλα.
Οι μελανές σελίδες της εξόδου των Ελλήνων από τη Μικρά Ασία έως την ενσωμάτωσή τους στον Ελληνικό χώρο αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για πολλούς καλλιτεχνικούς δημιουργούς και δη του θεάτρου, οι οποίοι σεβόμενοι τον πόνο και την ιδιοσυγκρασία των ξεριζωμένων προσφύγων επικοινώνησαν με το κοινό τις μνήμες και τα βιώματά τους. Μιλήστε μας για το τι παρουσιάζετε επί σκηνής.
Το «Γράμμα απ’ τη Μικρά Ασία» είναι ένα χρονικό της μεγαλύτερης τραγωδίας του σύγχρονου Ελληνισμού, απ’ το ξεκίνημα της μοιραίας εκστρατείας έως την ήττα και τη σφαγή με κατάληξη την προσφυγιά, μέσα από το προσωπικό δράμα ενός εθελοντή Σμυρνιού στρατιώτη, Η εξιστόρηση των κυριότερων στιγμών που κάνει από σκηνής ως να έγραφε ένα γράμμα, τον οδηγεί στο να βιώνει ξανά την κακουχία, την πείνα, τη δίψα, την άτακτη οπισθοχώρηση, τον αφανισμό της οικογένειας του, τη φλεγόμενη πόλη του τη Σμύρνη, την προσφυγιά… Ένα παραλήρημα, που υποκινείται από τις λιτές αλλά καίριες παρεμβάσεις της Μοίρας, τους ήχους από το ούτι της και των ατόφιων Σμυρναίικων τραγουδιών της. Μια τοιχογραφία εν τέλει για τα γεγονότα, τις συνθήκες και τα πρόσωπα που οδήγησαν στην μεγάλη καταστροφή, με έντονα συγκινησιακά στοιχεία λόγω της αναβίωσης του προσωπικού δράματος του ήρωα.
Η Μικρασιατική καταστροφή αποτέλεσε τη μεγαλύτερη τραγωδία του σύγχρονου Ελληνισμού, όπως αποτυπώνεται και στο ολοκαίνουργιο θεατρικό έργο «Γράμμα από τη Μικρά Ασία». Τι σας εντυπωσίασε εσάς προσωπικά σε αυτό το έργο;
Από την πρώτη στιγμή, που μου μίλησε για τη σκέψη του να γράψει ένα θεατρικό έργο για μένα, με θέμα την Μικρασιατική καταστροφή, ο φίλος και εξαιρετικός συγγραφέας Γιώργος Α. Χριστοδούλου, ένιωσα πως κάτι πολύ ωραίο θα έβγαινε που θα αφορούσε τον κόσμο και εμένα παρόλο που δεν έχω καμμιά σχέση ή ρίζες από εκεί. Όταν το ολοκλήρωσε και το διάβασα, αποφάσισα αμέσως πως αυτή θα ήταν η επόμενη παράσταση μου, δίχως δεύτερη σκέψη. Ο τρόπος που εξελίσσεται η εξιστόρηση, η απεικόνιση του δράματος κι ο παραληρηματικός λόγος του, ήταν μια πρόκληση για μένα. Το κυριότερο όμως που με εντυπωσίασε, ήταν η ιδέα του να συμμετέχει ως δρών πρόσωπο επί σκηνής η Μοίρα του στρατιώτη, ίσως και του Ελληνισμού ολόκληρου όπως και η από-καλυπτική σκηνή του τέλους που οδηγεί στη λύτρωση… Αυτή η μεταφυσική σύνδεση της τραγωδίας με πραγματικά γεγονότα και πρόσωπα, νομίζω πως είναι εξαιρετικά πρωτότυπη και άκρως ενδιαφέρουσα για μένα και όπως διαπίστωσα από τις πρώτες παραστάσεις μας, γοήτευσε και το κοινό.
Μέσω των συγκεκριμένων ιστορικοπολιτισμικών εκδοχών που αναδεικνύονται στο έργο, με θέαμα ανάμεικτο από τραγικές μνήμες, προσωπικές αναφορές και τραγούδια θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως το καθιστούν εν τέλει ένα θεατρικό ντοκυμαντέρ ή μια «μουσική τραγωδία»;
Προτιμώ τον χαρακτηρισμό «μουσική τραγωδία» αφού η μουσική και τα τραγούδια που παίζονται ζωντανά επί σκηνής, υπογραμμίζουν και συμπληρώνουν τον χειμαρρώδη λόγο, προσδιορίζοντας συγχρόνως το μέγεθος της τραγωδίας στην πιο βαθιά της διάσταση. Σαν σκηνοθέτης μάλιστα, εγώ ο ίδιος, επεδίωξα την ανάδειξη της ιστορικής αλήθειας και συνάμα του προσωπικού δράματος του ήρωα, σε συνδυασμό αυθεντικής ερμηνείας γνήσιων τραγουδιών και μουσικής με αφαιρετικά και λιτά μέσα, κατά τα πρότυπα της λογικής του Πήτερ Μπρούκ.
Μέσα από το μονόλογο του έργου σκιαγραφείται ο Στέργιος, ένας Σμυρνιός εθελοντής στρατιώτης στην Μικρασιατική Εκστρατεία. Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που είχατε στην προσέγγιση του ήρωα;
Η μεγαλύτερη πρόκληση στην προσέγγιση μου ήταν να συνδυάσω, ερμηνευτικά και σκηνοθετικά, τα πάθη του ήρωα με την ιστορική απεικόνιση των αναφερόμενων γεγονότων, μέσα από την σταδιακά αυξανόμενη ψυχική ένταση του, εξαιτίας της άρνησης του να ξεχάσει… Χρειάζεται μεγάλη αίσθηση του μέτρου, υψηλή τεχνική κατάρτιση και ενεργοποίηση όλων των ψυχικών αποθεμάτων, για να ζωντανέψεις τον αποσπασματικό αφηγηματικό λόγο και να συμπαρασύρεις τον θεατή όχι απλά να ακούσει αλλά να βιώσει κι εκείνος όσα βίωσε ο ήρωας. Θεωρώ πως το θέατρο είναι ένας χώρος όπου τα πράγματα πρέπει να συμβαίνουν, όχι απλά να αναφέρονται.
Από τις μαρτυρίες που έχετε ακούσει ή σας έχουν μεταφέρει ποια σας έχει μείνει στη μνήμη;
Αυτό που πραγματικά συγκλονίζει μέσα από τις διάφορες διηγήσεις που έχω ακούσει κι από τη μελέτη μου, για το τι συνέβη εκεί, τότε, είναι η προδοσία. Δεν είμαι ιστορικός για να εκφέρω υπεύθυνη άποψη αλλά η πεποίθηση μου είναι ότι ένας ολόκληρος λαός σύρθηκε σε μια περιπέτεια που δεν την είχε καμμιά ανάγκη και μαζί με αυτόν καταστράφηκε ένα κομμάτι Ελληνισμού, που κατάφερνε για αιώνες να επιβιώνει και να ανθίζει. Αποτελεί πια, για μένα, συνείδηση πως όλοι οι πόλεμοι γίνονται «για ένα πουκάμισο αδειανό…», πως η ανθρωπότητα υποκύπτει συνεχώς στα αυτοκαταστροφικά της ένστικτα, όποια μορφή κι αν πάρουν, όποιο μανδύα κι αν φορέσουν… Η προδοσία λοιπόν, είναι η πρώτη λέξη που μου έρχεται στο νου, όταν σκέφτομαι την Μικρασιατική καταστροφή, όχι μόνο του Ελληνικού στοιχείου αλλά της ίδιας της ανθρώπινης υπόστασης…
Η ταυτόχρονη φυσική παρουσία ηθοποιών και θεατών είναι αυτή που κάνει δυνατή την παράσταση, στην ουσία αποτελεί την συνθήκη που δημιουργεί την ίδια την παράσταση. Υπονοείται μια (από) κοινού επαφή υποκειμένων. Εσείς πώς βιώνετε την επαφή σας με το κοινό, δεδομένου ότι προσλαμβάνει την ένταση ενός τόσο δυνατού μονολόγου;
Η αλήθεια είναι προιόν διαλόγου και ποτέ μονολόγου, έλεγε ο Πλάτων, μάλιστα είναι η αλήθεια που δίνει ζωή στον διάλογο κι όχι η κατάληξη του. Με βάση αυτό, δεν υπάρχει μονόλογος στο θέατρο αφού δεν υπάρχει θέατρο χωρίς τους θεατές, αρκεί να επιτυγχάνεται η αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Εξ ορισμού λοιπόν, το θέατρο είναι συν-δημιουργία και δεν γίνεται να μην βιώσεις ως ηθοποιός την επαφή με το κοινό. Προσωπικά αισθάνομαι πιο πλούσιος ψυχικά και πνευματικά μέσα από τους μονολόγους που έχω επιλέξει να κάνω τα τελευταία χρόνια, όχι μόνο με την ενασχόληση μου με μεγάλα κείμενα αλλά και με την συνεύρεση μου με το κοινό των παραστάσεων μου. Άλλωστε κάνω θέατρο από μια βαθύτερη ανάγκη να γίνω καλύτερος άνθρωπος κι αυτό δεν μπορεί να συμβεί παρά μόνο με την διαμεσολάβηση του ΄Άλλου.
Εκατό χρόνια μετά, η Μικρασιατική Καταστροφή ως γεγονός μάς αφορά ή είμαστε πιο κοντά στα πρότυπα του Δυτικού προτύπου; Δείχνει δηλαδή ενδιαφέρον ο κόσμος για να διατηρήσει μνήμες και παράδοση;
Νομίζω πως έχουμε απομακρυνθεί ψυχικά κι αυτό δεν είναι κατ’ ανάγκην κακό. Η Μεγάλη ιδέα αποτέλεσε αφετηρία να δημιουργηθεί το σύγχρονο Ελληνικό κράτος, όμως οδήγησε και στην καταστροφή του Μικρασιατικού Ελληνισμού. Η μουσική και η έντονη δημιουργικότητα που έφεραν οι πρόσφυγες, πλούτισε τον πολιτισμό μας και συμπλήρωσε την ταυτότητα μας. Είναι ανάγκη να παραδειγματιστούμε από εκείνη την περιπέτεια αν θέλουμε να ορίσουμε ένα καλύτερο μέλλον σαν λαός κι αυτό δεν είμαι σίγουρος πως συμβαίνει… Φοβάμαι όμως, πως έχουμε εξασθενισμένη μνήμη γενικά, παρατηρώντας γραφικότητες πολλές κι επιπόλαιες εκδηλώσεις αυτοανακυκλούμενες, τόσο στην πολιτική όσο και στην καθημερινή ζωή μας…
Τι σημαίνει για εσάς αυτή η μαύρη επέτειος των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική καταστροφή;
Μια αφορμή και μια ευκαιρία να διδαχτούμε από την ιστορία μας και να μην χάσουμε την επαφή μας με τις ρίζες μας!
Με αφορμή την επέτειο τι αξίζει να υπομνηματίσουμε σήμερα;
Ότι η συμφιλίωση με τα λάθη του παρελθόντος μας και η επούλωση των τραυμάτων μας είναι επιτακτική ανάγκη ώστε να δομήσουμε την αληθινή μας ταυτότητα και σαν άτομα και σαν λαός.
Κλείνοντας, ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;
Είμαι στο ξεκίνημα αυτού του ταξιδιού με το «Γράμμα στη Μικρά Ασία» κι έτσι δεν μπορώ παρά να θέλω να συνεχίσω τις παραστάσεις με αυτό, στην Αθήνα αλλά κα σε περιοδεία, υπάρχει άλλωστε ενδιαφέρον κιόλας κι από την ομογένεια του εξωτερικού. Θα σκηνοθετήσω επίσης σύντομα, δύο μονολόγους για ισάριθμες γυναίκες ηθοποιούς. Τέλος υπάρχει πάντα η διάθεση μου να συνεχίσω με τον «Μέγα ιεροεξεταστή» του Φ. Ντοστογιέφσκι που, ξεκίνησα με μεγάλη επιτυχία πριν 3 χρόνια αλλά έπεσε πάνω στον αποκλεισμό λόγω πανδημίας…
Φωτογραφίες: Αντώνης Αθανασόπουλος
Info: Η παράσταση «Γράμμα απ’ τη Μικρά Ασία» θα παρουσιαστεί την Παρασκευή 21, το Σάββατο 22 και την Κυριακή 23 Οκτωβρίου 2022, ώρα 21:00, στο Θέατρο Αμαλία (Θεσσαλονίκη)
Ακολουθήστε το tetragwno.gr στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης facebook, twitter και instragram για να ενημερώνεστε άμεσα για όλες τις πολιτιστικές ειδήσεις.
