Η βραδιά του Σαββάτου 21 Σεπτεμβρίου, ήταν μια βραδιά που το Ελληνικό Θέατρο τη χρωστούσε στη Χρύσα Σπηλιώτη.
Όχι σαν ένα τυπικό μνημόσυνο ενός ανθρώπου του θεάτρου, όχι σαν μια υποχρέωση σε έναν εκλιπόντα δικό μας άνθρωπο, όχι σαν την εκπλήρωση κάποιας ευχής ή κάποιας τελευταίας επιθυμίας.
Ήταν μια βραδιά που οι φίλοι της, οι συνάδελφοί της, η οικογένειά της, αγκάλιασαν το μεγάλο συγγραφικό της έργο, και ήρθαν ουσιαστικά για πρώτη φορά αντιμέτωποι με την απουσία της: πλέον, μόνο μέσα από το έργο της θα μπορούν να τη προσεγγίζουν, χωρίς τη φυσική της παρουσία, και μέσα από αυτό θα ανοίγουν διάλογο μαζί της. Ήταν μια βραδιά συνειδητοποίησης, συνέχειας, μια βραδιά του «παρακάτω», με την τοποθέτηση της στην Ιστορία του Ελληνικού Θεάτρου, πέρα από τη θέση στις καρδιές, που έτσι κι αλλιώς την είχε κερδισμένη πριν τον ξαφνικό και άδικο χαμό της.
Επτά έργα της, επιλέχτηκαν να παρουσιαστούν διαδοχικά σε μια και μόνο βραδιά, επαναφέροντας στη σκηνή τη Χρύσα που χάθηκε, μέσα από το λόγο της, στο πλαίσιο του πολύτιμου Φεστιβάλ Αναλογίου που πραγματοποιείται κάθε χρόνο από το Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν. Επτά έργα (τα πολυπρόσωπά της μόνο), φιλοξενήθηκαν στο θέατρο Σταθμός που φέτος είναι συνοδοιπόρος του Φεστιβάλ, σκηνοθετημένα όλα από επτά γυναίκες φίλες της ή συναδέλφισσες (δεν έχει σημασία), διαφορετικών γενιών, διαφορετικών τάσεων ή σχολών και ρυθμών. Τα έργα παρουσιάστηκαν με χρονολογική σειρά, δείχνοντας αυτήν την συνέπεια της Χρύσας σε έναν δρόμο προσωπικής και συγγραφικής ωρίμανσης και εξέλιξης.
Έτσι η Νικόλ Δημητρακοπούλου σκηνοθέτησε το «Ποιός ανακάλυψε την Αμερική;», η Μαρία Ξανθοπουλίδου το «Αγκά, Σφί και Φι», και η Χρύσα Καψούλη το «Σκοτσέζικο Ντους». Η Αναστασία Ρεβή πήρε τη σκυτάλη με το «Φωτιά και Νερό», για να ανέβει στη σκηνή η Ρούλα Πατεράκη με το «Ποιος κοιμάται απόψε;» και να κλείσει η μαραθώνια βραδιά με «Το μάτι της Τίγρης» από τη Δήμητρα Χατούπη και τις «Πόρτες» σε σκηνοθεσία Μιχαέλας Αντωνίου.
Παρόλο που το κίνητρο και ο στόχος μια τέτοιας βραδιάς, ήταν ανάδειξη του λόγου και του έργου της σuγγραφέως, η πορεία και η εξέλιξή της στη θεατρική γραφή, με τη μορφή αναλογίου, η προετοιμασία, η φροντίδα και η επιμέλεια απέφεραν ένα υψηλό καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, αναδεικνύοντας τις σχεδόν σε ολοκληρωμένες παραστάσεις, όπως στην περίπτωση της Χρύσας Καψούλη– άνετα θα παίζονταν με αυτήν ακριβώς τη μορφή ενταγμένο στο ρεπερτόριο ενός θεάτρου («Σκοτζέζικο Ντους») ή της Μιχαέλας Αντωνίου («Πόρτες»). Ρυθμός και ζωντάνια από τη Νικόλ Δημητρακοπούλου («Ποιος ανακάλυψε την Αμερική»), μετεωρισμός και ισορροπία σε ρεαλισμό και όνειρο με τη συμμετοχή αποφοίτων της Ανωτέρας Δραματικής Σχόλης «Πράξη Επτά» -τους θαυμάσαμε πραγματικά- από την Μαρία Ξανθοπουλίδου (Αγκά, Σφι και Φι), σωματικές αναγνώσεις και ανάσες από τους δεμένους αποφοίτους της Σχολής «Δήλος» και της Δήμητρας Χατούπη («Το μάτι της Τίγρης»). Μια παρτίδα πιγκ-πογκ λόγου από την εκ Λονδίνου ορμώμενη Αναστασία Ρεβή (στο εξαιρετικά εμπενυσμένο «Φωτιά και Νερό»), και μια σαρκαστική αποτύπωση της πόλης και των ανθρώπων της, στην πολύβουη και πολυπρόσωπη απόδοση της Ρούλας Πατεράκη («Ποιος κοιμάται απόψε;»).
Μέσα από αυτή τη ροή, τη χρονολογική του έργου της, αναδείχθηκε η πορεία της Χρύσας Σπηλιώτη και της γραφής της για το θέατρο, η βήμα-βήμα ωρίμανσή της τόσο στη θεματογραφία της όσο και στο ύφος, τεχνοτροπία και στυλ, που από κείμενο σε κείμενο διαφέρει σημαντικά,. Η Χρύσα Σπηλιώτη, ως φαίνεται εκ του αποτελέσματος, το αγαπούσε, το δούλευε σκληρά, το επεξεργαζόταν, το εξέλισσε. Δε θα διακρίνεις καμμιά επανάπαυση στο έργο της, καμμιά επανάληψη, τίποτα το ασφαλές, κανένα «σιγουράκι». Από το πρωτόλειο και μάλλον «εφηβικό» και αφελές διασκεδαστικό «Ποιος ανακάλυψε την Αμερική;», περνάει σε μεγάλα κοινωνικά ζητήματα (συναντούμε θέματα από ανθρώπινες σχέσεις και επαφή, ανεργία, ναρκωτικά, ρατσισμού, κοινωνικών αποκλεισμών έως και πικρά σχόλια για το θέατρο και τους θεατρίνους), προσπαθώντας να εμβαθύνει και να αναδείξει την προσωπική στάση του ανθρώπου απέναντι σε αυτά, όχι απλά ως παρατηρητή τους, αλλά ως άμεσα συμμετέχοντα και ενεργό μοχλό διαμόρφωσης της πραγματικότητας της κοινωνίας που ζούμε. Θα τολμήσω να πω (και ας με συγχωρέσει ο Μάνος Καρατζογιάννης) , πως η συγγραφική εξέλιξη της Χρύσας Σπηλιώτη, ήταν τέτοια, που στα τελευταία έργα της «Το μάτι της Τίγρης» και «Πόρτες», πλησιάζει «επικίνδυνα», στο μεν πρώτο την αποτύπωση του αστικού τοπίου και περίγυρου του Μένη Κουμανταρέα, ενώ στο δεύτερο το βάθος, την πυκνότητα και την εσωτερική προσέγγιση της θεματογραφίας της Λούλας Αναγνωστάκη, ακόμα και όταν το κάνει με σκωπτικές πινελιές. Αν ρωτηθώ βέβαια, θα μιλήσω με ενθουσιασμό για το «Φωτιά και Νερό» και πόσο έξυπνα, στέρεα και σθεναρά στέκεται και παίρνει θέση σε ένα πεδίο άκρως επικίνδυνο όπως είναι (όχι μόνο) η αποδοχή γενικά και αόριστα (αλλά και) η συμβίωση, σε μια εποχή που ο φόβος και η αμφιβολία για το ξένο έχουν ριζώσει και διαβρώσει συνειδήσεις.
Θα πρέπει να τονίσω τη γιορτινή ατμόσφαιρα της βραδιάς, ήταν ένα θεατρικό πανηγύρι αυτή η βραδιά, ατμόσφαιρα που στη διαμόρφωσή της συνέβαλλε καταλυτικά η οργάνωση του θεάτρου Σταθμός και του Μάνου Καρατζογιάννη προσωπικά, με την πολύτιμη φιλοξενία του στο κοινό που κατέκλυσε το θέατρο και που ξεπέρασε κάθε προσδοκία, με το μπουφέ που μας περίμενε από παράσταση σε παράσταση, σε αυτήν την μαραθώνια γιορτή που κράτησε σχεδόν εννιά ώρες.
Η Ναταλία Καλτσού, επιμελήθηκε αυτό το άκρως επιτυχημένο εγχείρημα, η Σίσσυ Παπαθανασίου έχει την Επιστημονική και Καλλιτεχνική Επιμέλεια του Φεστιβάλ Αναλογίου, και θα πρέπει να πω πως δε χρειάζεται η απώλεια κάποιου για τέτοιες βραδιές-σπουδές στην εργογραφία σημαντικών ανθρώπων της θεατρικής γραφής. Θα πρέπει να καθιερωθεί κάθε χρόνο, μια τέτοια βραδιά αφιερωμένη στους θεατρικούς συγγραφείς μας.
Τέλος, θα πρέπει να αναφέρω τους 50 σχεδόν ηθοποιούς που με αγάπη και αυταπάρνηση έδωσαν σάρκα και οστά στους χαρακτήρες της Χρύσας Σπηλιώτη και μας τους «έφεραν» επί σκηνής, να γιορτάσουμε μαζί αυτήν την (ίδια) αγάπη και αφοσίωση της στο θέατρo: Σοφία Παλάντζα, Βένια Σταματιάδη («Ποιος ανακάλυψε την Αμερική;»), Νίκη Αντωνίου, Δανιέλλα Βουτσινά, Γιώργος Ημέρης, Χρήστος Κίτσιος, Άννα-Μαρία Μαύρου, Μιχάλης Ψαλίδας («Αγκά, Σφι και Φι»), Τσιμάρας Τζανάτος, Έλενα Ραουζαίου, Πένυ Παπαγεωργίου, Μαρία Ελευθεριάδη, Βαγγέλης Βογιατζής, Άρης Τοπάλογλου, Γιάννης Τσαπαρέγκας, Lady Seligia (Χρήστος Καρανάτσης), Μάρα Ανδρέου, Πολυξένη Θάνου, Βίλλυ Κοντονικολάκη, Χριστόφορος Κώνστας(«Σκοτσέζικο Ντους»), Κωνσταντίνος Καβακιώτης, Αναστασία Ρεβή, Κωνσταντίνος Χατζηκυπραίου («Φωτιά και Νερό»), Τατιάνα Αγγελάκογλου, Αφροδίτη Βάσου, Ευάγγελος Βογιατζής, Παναγιώτης Γουργουλιός, Ρυανθία Κουρμούλη, Νίκος Μαυράκης, Νάνα Παπαδάκη, Νικόλας Παπαευθυμίου, Δήμητρα Παπουρτζή, Δανάη Παπουτσή, Δέσποινα Σαραφείδου, Αναστασία Σοφιανίδου, Νεκτάριος Σμυρνάκης, Γιάννης Χαρμπάτσης, Θάνος Χατζόπουλος («Ποιός κοιμάται απόψε;») Γιάννης Σίμος, Νίκος Σιγάλας, Αναστασία Δένδια, Ανθή Φούντα,Βάσιλας Στυλιανός, Νικήστρατος Νταλαιώργος, Λήδα Γρηγοριάδου («Το μάτι της Τίγρης»), Λίνος Αρσένης, Αγγελική Στρατάκη, Άγγελος Παππάς («Πόρτες»)
φωτογραφίες: Μάνος Καρατζογιάννης, Θέατρο Σταθμός